Doğu Akdeniz’de 2020 boyunca Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’ni karşı karşıya getiren kıta sahanlığı ve karasuları tansiyonu, son haftalarda yine alevlenme işaretleri veriyor.
Gerginliğin kaynağında Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin İsrail, Mısır, Filistin, Ürdün, Fransa ve İtalya ile birlikte yer aldığı East Med Forum’un Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon kaynaklarının boru sınırıyla Avrupa pazarlarına taşınması için başlattığı araştırmalar yatıyor.
Evvel Yunanistan, haritalama çalışması için kiraladığı Nautical Geo isimli araştırma gemisinin Girit’in doğusunda 16 Eylül-22 Eylül tarihleri ortasında yapacağı bilimsel çalışmalar için, denizcilere duyuru manasına gelen Navtex ilan etti.
Türkiye, bu alanın bir kısmının Türk kıta sahanlığını da kapsadığı gerekçesiyle karşı Navtex yayımladı. Yunanistan’ın halini “provokatif” olarak pahalandıran Türkiye, kendisiyle koordine edilmeden atılan bu adıma karşı gerekli tedbirlerin alındığını kayda geçirdi.
Kıbrıs Cumhuriyeti de 29 Eylül’de yayımladığı Navtex aracılığıyla tıpkı geminin adanın doğusunda kalan bir bölgede faaliyetlerde bulunacağını duyurdu.
Türkiye ise 1 Ekim’de yapılan bir duyuruyla açıklanan alanın büyük kısmının Türk kıta sahanlığında olduğunu duyurdu; geminin bayrak devleti Malta ve İtalya nezdinde teşebbüslerde bulundu. Bu gelişmelere rağmen faaliyetini sürdüren Nautical Geo gemisi, 2 Ekim’de kıta sahanlığına müsaadesiz girmesi nedeniyle bölgedeki Türk savaş gemisi tarafından ikaz edildi. Geminin o alandan çıkması sağlandı.
- Navtex nedir, ne vakit ilan ediliyor?
Gelişmelerle ilgili konuşan Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, “Girit’in doğusu, Kıbrıs’ın güneybatısında bizim deniz yetki alanımızı ihlal etmek suretiyle araştırma yapma çalışmaları var. Buna asla müsaade etmeyeceğimizi söyledik. Orada Deniz Kuvvetleri ögelerimiz gereğini yaptı ve o gemiyi kelam konusu bölgeye sokmadı. Bu hususta kararlıyız, hakkımızı hukukumuzu çiğnetmeyeceğiz” dedi.
Türkiye, Oruç Reis için yeni duyuru yaptı
Tarafların birbirlerini “provakatif” davranmakla suçladıkları bu gelişmelerin akabinde Türkiye, 8 Ekim’de yeni bir Navtex yayımlayarak Oruç Reis’in sismik araştırmalar için Akdeniz’e açılacağını duyurdu.
Yayımlanan duyuruya nazaran Oruç Reis, Anamur ile Kıbrıs ortasında kalan Türk kıta sahanlığındaki bir alanda çalışmalarını yürütecek. Türk Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’na bağlı Ataman ve Cengiz Han savaş gemileri de araştırma gemisine eşlik edecek.
Kıbrıs Cumhuriyeti ise 9 Ekim’de yayımladığı karşı duyuruyla Türkiye’nin ilan ettiği alanın bir kısmın münhasır ekonomik bölgesini kapsadığını, münasebetiyle Ankara’nın kanunsuz bir adım attığını argüman etti.
Türkiye ise karşı bir Navtex daha yayımlayarak Kıbrıs Cumhuriyeti’nin savlarını reddetti ve çalışmaların Türk kıta sahanlığında devam edeceğini bildirdi.
Diplomatik kaynaklarca yapılan değerlendirmeler, bölgede tansiyonun bundan sonra artarak süreceğine işaret ediyor.
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin adanın güneyinde bulunan ve Amerikan ExxonMobil şirketinin bulunduğu 10 numaralı parselde hidrokarbon faaliyetlerini Kasım ayından itibaren başlatması öngörülüyor.
Türkiye ve Kıbrıs Türk idaresi, adanın tümüne ilişkin zenginliklerden elde edilecek gelirin hakça paylaşılmasına ait bir düzenleme yapılmadan atılacak her adıma karşılık verileceğini daha evvel kayda geçirmişlerdi.
Kıbrıs Cumhuriyeti’nin bu türlü bir adım atması durumunda Kıbrıs Türk idaresinin Türkiye Petrolleri Arama Ortaklığı’na (TPAO) tahsis ettiği parsellerde çalışmaların başlayacağı da tabir edilmişti.
‘Türkiye MEB ilan edebilir’
Yunanistan ile son yaşanan tansiyonlar ile ilgili kıymetlendirme yapan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin asıl hedefinin araştırma yapmak değil Türk kıta sahanlığını ihlal etmek olduğunu söylemişti.
Türkiye’nin geçen yıl Mart ayında yaptığı bildirimle Doğu Akdeniz’deki Batı sonlarını Birleşmiş Milletler’e (BM) tescil ettirdiğini anımsatan Çavuşoğlu, “Kıta sahanlığımızı ilan ettik, BM’ye kaydettirdik, burayı da koruyoruz. Buna ilaveten Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) ilan etmenin ne yararı var? Suyun içindeki zenginlikler, balıkçılık” demiş ve eklemişti:
“Örneğin; Karadeniz’de kıta sahanlığımızı birebir vakitte Münhasır Ekonomik Bölge olarak ilan ettik. Akdeniz’de de bunu ilan edebiliriz. O vakit kıta sahanlığımızın olduğu bölgeye hiçbir ülkenin, balıkçının girmemesi lazım. Şu anda Akdeniz’de balıkçılık konusunda bu türlü bir muhtaçlık olmadığı için Münhasır Ekonomik Bölge ilan edilmedi lakin edilebilir. Burada bizim önümüzde hiçbir mani yok.”
Türkiye’nin MEB ilan etmesi durumunda bölgedeki balıkçılık faaliyetleri nedeniyle iki ülkenin çabucak her gün tansiyon yaşayabileceği öngörülüyor.
Yunan basınında yer alan birtakım haberler, Türk balıkçıların son devirde daha çok Yunan karasularında avlandıkları ve Türk savaş gemileri tarafından eşlik edildikleri tezini içeriyor.
AB toplantısında tansiyon gündeme gelebilir
Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti, 2020’de yaşanan süreçte olduğu üzere Türkiye ile Doğu Akdeniz’de yaşanan tansiyonu Avrupa Birliği’nin (AB) gündemine taşıma siyasetini sürdürüyorlar.
21-22 Ekim’de toplanacak AB Kurulu toplantısının resmi gündeminde Türkiye ile alakalar yer almamasına rağmen Atina ve Lefkoşa’nın son gelişmelerle ilgili bilgi verip, AB önderlerinden Türkiye’ye karşı daha fazla dayanışma ve takviye talebinde bulunmaları bekleniyor.
AB, Almanya Başbakanı Angela Merkel’in teşebbüsleri sayesinde Türkiye ile yaşanan tansiyonu düşürmüş ve Aralık 2020 Kurul kararları çerçevesinde şartlı ve geriye döndürülebilir bir halde olumlu gündem başlatma kararı almıştı.
Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti ise Türkiye’nin konumunda kalıcı bir değişikliğe gitmediğini yalnızca retoriğini yumuşattığını savunmuştu.
Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti’nin, Merkel’in faal siyaseti bıraktığı ve Almanya’da şimdi bir hükümetin kurulmadığı bu periyotta tezlerinin daha çok kabul görmesi için diplomasiye sürat vereceği öngörülüyor. Bu süreçte, 1 Ocak’tan itibaren AB devir başkanlığını üstlenecek olan Fransa’nın dayanağı ön plana çıkıyor.
Yunanistan ile Fransa’nın 28 Eylül’de imzaladıkları kapsamlı savunma ve işbirliği mutabakatı ve Yunanistan’ın Fransa’dan yeni silah alımları Ankara’nın reaksiyonunu çekmişti.
Yunan basınında yer alan yorumlarda, Türkiye’nin yeni tansiyonlar yaratarak Fransa’nın Yunanistan’a somut takviyesini test etme niyetinde olduğu kaydediliyor.
İç siyasette de tartışma yarattı
Türkiye’nin yayımladığı son Navtex iç kamuoyunda da tartışma yarattı. CHP İstanbul Milletvekili Akif Hamzaçebi, Sözcü gazetesine yaptığı açıklamada, Türkiye’nin Oruç Reis için ilan ettiği alanın sonlarının Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti tezlerine uygun olarak hazırlandığını tez ederek, bu adımın “Mavi Vatan’ın kaybedilmesi” manasına geldiğini söyledi.
Akif Hamzaçebi, “Navtex ilanları, demeçler, meydan okumalar. Artık bunların hiçbiri yok. Türkiye artık Libya mutabakatının gerisinde durmuyor. Mavi Vatan kavramı da kullanılmıyor. Türkiye’nin ilan ettiği Navtex; Yunanistan’ın tezleriyle örtüşen, Türkiye’nin reddettiği Sevilla haritasıyla birebir. Bununla Yunanistan tezlerini kabul etmiş olduk. Yunanistan ve Güney Kıbrıs Rum İdaresi de bu türlü istiyordu” argümanında bulundu.
Mavi Vatan kavramının oluşmasında katkısı bulunan emekli Amiral Cihat Yaycı da yaptığı açıklamada, son Navtex’in Türkiye’nin Antalya Körfezi’nde Kıbrıs Cumhuriyeti sonlarının kabul edilmesi manasına geldiğini söyledi.
Yaycı, ayrıyeten Libya ile yapılan deniz yetkilendirme mutabakatı kapsamında güç kaynakları için çalışmaya başlanmamasının da yanlış olduğunu tabir etti.
Sevilla Haritası, 2000’li yılların başında Sevilla Üniversitesi’nden akademisyenler Juan Luis Suárez de Vivero ile Juan Carlos Rodríguez Mateos’un Avrupa Birliği’nin talebi üzerine, Türkiye, Yunanistan ve Kıbrıs ortasındaki Doğu Akdeniz’deki Münhasır Ekonomik Bölge (MEB) uyuşmazlığının tahlili için hazırladığı bir çalışma.
Bu yüzden Sevilla Haritası ismiyle anılan harita, Yunanistan’ın kıta sahanlığını Türkiye’ye ne kadar yakın olursa olsun Yunan adalarının hudutlarına nazaran çiziyor.
Böylelikle haritanın argümanına nazaran Meis Adası’ndan başlayan Yunan kıta sahanlığı, güneye hakikat Akdeniz’in ortasına kadar iniyor ve Türkiye’ye Antalya Körfezi dışında bir çıkış fırsatı tanımıyor. Türkiye ise bu haritanın haksız bir halde MEB haklarını çiğnediğini söylüyor.
