Fundanur Öztürk
Ankara
Ekim ayında endüstride ve elektrik üretiminde kullanılan doğal gaza yüzde 15 artırım yapıldı, konut tarifeleri ise sabit kaldı. BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlara nazaran sanayi ve elektrik santrallerine getirilen doğal gaz artırımı tüketiciye artan elektrik faturaları halinde yansıyacak. Bunun yanın sıra elektrik ve doğal gazın girdi olduğu her türlü mal ve hizmeti fiyatlarında artış yaşanacak.
Konut tüketicileri için bin metreküp doğal gaz fiyatı bin 488 TL olarak kalırken, sanayi aboneleri için yüzde 15 artışla bin metreküp doğal gaz fiyatı iki bin 358 lira oldu.
Elektrik üreten santrallerin kullandığı bin metreküp doğalgaz ise 2 bin 724 lira oldu.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlara nazaran sanayi ve elektrik santrallerine getirilen doğal gaz artırımı tüketiciye doğruda arta elektrik faturaları formunda yansıyacak.
TMMOB Makine Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Lideri Oğuz Türkyılmaz’a nazaran, önümüzdeki günlerde konut tüketicilerine de doğal gaz artırımı gelebilir:
“BOTAŞ bugüne kadar doğal gaz fiyatlarında daima sübvansiyon uyguladı, aldığı fiyattan daha ucuza gaz sattı. Bugün bile doğal gazı tüketiciye, aldığı fiyatın yarısına satıyor.
“Doğal gaz fiyatlarında sübvansiyonun yalnızca düşük gelir kümelerindeki konut tüketicilerine uygulaması gerekirken Türkiye’de bundan herkes yararlandı. Artık ise bu siyasette bir ölçü kısıtlamaya gitmek durumunda kalabilirler.”
Global güç fiyatları artıyor
Öte yandan yalnızca Türkiye’de değil, başta Avrupa’da olmak üzere tüm dünyada “kusursuz fırtına” olarak isimlendirilen bir güç krizi yaşanıyor.
Hollanda’daki doğal gaz ticaret merkezi TFF’de metreküp başına doğal gaz fiyatı 90 euronun üstüne çıktı.
Fransa’da Ekim ayı başında elektrik ve doğal gaz için bir tavan fiyat belirlenirken, İtalya’da gelecek aylarda doğal gaz ve elektriğin yüzde 40 oranında zamlanacağı kestirim ediliyor.
Getty ImagesPekala, Dünyada doğal gaz fiyatları neden artıyor?
Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir’e nazaran bunun birden fazla sebebi var.
Covid-19 sebebiyle geçen yıl tüm dünyada daha az doğal gaz talebi oluşurken, bu yıl aşılamanın da tesiriyle nispeten olağanlaşan dünyada hareketliliğin önündeki maniler kalktı ve doğal gaz talebi arttı.
Pandemi kısıtlamalarının kalkmasıyla birlikte petrol ve petrol eserlerine olan talebin de artmasıyla tüm dünyada doğal gaz ve petrole önemli bir talep artışı yaşanırken, arz yetersiz kaldı.
Yani Covid-19 salgını periyodunda ekonomik toparlanmanın başlamasıyla global doğal gaz talebi artarken, sabit kalan doğal gaz arzı sebebiyle fiyatlar yükseldi.
Öte yandan Pamir, Avrupa’da geçtiğimiz yıl sert geçen kış sebebiyle doğal gaz stoklarının beklenenden daha süratli tüketildiği için doğalgaz depolarındaki kapasitenin bir epey düştüğünü ve bunun da doğalgaz fiyatlarını artırdığını belirtiyor.
Gerçekten Rus güç şirketi Gazprom’un Lideri Aleksey Miller de 17 Eylül’de yaptığı açıklamada, “Avrupa’daki yer altı depolama tesislerindeki doğal gaz açığı 22,9 milyar metreküp seviyesinde. Bu çok büyük bir miktar” demişti.
Önümüzdeki kış muhtaçlık duyulacak gaz ölçüsü ve stokların yetersizliği hakkında yapılan bu yorumların de gaz fiyatlarındaki artışta rol oynadığı bedellendiriliyor.
BBC Necdet Pamir Pamir’e nazaran, doğal gaz fiyatlarının artmasındaki bir başka sebep ise Avrupa’da çevresel sebepler nedeniyle fosil yakıtlar içerisinde kömüre nazaran daha pak olan doğalgaza ilginin artması olarak karşımıza çıkıyor.
Tüm bunlara ek olarak, yaz aylarında mevsim normallerinin üstünde seyreden hava sıcakları sebebiyle su ve rüzgâr üzere yenilenebilir kaynaklardan elde edilen gücün ölçüsünün azaldığı ve bu durumun da doğalgaza olan talebi artırdığı belirtiliyor.
Pamir, tüm bu gelişmelerin spot piyasadaki doğal gaz fiyatlarını 3-4 kat artırdığını söz ediyor.
Türkiye, global piyasadan nasıl etkileniyor?
Doğal gazda yüzde 99 dışa bağımlı olan Türkiye, tükettiği gücün yüzde 26,6’sını doğalgazdan karşılıyor. Elektrik üretiminde ise doğal gazın yaklaşık 40’lık hissesi bulunuyor.
Türkiye, doğal gazı üç farklı sistemle ithal ediyor: Uzun vadeli kontratlarla alınan boru çizgisi gazı, uzun vadeli kontratlarla alınan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ve spot piyasadan alınan LNG.
EPDK Doğal Gaz Dal Raporu’na nazaran Türkiye 2020 yılında yüzde 33,6 oranında Rusya’dan, yüzde 24 Azerbaycan’dan ve yüzde 11,1 oranında İran’dan uzun vadeli mutabakatlarla boru çizgisi üzerinden doğal gaz ithal etti.
Rastgele bir uzun vadeli mutabakata bağlı kalmaksızın spot piyasadan ithal edilen LNG hissesi ise yüzde 16,9 oldu.
Pamir, boru çizgisi ile alınan doğalgazın 20-25 yıl üzere uzun vadeli mutabakatlarla satın alındığını fakat yeniden de global petrol fiyatı arttıkça ödenen doğalgaz bedelinin de arttığını söylüyor:
“Uzun vadeli muahedelerde belirlenen doğal gaz fiyatları bir formüle tabidir ve bu formül içerisinde birtakım petrol eserleri de yer alır, fiyat buna nazaran endekslenir. Vakit içinde ham petrol ve petrol eser fiyatları arttıkça, doğal gaza ödenen bedel de artar.”
“Avrupa ülkeleri uzun vadeli kontratların içine, doğal gaz ünite fiyatını etkileyen bir değişken olarak yüzde 10-15 oranında spot LNG’yi de koyuyor, bu sebeple bizim doğal gaza ödediğimizin yarısı kadar ödüyorlardı. Biz de yıllardır, Almanya ve İtalya’nın yaptığı üzere, riski dağıtmak için uzun vadeli kontratların formülüne spot piyasanın konulması gerektiğini söyledik.”
“Fakat bu yıl spot yani hür piyasada fiyatlar 3-4 kat artınca Avrupa’nın ödediği para da bir o kadar arttı ve bu kadar yıl onlar için avantaj olan mukaveleler, bu yıl dezavantaja dönüştü. Biz ise ziyandan kâr ettik.”
Getty ImagesGüçte dışa bağımlılık ve yenilenebilir güç formülü
Pamir yüzde 99’u ithal edilen doğal gazın Türkiye’nin güç tüketimindeki hissesinin yüzde 26; yüzde 94’ü ithal edilen petrolün ise toplam güç tüketimi içerisinde hissesinin yüzde 28 olduğunu tabir ediyor.
Güç Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK), 2021 Yılı Elektrik Piyasası Temmuz Ayı Dal Raporu’na nazaran bu ay toplam elektrik üretiminin yüzde 37.19’u doğal gaz, yüzde 16.25’i ise ithal kömür yakıtlı santrallerden üretildi.
Türkiye’de hala kıymetli bir ölçüde elektriğin yurtdışı kaynaklı yakıta dayalı güç santralleri ile üretilmekte olduğunu söyleyen Güç Uzmanı Selen İnal’a nazaran, yenilenebilir güç Türkiye’nin dışa bağımlılığının önüne geçebilir:
“Türkiye’de, 2021’in birinci yarısında kömür santrallerine 9,5 milyon ton taş kömürü teslim edildi. Mevcut kömür fiyatları dikkate alındığında, şayet ithal kömür santralleri yüksek kapasitede çalışmaya devam ederse kömür ithalatı maliyeti 2021 yılında yaklaşık 5 milyar ABD dolarına ulaşarak yeni bir rekor kırabilir. Bunun 3 milyar dolarlık kısmının elektrik üretimi için harcanacağı varsayım ediliyor.”
“Yeni iş modelleri ile her yıl 3 GW’lık yeni bir güneş gücü şurası kapasitesinin devreye girmesi durumunda dokuz yılda kömür ithalatı sıfırlanabilir. Takip eden sekiz buçuk yılda da doğal gaz ithalatına son verilebilir. Bu durumda doğal gazdan 10 senede 3,4 milyar dolar tasarruf edilmesi kelam konusu. Tıpkı vakitte 40 milyon ton CO2 gazı emisyonunun da önüne geçilebilir.”
İnal, Türkiye’nin yenilenebilir güce geçişte alacağı konumun global manada epey “stratejik bir konu” olduğunu kıymetlendiriyor:
“IRENA Yenilenebilir Güç Üretim Maliyetleri 2020 raporuna nazaran, yalnızca son 5 yılda Türkiye’de rüzgâr gücünün elektrik maliyeti (LCOE) %32, büyük ölçekli güneş gücü santrallerininki ise %50 düştü. Önümüzdeki 10 yıl içinde de düşüşün devam etmesi bekleniyor. Yenilenebilir gücün yakıt maliyetinin de olmadığını düşündüğümüzde, pak olmasının yanında en rekabetçi ve düşük fiyatlı elektriğe erişim için yenilenebilir güç yatırımları değerli.”
“Yenilenebilir güç ve güç verimliliği yatırımları, aşikâr müddette kendilerini geri ödeyen ve geri ödeme mühleti bittiğinde de işletmeye kazandıran yatırımlar olmakla birlikte artık ise bu yatırımların yapılmaması durumunda karşılaşılabilecek ek bir sonda karbon maliyeti, bu yatırımları finansal açıdan çok daha cazip hatta kaçınılmaz hale getiriyor.”
TMMOB Makine Mühendisleri Odası’nın çalışmasına nazaran Türkiye’nin yüzde 25 daha az güç tüketip tekrar de birebir gayrisafi ulusal hasılayı elde edebileceğini söyleyen Pamir’e nazaran, güçte dışa bağımlılığı azaltmanın bir başka yolu da daha az güç tüketerek güç verimliliğini artırmak.
Doğal gazda fiyat artışı spekülatif mi?
Öte yandan tüm dünyada artan doğal gaz fiyatlarında Rusya üzere doğal gaz tedarikinde öncü olan ülkeler tarafından izlenen siyasetlerin tesirli olduğu değerlendirmeleri yapılıyor.
Yılda 55 milyar metreküplük Rus gazının Baltık Denizi üzerinden Almanya’ya kadar sevk edilmesine imkân sağlayacak Kuzey Akım 2 Projesi geçtiğimiz aylarda tamamlandı.
Bu süreçte başta Ukrayna olmak üzere kimi Avrupa ülkeleri ve ABD, bu projeye karşı çıkmıştı.
Avrupa’nın doğal gaz kriziyle karşı karşıya kalmasıyla birlikte; Rusya’nın Avrupa’ya gaz arzını azaltarak, ortaya çıkacak krizi Kuzey Akım 2’yi faaliyete almak için kullandığı telaşlarına yol açmıştı.
TMMOB Makine Mühendisleri Odası Güç Çalışma Kümesi Lideri Oğuz Türkyılmaz, “Bu fiyat artışları gerçek nedenlere mi dayanıyor? Ben o denli düşünmüyorum. Petrol fiyatlarında olduğu üzere büyük bir kısmı spekülatif. Stratejik ülkelerin de spekülatif faaliyetlerde parmağı olduğu kanısındayım” diyor.
Pamir ise bu değerlendirmeleri şöyle açıklıyor:
“Kuzey Akım 2 boru çizgisi tamamlanmış olmasına karşın birtakım ülkelerin faaliyete geçmesine mahzur olmak istediği ve Rusların da bu nedenle Kuzey Akım 2’ye olan muhtaçlığın artması için kasıtlı olarak mevcut doğal gaz arzında kesinti yaptığı tez ediliyor.”
“Kuzey Akım 2, bugün düğmeye bassanız yarın devreye girebilecek 60 milyar metreküplük bir doğal gaz arzı. Şayet bu devreye girerse, kısa müddette doğal gaz fiyatlarını aşağı çeken bir faktör olur.”
- Erdoğan, Karadeniz’de 135 milyar metreküplük yeni bir doğal gaz keşfi yapıldığını duyurdu
- Elektriğe yüzde 15, doğalgaza yüzde 12 artırım yapıldı, muhalefet artırımlara reaksiyon gösterdi: ‘Emeklilerin alacağı artırım şimdiden eridi’
- Elektrik ve doğal gaza yapılan son artırımlara halk ne diyor?
