Tüm vakitlerin en kıymetli bilim insanları ortasında yer alan Albert Einstein, 1952 yılında dönemin İsrail Başbakanı Ben Gurion’un İsrail cumhurbaşkanı olması için yaptığı teklifi reddetmişti. Gelin, tarihin tozlu sayfaları ortasında kalmış bu öyküye yakından bakalım…
Albert Einstein ve David Ben Gurion
Albert Einstein, ABD’deki Princeton Üniversitesi’nde misyon yaptığı 1952 yılında İsrail’in Washington Büyükelçisi Abba Eban imzalı bir mektup aldı. İsrail Başbakanı David Ben Gurion, Einstein’a, hayatını kaybeden İsrail’in birinci cumhurbaşkanı Haim Weizmann’ın yerine İsrail cumhurbaşkanlığını teklif etmekteydi. Mektupta şu sözler yer alıyordu:
‘Bu mektubu size getiren kişi, Washington Büyükelçiliği’mizde misyon yapmakta olan Bay David Goitein’dir. Size bedelli başbakanımız Ben Gurion’un bir sorusunu iletecek. Şayet Knesset’te (İsrail Meclisi) yapılacak bir oylamanın sonucunda, başkanlık için uygun bulunursanız, İsrail cumhurbaşkanı olmak ister misiniz? Bu durumu kabul ettiğiniz takdirde İsrail yurttaşı olup İsrail’e taşınmak zorunda kalacaksınız. Fakat başbakanımız size garanti veriyor ki, aynı vakitte araştırmalarınız ve bilimsel keşifleriniz için de devlet size maddi açıdan takviye verecektir.’
“Gerekli tecrübeden ve yetenekten yoksunum”
Einstein 18 Kasım 1952 tarihli mektubunda bu teklife olumsuz karşılık verdi. Bu vazifesi neden kabul edemeyeceğini nazik bir lisanla şöyle anlattı:
‘Devletimiz İsrail ismine şahsıma yapılan teklif beni son derece duygulandırdı, fakat tıpkı vakitte üzdü ve altüst etti; çünkü bu teklifi kabul etmem mümkün değil. Hayatım boyunca kendimi cisimlerin dünyasına adamış olduğumdan, insanların dünyasıyla ilgilenmek ve resmi vazifelerle uğraşmak için gerekli olan tecrübeden de yetenekten de mahrumum. Bu nedenle yaşımın ilerlemesi gücümü sınırlamamış olsaydı bile, böylesi bir makamın yüklediği sorumlulukları yerine getiremezdim.
Tüm bunlar çok üzücü; Yahudi halkıyla aramdaki bağın uluslar bünyesindeki nazik pozisyonumuzun şuuruna vardığımdan beri en fazla gönül vermiş olduğum şey olması üzüntümüm boyutunu daha da fazlalaştırıyor. Son derece trajik şartlarda yazgımızın ve bağımsızlık uğraşımızın yükünü böylesine uzun müddet omuzlarında taşıyan kişinin (Weizmann) gerisinden ağlarken, geçmişteki faaliyetleri ve kişiliği itibariyle bu ağır ve sıkıntı vazifenin altından kalkabilecek birinin bulunmasını tüm yüreğimle diliyorum.’
Siyonizme nasıl bakıyordu?
Cumhurbaşkanı olma teklifini neden reddettiğini anlamak için Einstein’ın hayatına daha yakından bakmak gerekiyor.
Albert Einstein 1879’da Almanya’nın Ulm kentinde doğdu. Ailesi Museviydi lakin dindar değillerdi. İnançlı biri olmayan Einstein’ın Yahudiliği de daha çok kültürel boyutla hudutlu kaldı.
Einstein çok genç yaşlarda akademik etraflarda isminden kelam ettirmeyi başardı. 1908 yılında Bern Üniversitesi’ne profesör olarak atanan Einstein, akabinde Avrupa’nın çeşitli üniversitelerinde misyon aldı. Dünyada Yahudi sıkıntısının hararetle tartışıldığı ve tahlil yollarının arandığı bu periyotta Einstein bu meseleyle pek de ilgili değildi.
Sosyalizme inanan, milliyetçiliğe ve militarizme karşı çıkan Einstein, 1. Dünya Savaşı’nda barış için çabaladı.
1919’da Siyonist lider Blumenfeld’e ‘bir milliyetçiliğin daha ortaya çıktığını görmeyi kabullenemeyeceğini” söyleyen Einsten, daha sonra fikir değiştirip ‘milliyetçiliğe karşıyım lakin Siyonizm taraftarıyım” dedi. Einstein’ın Yahudi davasına bakış açısının değişmesinde Almanya’da Nazilerin yaydığı Yahudi nefreti epey tesirli oldu. Einstein ilerleyen yıllarda görüş değişikliğini şöyle açıklayacaktı:
‘Hoşgörüsüz, aşağılık, şiddet yanlısı adamların ortasında yaşamak zorunda kalmasaydık üniversal bir insan topluluğunun faydasına her çeşitten milletçiliği reddedecek birinci kişi ben olurdum.’
1922 yılında Nobel Fizik Ödülü’nü kazanan Einstein, şöhretinin getirdiği avantajlar ile Siyonizme takviye çıktı. Örneğin 1921 yılında Kudüs İbrani Üniversitesi’nin kurulması için para toplamak için ABD’ye yapılan seyahatte, Siyonist hareketin dünyadaki başkanı ve geleceğin birinci İsrail Cumhurbaşkanı Haim Weizman’a eşlik etti. Einstein bundan bir yıl sonra İngiliz manda idaresi altındaki Filistin’i ziyaret etti. İngilizlerin teşvikiyle sayıları giderek artan Yahudi yerleşimlerini ziyaret eden Einstein, burada gördüğü çalışkanlıktan etkilendi.
Einstein Nazilerin 1933 yılında iktidara gelmesiyle Almanya’yı terk edip ABD’ye yerleşti. Avrupa’dan akın akın ABD’ye gelen Yahudi göçmenlere yardım elini uzatan ünlü fizikçi, İngiltere’nin 2. Dünya Savaşı’nın patlak verdiği 1939 yılında Filistin’e Yahudi göçünü sınırlamasına sert reaksiyon gösterdi.
Araplar ile “barış içinde bir ortada yaşamayı” savunuyordu
Evet, Einstein’ın Siyonizme dayanak olduğunu söyledik lakin o Siyonistlerin Araplara yönelik siyasetlerine karşı çıkıyordu.
Einstein, Araplar ile uygun alakalar kurulması gerektiğini ve ‘barış içinde bir ortada yaşama’ mefkuresini savundu. Fakat Einstein’ın bu ideali gerçekleşmedi.
İngiliz Manda idaresinin sona ermesinin akabinde 14 Mayıs 1948 tarihinde İsrail devletinin kuruluşu ilan edildi. Bu kararın bildirilmesinden saatler sonra Arap Birliği, İsrail’e savaş ilan etti. İsrail bu savaşta Mısır, Suriye, Ürdün ve Irak kuvvetlerine karşı üstünlük kurdu.
1947’de Birleşmiş Milletler’in (BM) taksim planıyla tarihi Filistin topraklarının yüzde 56’sını alan İsrail, savaşta yeni bölgeleri işgal ederek Filistin’in yaklaşık dörtte üçünü denetimi altına aldı. Savaştan ötürü yaklaşık 750 bin Filistinli mülteci durumuna düştü. İsrail, Birleşmiş Milletler kararlarına karşın işgal ettiği bölgelerden çekilmedi.
Albert Einstein 18 Nisan 1955 tarihinde hayatını kaybetti. Filistin sorunu ortadan geçen onlarca yıla karşın şimdi tahlile kavuşamadı…
Kaynaklar:
Mine Haksal: Einstein Ortadoğu’nun Yazgısını Değiştirebilir miydi? (Popüler Tarih Mecmuası 48. Sayı)
Lütfullah Karaman: Memleketler arası Alakalar Çıkmazında Filistin Sorunu
