Türkiye, 14 Mayıs 2023 seçimlerine geri sayım halinde, çok politize olmuş gergin ve sıkkın bir ruh hali içinde, iktisatta hem hissedilen hem de giderek daha fazla hissedilir olacak büyük problemlerle ilerliyor. Her baştan bir ses çıkıyor, halk alım gücünden yoksunlaşırken, kimi dinleyeceğini şaşırıyor. Ekonomistler iktisattaki problemleri uzun müddettir konuşurken, artık de seçimden sonra neler olacağına odaklanmış durumdalar.
Dikkat cazip kısım her telaffuzda öne çıkan bir tabir oluyor: ‘Yapısal reformlar!’
Bakalım neymiş bu yapısal ıslahatlar ve seçim sonrası iktisat için kimler neler demiş?
“Ekonomi açık ve net biçimde seçim sürecinin gölgesinde.”
Yetkin Report’ta Prof. Dr. Selva Demiralp, Türkiye iktisadının seçimlere girerken ivme kaybettiği ele alırken, son devirde enflasyon, cari açık, döviz kuru üzere ekonomik göstergelerdeki kötüleşmelere dikkat çekiyor. Türkiye’nin yüksek borç yükü ile karşı karşıya olduğunu ve bunun iktisada olumsuz tesirlerinin devam ettiğini belirtirken, ekonomik ıslahatların hayata geçirilmesi, yabancı yatırımların çekilmesi ve işsizlik oranlarının azaltılması gerektiğini vurguluyor. Türkiye’nin yüksek borç yükü ve işsizlik oranındaki yüksekliğin en kıymetli meseleleri olduğunu belirtiyor.
“Seçimlere girerken iktisat yavaşlıyor.”
Yine Prof. Dr. Selva Demiralp’in BBC Türkçe’de seçim sonrasına dair öngörülerinin seçim öncesi değerlendirmelerinin yer aldığı yazıda, seçim öncesinde ekonomik kriz ve siyasi baskılar nedeniyle yurtdışına gidenlerin sayısının arttığı dataları paylaşılıyor. Türkiye’den yurtdışına gidenlerin sayısındaki artışın sebepleri ve bunun Türkiye iktisadında yarattığı tesirler ele alınıyor.
Seçim sonrasında Türkiye Merkez Bankası’nın (TCMB) para siyasetinde nasıl bir değişiklik beklendiği konusunda son vakitlerde faiz oranlarının seyri, enflasyonla gayret konusunda sıkı bir siyaset izlenmesi üzere adımlar beklendiği belirtiliyor. Seçim sonrası oluşacak hükümetin, iktisat siyasetlerinde daha öngörülebilir ve dengeli bir yol izlemesi gerektiği vurgulanıyor.
“14 Mayıs’ın sonraki günü ne olacak?”
Ekonomist ve gazeteci Uğur Gürses, seçim sonrasında Türkiye iktisadında yaşanabilecek mümkün senaryolarda, yeni hükümetin iktisat siyasetlerinin meçhullüğü nedeniyle yatırımcıların huzursuz olması ve TL’de bedel kaybı oluşabileceğini, hükümetin kurulmasının ve yeni iktisat siyasetlerinin belirginleşmesinin uzun müddet almasının riskli olduğunu belirtiyor. Belirsizlik periyodunda olumsuz bir ekonomik tablo doğabileceğine dikkat çekerken, muhalefet partilerinin hükümet kurma çalışmalarının meçhullüğü artırabileceği ve yatırımcı inancının sarsılabileceğine değiniyor.
Yüksek enflasyonun seçim sonrasında da devam edebileceği, belirsizlikler nedeniyle risklerin yüksek kalabileceğini belirtiyor. Seçim sonrası Türkiye’nin yapısal ıslahatlara muhtaçlığı olduğuna dikkat çekiyor.
“Kısa vade belgisiz, uzun vade potansiyel cazip.”
Dünyanın en büyük varlık idare şirketlerinden BlackRock sözcüsü, Ekonomim’de Elif Karaca’ya, Türkiye’deki siyasi belirsizliğin yabancı yatırımcılar için kısa vadede caydırıcı olduğunu ve seçim sonrasında ise kısa periyotta değerli bir yatırım girişi beklenmediği belirtiyor.
Türkiye’nin mevcut ekonomik meselelerine ait yapısal ıslahatların uygulanması gerekliliğini vurgularken, bunun seçim sonrasında ne kadar süratli yapılacağına dair belirsizliklere dikkat çekiyor. Uzun vadede ise Türkiye’nin potansiyelinin yüksek olduğunu ve hakikat siyasetlerle yatırımcıların ilgisini çekebileceğini söz ediyor.
“Türkiye’de daha evvel yapılmayan ıslahatlar hayata geçirilirse ülkenin ekonomik geleceği daha olumlu olur.”
Birgün’de Havva Gümükaya’nın konuştuğu Prof. Dr. Özgür Orhangazi, Türkiye iktisadında son periyotta sıkıntıların yalnızca spekülatif teşebbüslerle çözülmeye çalışıldığını lakin seçimden sonrası için bunun sürdürülebilir olmadığını vurguluyor. Son periyotta seçimler sorasına yönelik telaffuzlarda artan yabancı ilgisinin, iktisattaki temel problemleri çözmekten uzak olduğunu söz ederken, Türkiye ekonomisindeki problemlerin yapısal ve siyasi kökenlerinin var olduğunu ve bunların tahlile kavuşturulması gerektiğini vurguluyor.
“Seçimler öncesi Türkiye iktisadında problemler büyüyor.”
Ekonomim’de Zeynep Gürcanlı, seçim öncesi Türkiye iktisadında yaşanan meselelerin büyüdüğünü ve kaygı verici düzeylere ulaştığını belirtiyor. Borçlanma oranları, döviz kuru ve başka ekonomik göstergelerdeki kötüleşme nedeniyle ekonomik belirsizliğin devam ettiği vurgularken, ekonomik meselelerin çözülmemesinin geleceğe olumsuz tesirlerini konusunda uyarıyor.
Seçimlerde iki ana İttifak’ın da vaadi olan “aile sigortası” öne çıkıyor.
Seçim öncesi Cumhur ve Millet İttifakı’nın vaadi olan ‘aile sigortası’ Türkiye’deki 12 milyon ailenin toplumsal güvenlik problemlerini çözmeyi amaçlayan bir sistem.
Aile Sigortası Türkiye için çok yeni olmayan bir sistem, 1971 yılında Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO) ile “Sosyal Güvenliğin Taban Normları Sözleşmesi”ni imzalanmasıyla 9 temel sigortanın uygulanacağı taahhüdü verilmişti. Ortadan geçen 52 yılda ‘Aile Sigortası’ uygulaması hayata geçirilmemişti ve seçimler sonrası bu mümkün görünüyor.
Ancak, aile sigortasının finansmanı, sistemin nasıl uygulanacağı hakkında belirsizlikler bulunuyor.
“Sanayiciye gözümüz üzere bakmamız gerekiyor.”
Deneyimli gazeteci Erdem Oğuz, seçim sonrası Türkiye’nin ekonomik durumunun ne olacağına dair spekülasyonlar yerine, Türkiye’deki sanayicilerin seçim sonuçlarına nasıl reaksiyon vereceğine odaklanıyor. Sanayicilerin çoklukla seçim sonuçlarına nazaran işlerini planlamamalarına dikkat çeken Oğuz, istikrarlı bir ortamın tercih edildiğini vurguluyor. Sanayicilerin işleri büyütmek ve yatırım için daha fazla teşvik ve dayanak beklediğini de belirtiyor ve şu tabirleri dikkat çekiyor:
Halen günü kurtarmaya çalışan sanayiciler nakde ulaşmak, kredi bulma konusunda sorun yaşıyor.
“İktidar değişirse yabancı sermaye gelir mi?”
Osman Ulagay, ‘İktidar değişirse yabancı sermaye gelir mi?’ sorusuna karşılık arıyor. Türkiye’de yabancı yatırımın son yıllarda düşük olduğu ve seçim sonrası için yabancı yatırımcı beklentilerinin yüksek olduğunu belirtiyor. Türkiye’ye yabancıların gelmeme nedeni olarak makroekonomik göstergelerdeki zayıflık ve siyasi belirsizlikleri öne çıkaran Ulagay, yabancı yatırımcıların Türkiye’de uzun vadeli yatırımlar yapmak istemeleri için de ıslahatların yapılması gerektiğini vurguluyor. Bu ıslahatlar için de siyasi iradeye gereksinim duyulduğunu ve seçim sonrası mümkün siyasi belirsizliğe dikkat çekiyor.
“Türkiye’nin meseleleri çok büyük. Kurumsal olarak da çok büyük bir tahribat yapıldı. Yani o denli IMF’yi çağıralım bize 20 milyar dolar versin olayı değil.”
Çiğdem Toker, ’15 Mayıs sabahı iktisatta ne olacak?’ diye İYİP’ten Bİlgi Yılmaz’a soruyor. Yılmaz’ın yol haritasını açıkladığı ve mevcut durumu anlattığı söyleşide, Türkiye’nin ekonomik geleceğinin iktidarın hangi partide olduğuna bağlı olacağını söylüyor.
Yabancı yatırımcılar konusunun yanı sıra, siyasi istikrarsızlık ve yüksek enflasyon, döviz kuru üzere sıkıntılar kaygı yaratıyor. İktidar değişirse, yabancı yatırımcılar için ekonomik ıslahatlar kaide görülürken, mevcut iktidarın kazanması halinde, ekonomik siyasetleri devam edeceğinden, ıslahatlar ve yabancı yatırımcılar konusunda belirsizliklerin devam edebileceğini vurguluyor.
Ancak ‘hangi parti kazanırsa kazansın’ Türkiye’nin ekonomik problemlerinin tahlili için yapısal ıslahatlara ve öngörülebilir bir ekonomik siyasetine gereksinim olduğunun altını çiziyor.
“Seçim sonrası düşünülmüyor.”
Dr. Atılım Murat, seçim sonrasında oluşacak hükümetin ekonomik sıkıntılara yönelik atacağı adımların kâfi olup olmayacağı ve hükümetin bu hususta kâfi bir plana sahip olup olmadığını sorguluyor. Hükümetin seçim sonrası periyotta ekonomik problemlerle başa çıkmak için acil ve tesirli adımlar atması gerektiğini belirten Murat, şu ana kadar bu istikamette bir hazırlık yapılmadığını belirtiyor. Ekonomik krizle uğraş konusunda geçmişte gösterilen başarısızlıkların düzeltilmesi için ve ekonomik istikrarın lakin öngörülebilir bir siyaset çerçevesinde sağlanabileceğini savunuyor.
Asıl değerli sıkıntımız olan besin enflasyonunda da en tesirli olan tarım siyasetleri için ne öngörülüyor?
Ali Ekber Yıldırım, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve CHP başkanı Kılıçdaroğlu’nun tarıma yönelik vaatlerinde, her iki başkanın de uygulanabilir telaffuzlarda bulunduğunu belirtirken, siyaset tekliflerinin somut olmadığını ve tekliflerin kaynaklarının meçhul olduğunu belirtiyor.
Tarım bölümünde kalıcı tahliller için yalnızca seçim devirlerinin değil, sürekliliğin kıymetli olduğunu da vurguluyor.
“Düşük faiz oranlarının enflasyonu düşürdüğü biçimindeki teorinin de terk edilmesi gerekiyor.”
ABD’de Clinton hükümetinin iktisat danışmanlığını da yapan, Harvard Üniversitesi’nden Prof. Jeffrey Frankel, Türkiye iktisadının son periyottaki meselelerinden ve seçim sonrasına ait beklentilerinden Capital’den Tuba İlze’ye bahsediyor. Global iktisatta sıkıntıların bir süre daha sürmesini bekleyen ekonomist Türkiye’nin düşük faiz siyasetinden vazgeçmesi gerektiğini savunuyor. Türkiye’nin seçim sonrasında oluşturacağı istikrar planında para ve maliye siyasetlerinde sıkılaşması gerektiğini ve gerçek iktisatta toparlanmanın kısa süreceğini fakat enflasyonun yıpratıcı olacağını da vurguluyor.
Son olarak da Atilla Yeşilada ne diyor? Bakalım.
Atilla Yeşilada, Türkiye iktisadının mevcut durumunu ve seçim sonrası muhtemel senaryoları değerlendirirken, kısa ve uzun vadedeki beklentilerinde seçim sonuçlarına bağlı olarak siyasi belirsizliğin artması yahut azalmasının TL’nin pahası üzerinde tesirli olacağını belirtiyor. Seçim sonrası iktisatta ıslahatların gecikmesinin iktisat üzerinde olumsuz tesirler yaratacağını, dış siyasetteki gelişmelerin de iktisat üzerinde bir tesir oluşturacağını vurguluyor.
Erdoğan’ın kazanması halinde, sosyoekonomik ayrışma öngören Yeşilada, sıkıntıların büyüyeceğini öngörüyor.
O vakit eski Bakan Berat Albayrak’ın o “çok önemli” sorusunu tekrar hatırlayalım: “Neymiş bu yapısal ıslahatlar?”
Seçimden sonra öğrenir miyiz? Siz ne diyorsunuz? Seçimlerden sonra düzelir mi iktisat? Yorumlarda buluşalım.
