Kandıra 1 No’lu F Tipi Cezaevi’nde 4 Kasım 2016’dan beri tutuklu bulunan eski HDP Eş Genel Lideri Figen Yüksekdağ, “Değişim için iktidarın bir ayağının çukurda olması yetmez, muhalefetin ayakları da yere sağlam basmalı” değerlendirmesini yaptı.
Yüksekdağ 1+1 Ekspress’in sorularını yanıtladı.
-Babanız Mevlüt Yüksekdağ 21 Ağustos’ta geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. Başınız sağ olsun. Babanızla en son ne vakit görüşmüştünüz? Neler konuşmuştunuz?
Figen Yüksekdağ: Evet, babamı kaybedeli yaklaşık iki ay oldu. Başsağlığı dilekleriniz için teşekkürler; dostlar sağ olsun. En son, vefatından iki hafta evvel telefonda konuşmuştuk. Her zamanki üzere bana güç ve moral veriyordu. Yaşının ileri olması ve ortaya pandeminin de girmesi nedeniyle iki buçuk yıldır birbirimizi görmüyorduk. Neredeyse her konuşmamızda artık bu dünyada vadesinin tükendiğinden, fakat beni görmeden gitmemek için direndiğinden kelam ediyordu. Son konuşmamızda da birebirini tekrar etti. Çok tarih okuyan, kendisi de 92’sinde, yaşayan tarih üzere bir adamdı. Tarihteki diktatörlerin akıbetinden konuştu. Vatan, millet, bayrak, sancak üzere kavramlara, klâsik dini bedellere çok bağlı bir adamdı, lakin bunları kullanan hükümran siyaset anlayışına son yıllarında çok tepkiliydi. HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar bedel veriyordu. Yeniden son konuşmamızda pandemiden ötürü parti toplantılarına gidememekten yakınıyordu. Babam benim ömür tecrübemde ömrünün son deminde demokratlaşmış bir devlet üzereydi. Hayatımdaki en büyük iki çabadan birini ona karşı verdim, meydan okudum, kaçtım… Ancak en kuvvetli vakitlerde ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan siyasi yürüyüşümde bana yoldaşlık eden de oydu. Bir çınar üzere ayakta ölmesi tek tesellim.
“Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara maruz kaldılar ki hepsinin mevtinde bu siyasi iktidarın eli var”
-Sizden kısa mühlet evvel Gültan Kışanak da babasını kaybetti. Böylesi büyük kayıp haberleri hapishane şartlarında insan üzerinde ne cins tesirler yaratıyor?
Öfkeyi perçinliyor. Ona eşlik eden derin bir acı elbette. Doğal, vadesi gelmişlikten kaynaklanan bir vefat üzere göremiyorsunuz. Yalnızca hislerinle değil, aklınla baktığın vakit da gerçek bu aslında. Ailelerimiz o kadar büyük haksızlıklara, ahlaksızlıklara, zulme maruz kaldılar ki, hepsinin mevtinde bu siyasi iktidarın eli var. Bütün ölmüşlerimizin ahı onların üstündedir. Biz mücadele-dava insanıyız; kendimiz için esasen talebimiz, onlara minnetimiz olmaz. Bugüne kadar da zulmün, saldırganlığın birçoklarını gördük, bir fazlasını görsek fark etmez. Fakat bunlar en ufak insani pahaya yabancılaşmış, bize analarımızın, babalarımızın, sevdiklerimizin acısını yaşatarak siyaset yapan, üstünlük taslayan değişik bir mahlûkata dönüştü. Biz bunları da bir imtihan olarak görüyoruz ve güçlenerek çıkacağız. Onlar ise bu türlü bir ahlaki çürümeyle uzun yaşayamazlar.
“Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar paha veriyordu”
Babam HDP’nin fikrine ve misyonuna, gidip 90 yaşında katılacak kadar kıymet veriyordu. Hayatımdaki en büyük iki gayretten birini ona karşı verdim, meydan okudum. Lakin en güçlü vakitlerde ardımda dağ üzere duran, gözünü budaktan sakınmadan bana yoldaşlık eden de oydu.
Hatun Ana’nın cenazesine saldıranlar ve bunun siyasi sorumluları, bugün benzeri bir insanlık hatasını kızı Aysel Tuğluk’a karşı işliyor. Aysel Başkan’ı da mezara sokmak için ellerinden geleni yapıyorlar. Gültan Lider ise babasını son sefer görüp vedalaşmak için çok uğraştı. Bu tıp ağır hastalık, vefat mümkünlüğü üzere durumlarda mahpusların yasal görüşme hakkı var. Lakin avukatların ve Gültan Abla’nın ağır uğraşlarına karşın, babasını yaşarken son kere görüp helâlleşmesine müsaade vermediler.
Bunların hepsi şuurlu zulüm, azap, kötülük, ailelerimize yapılan sistematik eziyet. Hapishanede ve böylesi şartlarda sevdiklerini, aileni kaybetmek insanı üzgün ve kızgın yapıyor. Bir taraftan da köklerinden kollarına kadar kendine ağırlaşıyorsun. Seni sen yapan insanlara hürmet duruşu üzere bir şey. Babasını kaybetmiş kızlarınki farklı bir kıssa. Yumruk kadar bir yürekte nasıl bu türlü zalim fırtınalar eser, şaşıyorsun. Lakin hepsinden değerlisi, ahın kadar yaşama bağlanma inadın da çok derinden geliyor.
“Mahpus beş yılımdan süzülen çok değerli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…”
-Mahpusluğunuz 4 Kasım itibariyle beş yıl olacak. Son beş yılınızı nasıl özetlersiniz?
Çoğunlukla okuyarak, yazarak, siyasi çabanın önümüze getirdiği işlere, misyonlara ağırlaşarak geçti. Bu nedenle bir yanıyla büsbütün dinamik diyebilirim. İzafiyet Teorisi’ni kavrayışta birkaç basamak atladığımız kesin. Hayatta ve siyasette epey uzun bir müddet olan beş yılın ne kadar süratli geçebileceğini şahsen deneyimledik. Vakit biçim, alan ve içerik kazandırılabilen bir mefhum. Dolu, planlı, manalı, hedefli yaşarsanız nasıl geçtiğini anlamıyorsunuz. Bir esaret yeriyle hudutları çizilemeyecek kadar akışkan, canlı bir vakit tecrübesinden kelam ediyorum. Öğretici, derinleştirici bir süreç oldu. Kamusal hayat ve siyasette birçok bölüme, eğilime ve kendi öz tecrübelerime dışarıdan bakabildiğim bir beş yıldı. Bundan sonraki siyasi uğraş sınırına, alakalarına, yollarına dair biriktirdim. Mahpus beş yılımdan süzülen çok kıymetli iki listem var artık: Yapılacaklar ve unutulmayacaklar…
“Son periyotta cezaevlerinin genelinde önemli sıkıntılar ve hak ihlalleri yaşanıyor”
Son periyotta cezaevlerinin genelinde önemli meseleler ve hak ihlalleri yaşanıyor. Hasta tutsakların vefata mahkum edilmesi, İnfaz Yasası’ndaki aleyhte düzenlemelerle mahpusta kalış müddetlerinin artırılması, pandemi mazeretiyle tecrit ve izolasyonun insanlık dışı bir düzeye getirilmesi bunlardan kimileri. Doğal olarak içerideki herkes üzere bizler de ağırlaşan bu şartlara maruz kalıyoruz. Sebahat Başkan’ın şu günlerde süreksiz olarak bulunduğu Sincan L-3 üzere özel tip cezaevleri ve F tipleri, direkt iktidar güdümünde konuşlanmış baskı ve şiddet merkezleri durumunda. Tutsak siyasetçilerin özel olarak F tiplerine, sistematik baskı ve tecrit yerlerine yerleştirildiğini kendi tecrübelerimizden biliyoruz. Son vakitlerde ise, ağır izolasyondan doğan sıkıntılar ve hak gaspları temel problemimiz. Her taraf muhakkak kriterler gözetilerek bu derece açılmışken, hapishanelerin artık hiçbir inandırıcılığı kalmayan münasebetlerle, ölçüsüzce kapatılması, şuurlu politik ataktır. Bu diğer türlü yorumlanamaz. Öteki yandan ağır baskı ve tecrit şartları, sıhhat problemleri yaşayan arkadaşlarımızın hastalıklarını derinleştiriyor. Örneğin, Aysel Tuğluk arkadaşımız cezaevinde kalamayacak seviyede sıhhatini yitirmiş olmasına karşın, iktidarın siyasi infaz şubesi üzere çalışan İstanbul İsimli Tıp Kurumu tarafından verilen, düpedüz palavra raporla tekrar mahpusa mahkûm edildi. Son süreçte cezaevleri HDP’lilere, Kürtlere, devrimci-demokratlara karşı işlenen nefret cürümlerinin ve intikam hücumlarının kurumsal yerlerine dönüştü. İktidar cezaevi idarelerini, İsimli Tıp Kurumu’nu, infaz hâkimlik ve savcılıklarını, tıpkı yargı organlarını kullandığı üzere, özel siyasi operasyonlar için kullanıyor.
“Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir”
-Sizce kamuoyu mahpusların şartlarının insanileştirilmesi konusunda neler yapabilir?
Öncelikle hapishanelerdeki hak ihlalleri sorunu gündemin alt sıralarındaki yerinden kurtarılabilir. Bunlar gündem önceliği haline getirilmezse, tek tek ya da genel olarak sorun saymak, tespit etmek fazla bir şey söz etmiyor. Yaşanan kimi hak ihlâlleri hakkında süratli ve yaygın kamuoyu refleksi geliştirilmesi sonuç almada tesirli oluyor. Bu nedenle somut ve spesifik olay ve durumlara karşı açık bir kamuoyu algısı geliştirmek değerli.
-Mahpuslarla yeteri kadar dayanışma gösterildiğini düşünüyor musunuz?
Gerektiği kadar dayanışma, sahiplenme gösterildiğini söyleyemem. Meğer, hiç aklının ucundan geçirmeyenler de dahil, herkesin yolunun bir gün hapishaneden geçebileceği böylesi politik şartlarda empati yapmak daha kolay olmalı.
-Sizce bu neden yapılmıyor?
Bu dayanışma eksikliğini dışarının da büyük ölçüde hapishaneye dönüştürülmesine bağlıyorum. Siyasi iktidar mahpusa girme korkusu yayıp hem toplumu genel olarak pasifize ediyor hem de mahpusları yalnızlaştırıyor. Politik kitle ise oldukça ağır akınların, gündemlerin ortasından fırsat yaratıp hapishanelerdeki zulme ve ihlâllere yönelemiyor. Elbette bu bahiste mevcudun kabul edilmesi yanlışsız olmaz. Siyasi gayret verip yolu cezaevinden geçenler bilir: Mahpuslar birden fazla düşünceyi, saldırıyı yansıtmaz. Tabir uygunsa, “kamuoyuna ağlamaz.” “Durum budur” der ve hapishanelerde yaşamak ile direnmenin eş anlamlılığını kendi tecrübesiyle bilir.
Ancak bu gerçek ve gelenek de fazla zorlanmamalı. Bilhassa hasta tutsakları insani düzlemde sahiplenmek, sonuç alıcı hareket ve siyaset geliştirmek çok değerli. İnsan hakları kuruluşlarının, ailelerin bu istikametli uğraş ve çalışmaları kamuoyu, siyasi partiler tarafından yüksek seviyede benimsenip ileri taşınmalı. Hapishanelerdeki şartların insanileştirilmesi makro siyasetin mevzusudur. Mahkemeler ve hapishaneler üzerinden siyaset yapan bir iktidar karşısında hak ve adalet uğraşını ne ölçüde verdiğiniz, ne kadar muvaffakiyet sağladığınızın da aynası sayılır.
“AKP, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü”
-Türkiye’deki muhalefetin genel eğilimi, AKP iktidarının bir ayağının çukurda olduğu istikametinde. Siz nasıl bir öngörüye sahipsiniz? Sizce gidişat ne istikamette?
Uzun vakittir bilinen manada bir AKP iktidarı yok aslında. Ayağı altı yıl evvel, 7 Haziran seçimini kaybettiğinde çukura düşmüştü. MHP ve Susurluk artığı kontra güçlere, ırkçı-faşist çetelere dayanarak çukurdan çıktığını sandı, lakin bu kere de bir ayağının olmadığını gördü. Bugün AKP-MHP’den oluşan Saray merkezli acayip bir iktidar yapısı var. Koalisyon desen değil, tek parti iktidarı desen, o da değil. Halka ve demokrasi güçlerine karşı alabildiğine tekçi, dediğim dedik, lakin kendi içinde sayısız çıkar öbeğini besleyen ve onlara mahkûm olan, aslında kendine ilişkin bir ayağı bile olmayan bir iktidar yapısından kelam ediyoruz.
Esasen lokal seçimlerden sonra günlük taktik hareketlerle, al takke ver külah yolu pazarlıklarla, şeriatçılarla milliyetçiler ortasında mekik dokuyarak ömür uzatma mesaisiyle durumu yönetim ediyorlar. Doğal endişe ortamı yaratarak yönetme siyasetleri, faşist taarruzlar ve ırkçılığın iktidar eliyle kullanılması ya da kışkırtılması, iktidarın hayatını borçlu olduğu en değerli ögeler. Karşısındaki muhalefetin gıdım gıdım ilerlemesi ise, iktidarın bir ayağı çukurda da olsa yerini müdafaasının asıl nedeni. Geri dönüp baktığımızda, “gitti-gidecek” muhalefeti refakatinde ömrünü uzatan bir iktidar görüyoruz. Türkiye’de değişim için iktidarın bir ayağının çukurda olması yetmez, muhalefetin ayaklarını yere sağlam ve inançla basması gerekir. Yoksa iktidar dayanacağı baston, başını üstünde tutabileceği ayak bulmakta çok zorlanmaz.
“Merkez muhalefet son devirde bir açılım yapmaya yöneldi, fakat epey yetersiz”
-Muhalefetin son dönemki adımlarını, ataklarını nasıl görüyorsunuz?
Merkez muhalefet son periyotta bir açılım yapmaya yöneldi, ancak epeyce yetersiz. Asıl taban hareketlerinin gelişeceği ve kilitlenmiş merkez siyaseti zorlayacağı, tahminen de aşacağı bir periyoda girdik bence.
-HDP Millet İttifakı içinde yer almıyor, daha doğrusu bu ittifaka çağrılmıyor. Millet İttifakı’nın, başta Kürt sorunu olmak üzere, HDP’nin önemsediği pek çok sorunu kulak ardı ettiğine yahut bu bahislerde AKP’den farklı olmadığına dair değerlendirmeler var. Siz bu bahiste ne düşünüyor, neler gözlemliyorsunuz?
Millet İttifakı’nın HDP ve Kürtlere yaklaşımı tam bir siyaset dersi aslında. İktidarla birlikte resmi ideolojinin, antidemokratik idare statükosunun yörüngesinde bir öcü yarattılar, artık de onunla korkutuluyorlar. Uzun vakit da kaygıları ve demokratik değişime kapalı siyasi çizgileri tarafından yönetildiler. Artık, en azından seçim sath-ı mailine girilmişken, Kürt probleminden somut bir başlık olarak kelam ediyorlar. Lakin minimum seviyede ortaklaşılabilecek bir demokrasi programı olmadan telaffuzun ötesine geçmeleri güç.
Başta bugün Türkiye’ye dayatılan rejim olmak üzere, birçok sorunun düğüm noktasının Kürt realitesi olduğu, tahlil yolunun da buradan geçtiği kavrayışı ne kadar gelişti, göreceğiz. Lakin AKP’ninki üzere palyatif, taktik ve dar siyasi çıkar odaklı kavrayışlara Kürt halkının bir defa daha tahammülü olmaz. Meseleye artık gerçek siyasetin penceresinden değil, toplumsal ahlâkın, yine kurucu politik aklın ekseninden bakmak gerekiyor. Halk çok yaygın ve derin acılar, kayıplar yaşadı. Savaştan, zulüm altında yaşamaktan, düşman kuvvet muamelesi görmekten yoruldu.
Fakat halk bilinçsiz ve iradesiz değil, her şeyin farkında. Bu nedenle Kürtlere AKP-MHP iktidarından farklı bakmayan, demokrasi ve özgürlük ortamında onurlu barış vaat etmeyen bir muhalefete de itimat duymayacaktır. Millet İttifakı’nın somut, bağlayıcı bir demokratik tahlil paketi ortaya koyması, bağlayıcı, itimat tesis edici siyasi çerçeve sunması gerekir.
“Tutum dokümanı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır”
-Önümüzdeki seçimlerde, HDP nasıl bir pozisyonda durmalı sizce?
Kısa müddet evvel açıklanan 11 unsurluk deklarasyonda HDP nerede durduğunu net bir halde açıkladı. Bu tavır dokümanı, HDP’nin iki ittifaktan bağımsız, üçüncü odak olarak irade beyanıdır. Bu birebir vakitte HDP’nin barışı, demokrasiyi, adaleti kazanmak için bütün muhalefete ve halklara yaptığı davettir. Bu çıklamadan yalnızca HDP’nin parlamento seçimlerine başka gireceği, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ortak muhalefet adayını destekleyeceği anlaşılırsa, tekrar büyük bir yanılgı yapılmış olur. Maalesef yer yer bu çeşit yorumlar öne çıkıyor.
HDP’nin “gelin demokratik prensipleri tartışalım” daveti, ya da “Kürt sıkıntısının demokratik tahlili konusunda ne söylüyorsunuz” sorusu gümbürtüye gitmemeli. Memleketin “HDP yasal muhataptır”ın ötesine geçen tavır evraklarına muhtaçlığı var. En yakıcı yerde duran Kürt sıkıntısıyla birlikte, sistemin demokratikleştirilmesi, insanileştirilmesi üzere en acil meselelerin tahlili için el birliğine muhtaçlık var. HDP, toplumsal tasaları siyasi telaşların üstünde tutarak, memleket problemlerinin tahlilinde anahtar rol oynayabileceğini söylüyor. Fakat bu düzgün niyet beyanının gerçek anlaşılması ve yanıtlanması değerli. Çünkü anahtar, ismi üstünde, açabilir de, kilitleyebilir de…
HDP her durumda halk, bayan, emek, gençlik, ekoloji hareketlerine; Kurdî, Alevi, Müslüman demokrat ve ezilen tüm kimlik ve inançtan gayret dinamiklerine dayanan geniş ittifak tabanını büyütecektir. Bugüne kadar kimsenin lütfuna muhtaç olmadan, üstelik fevkalâde ağır şartlar altında, kendisi de bir koalisyon partisi olan HDP’yi ve halklarımız için üçüncü seçeceği oluşturduk. Bugün tarihî ve aktüel olarak bu çizgiyi geliştirme ve yeniyi yaratma imkanları eskisinden daha güçlüdür. HDP’nin ana ittifak alanı da burasıdır. Gerisi ana sorumlulukların gerektirdiği oranda belirlenir.
-Sizin dışınızdaki muhalefetin başta mülteciler ve Kürtler olmak üzere pek çok mevzudaki yaklaşımını sağ ideoloji belirliyor. İktidar namzeti bu muhalefet, Türkiye’nin geleceği için ne vaat ediyor?
Bölge ve çağ gerçeklerini gericilikle, sağcılıkla kavraması, AKP-Saray-MHP iktidarına gitgide kaybettiren ögeler. Bu stratejiye o kadar taşkınca bağlanmışlar ve buna o denli büyük yatırım yapmışlar ki, vazgeçemiyorlar. Fakat Türkiye’de demokratik gelişim ve kurumlaşma yoksunluğundan ötürü muhalefet de iktidar yörüngesinden çıkmıyor, çıkamıyor. Kutuplaştırma ve artık kokuşmuş terör taktiği karşısında ne kadar milliyetçi, muhafazakâr olduğunu kanıtlamaya çalışan bir muhalefet, esasen iktidar tarafından manipüle ve dizayn edildiği için iktidar ehliyeti kazanamaz.
Ancak mülteci ve Kürt sorunu üzere temel sıkıntılardaki yaklaşımın sağ-milliyetçi refleksle belirlenmesi, Türkiye’deki çok daha esaslı bozuklukların sonucu. Hangisine sorsanız, 100. yılında cumhuriyetin kendisiyle devridaim olacağını savunuyor. Lakin 21. yüzyıl dünya ve bölge realitesinde, demokratikleşmeyen bir cumhuriyetin geleceği ve devridaim teminatı olmadığını kavrayamıyorlar. Biz “demokratik cumhuriyet, ortak vatan” derken, demokrasi kavramının sağ ideoloji ve türevleri tarafından araçsallaştırılmasına karşı kökten, dengeli ve gelecek odaklı bir demokratik değişimi kastediyoruz.
Muhalefetin ayrıca bölükleri, yalnızca kendisine yetecek kadar demokrasi arıyorsa, cumhuriyetin neden demokratikleşmediğinin kaynaklarına inip oradaki faşizmle, otoriterlikle, acımasızlıkla hesaplaşmıyorsa, yeniden AKP üzere günü kurtarır, geleceğe kalmaz. Siyasetin doğal akışına baktığımızda, iktidar dahil bütün politik merkezler için temel amaç yeni yüzyılı kazanmak. Tez ve pratiğin de buna uygun olması gerekir.
-Milyonların bulunduğu mitinglerde halka hitap ettiniz, çok sevilen bir siyasetçisiniz. Yarın mahpustan çıktığınızda kaldığınız yerden devam edecek misiniz?
Vazife ve sorumluluk şuuruyla siyasete girdiğimiz, bu kültürle şekillendiğimiz için, gereksinim halinde tekrar siyasi misyonlar üstlenirim elbette. Bu bir gayret ve en kıymetli olan süreklilik, işbölümü. Mahpustan çıkarsam hisseme hangi işin düşeceğini bilemem, ancak gayret sürekliliği konusunda peşin konuşabilirim. Alışılmış ortadan uzun vakit geçti. Siyasi şartlar, toplumsal yapı bıraktığımız yerde değil. Cezaevi şartlarında olabildiği kadar canlı bir alaka kurmaya çalışıyoruz, lakin sorunuzun karşılığını tam verebilmek için mahpustan çıkmamız gerekiyor galiba.
“Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin”
Şu anda bir mitingde, kürsüde olsanız, sizi dinleyen halka neler söylerdiniz?
Kavuşmalara inancınızı hiç yitirmeyin. Büyük hasretlerin kavuşması büyük olur. Her zamankinden sıkı kenetlenin ki, hiçbir güç bileğinizi bükemesin. Dün de bugündür, yarın da bugündür. Tarihi yazan sizlersiniz, bizleriz. Direnerek kazandık, tekrar kazanırız…