Faruk Eczacıbaşı*
Sanayi çağından sonra gelen periyoda genelde verilen isim “bilgi çağı” oldu. 2000’li yılların başından beri kullanılan bu kavramın artık içinin boşaldığını düşünüyorum. Hem ortadan geçen müddet içinde yerli yersiz çok fazla kullanıldı hem “bilgi” sözünün manası değişti. Örneğin “yanlış bilgi” de aslında bilginin ta kendisi. Ben bugün bu çağa bir isim vereceksem “kırılım çağı” demeyi tercih ederim.
İngilizcede kullanılan “disruption” sözünü Google Çeviri “bozulma” diye çeviri ediyorsa da, bence hakikat söz “kırılım”. Ani bir değişimle savrulmakla eş manalı diyebiliriz.
Yaşadığımız pandemi aslında “kırılımların anası” oldu. Beklenmeyen bir halde geldi ve günlük ömrü savurdu. Sahip olduğumuz birçok alışkanlığı hem kısa hem uzun periyotlu altüst etti. COVID büsbütün yok olsa bile, birçok alışkanlık farklılaşacak. Çalıştığımız ofislerle olan münasebetlerimiz, seyahat etme alışkanlıklarımıza kadar birçok değişiklik yaşayacağız.
Pandemi doğal tabiatın bir musibeti. Zaten teknolojinin gelişmesiyle hayatımızda birçok farklı kırılımı bilerek yahut bilmeyerek yaşıyoruz. Akıllı cep telefonları yüzünden, başta müzik olmak üzere, birçok sanayi hal değiştirdi. 20’nci yüzyılın ikon şirketlerinden sinema üreticisi Kodak iflas etti. Her türlü mesajlaşmayı, fotoğraf çekmeyi yahut müzik dinlemeyi artık akıllı cep telefonumuzla yapıyoruz.
YouTube üstünden artık eğitim alınabiliyor. Uber, taksicilik alışkanlıklarını değiştirdi. AirBnB otelcilik kavramını savurdu. Tahminen de en değerlisi “sosyal medya”, hiyerarşik medyayı 10 yıl kadar kısa bir müddet içinde büsbütün köşeye sıkıştırdı. Blokzincir teknolojisi, finans dünyasını altüst etti. FitBit ve gibisi uygulamalarlarla sıhhat kavramı, tedaviden bakıma kayıyor. Sıhhat teknolojilerinde yaşanan başka radikal kırılımları günlük ömrümüzde görmediğimiz için fark etmiyoruz bile.
Başarılı bir kırılım teknolojisi yaratan şirketler, ekonomik piramidin en üstüne yerleşiyor. Hayatımız kolaylaşıyor, ucuzluyor, rahatlıyor ve kalitesi artıyor. Fakat, unutmamamız gereken bir şey var: Toplumların tertibinin sağlanması için birtakım denetim düzenekleri var ki, onlar kırılım yaratan kavramlar üzere “kâr gayeli” oluşturulmuyor ve bütün bu yenilikler bu altyapıların üstüne yük olarak biniyor. Örneğin Basın Kanunu, her biri uygun berbat bir yorum muharririne dönüşen toplumsal medya kullanıcıları için kâfi olamıyor. Yahut blokzincir eserleri finans ve hukuk dünyasını zorluyor.
Bugün dünyanın neredeyse her tarafında yaşanan tansiyonun, yönetişim alt yapısıyla, kırılımlarla gitgide daha fazla dolan ve teknolojinin getirdiği gelişmelerle kendini devamlı yenileyen kavramların uyumsuzluğu olarak görmekte fayda var. Dünyanın farklı köşelerinde iktidarlar bu tansiyonla başa çıkamadığı için de gitgide hoyratlaşıyor.
Kırılımlar eski yapıyı yok etmiyor ancak seçenek yaratıyor. Başka bir deyişle, her türlü kontrolün etrafından dolanan seçenekler içinde yaşamaya başladık.
Seçenek yaratmak tıpkı vakitte kaçış yolu yaratmak demek. Tekno-sosyoloji gurularından Azeem Azhar’ın kelamıyla toplumlar normlar, kurallar, bedeller ve beklentilerle yönetilirler ancak bugün artık teknolojik gelişmeler kurulmuş yapıları sorgulatıyorlar. Sağlıklı idareler için ortak paydada anlaşmış, esnek ve güçlü toplum yapılarına gereksinim var.
30 yıl kadar evvel internetin hayatımıza girmesiyle globalleşmenin vazgeçilmez yoluna girdik. Her ne kadar “neoliberal küreselleşme”ye kırmızı ışık yakılıyorsa da, şayet dünyanın rastgele bir köşesinde birinin nezle olmasından dünyanın öbür ucunda birisi anında haberdar oluyorsa globalleşmenin esasen önüne geçemiyorsunuz demektir.
Ne kadar sıkarsanız sıkın, dikiş bir yerlerden patlıyor demektir. Sorumluluk taşıyan önderlerin bunu bilmelerinde fayda var.
* Türkiye Bilişim Vakfı Lideri Faruk Eczacıbaşı’nın bu yazısı, Capital mecmuasının Nisan ayı sayısından alındı.
