Çiftçiler son bir yıldır artan gübre fiyatlarının altında ezildiklerini söylerken, uzmanlara nazaran Türkiye’de bu yıl ziraî üretimdeki yetersiz gübreleme, temel besin eserlerindeki enflasyonun artmasına yol açabilir.
Uzmanlara nazaran Türkiye, tükettiği gübrenin yarısını kendisini üretiyor, yarısını ise ithal ediyor. Ama Türkiye’de üretilen gübrenin hammaddesi, yüzde 80-90 oranında ithalatla karşılanıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı ise son bir yıldır Türkiye’nin yıllık gübre üretimi ve tüketimi, gübre fiyatları ve ithalat oranları üzere dataları resmi internet sitesinde paylaşmayı durdurdu.
TÜİK bilgilerine nazaran son 1 yılda gübre fiyat ortalaması yüzde 152 oranında artış yaşandı, lakin çiftçiler ve dal temsilcileri bu artış ölçüsünün gerçekte yüzde 315 civarında seyrettiğini kaydediyor.
Gübre Üreticileri, İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği Lideri Metin Güneş’e nazaran Türkiye şu an, 2008 Dünya besin krizinin de çok ötesinde gübre fiyatlarıyla karşı karşıya.
Güneş, üre gübresinin son bir yıl içerisinde Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin de tesiriyle 270 dolardan 700-750 Dolar düzeyine çıktığını kaydediyor.
Tarım muharriri ve çiftçi Faik Toy ise bir yıl evvel 3 bin 800 TL civarında olan dap gübresinin bugün 14 bin TL’ye, 3 bin TL olan üre gübresinin 15 bin TL’ye, 1.800 TL olan can gübresinin ise 8 bin 250 TL’ye çıktığını söylüyor.
Öte yandan gübre fiyatları, firmadan firmaya farklılık gösteriyor.
Artan gübre fiyatlarıyla ilgili görüş almak üzere başvurduğumuz ve Türkiye’nin en büyük gübre üreticilerinden olan üç şirket ise röportaj talebimizi reddetti.
Pekala Türkiye’de çiftçiler, yüksek gübre maliyetleriyle nasıl başa çıkacak? Besin enflasyonu, daima artan ziraî girdi maliyetlerinden nasıl etkilenecek?
Türkiye gübre gereksiniminin ne kadarını karşılayabiliyor?
Ekilen eserden randıman alabilmek için bitkinin ihtiyaç duyduğu azot, fosfor ve potasyum üzere besinleri sağlayan gübreler, ziraî üretimde hayati kıymete sahip.
Bilhassa azotlu gübre üretiminin hammaddesini yüzde 50 oranında doğal gaz oluşturuyor. Türkiye azotlu gübreleri çoğunlukla, doğal gaz kaynaklarının bol olduğu İran ve Rusya üzere ülkelerden ithal ediyor.
Münasebetiyle Türkiye, kimyasal gübre ham unsuru açısından neredeyse büsbütün dışa bağımlı bir ülke.
Öte yandan Ziraat Mühendisi Bahar Çınar, son bir yıldır gübre fiyatlarını çok artmasıyla birlikte gübreyle ilgili resmi datalara bakanlığın açık kaynaklarından ulaşılamadığını belirtiyor:
“TÜİK bilgilerine nazaran, son 1 yılda gübre fiyat ortalaması yüzde 152 oranında artış yaşandı. Fakat bu, kesim temsilcileri tarafında çok eleştirilen bir data oldu.
“Zira gübre bayilerinin görüşleri, yaklaşık yüzde 315 civarı yıllık fiyat artışı olduğu istikametinde. Bunun dışında maalesef gübreyle ilgili bir bilgi tabanı yok.”
Gübre fiyatları ne kadar arttı?
Uzmanlar, Türkiye’de bilhassa son bir yıl içerisinde gübre fiyatlarının bundan evvel hiç olmadığı kadar arttığını söylüyor.
En son 2008 krizinde Dünya gübre açısından benzeri bir fiyat artışı krizinden geçmiş olsa da Türkiye bu kere hem dünyadaki fiyat artışından, hem de döviz kurunun yüksekliğinden etkileniyor.
Dünyadaki gübre fiyatları dolar bazında değerlendirildiğinde en son 2008 krizinde emsal yüksek fiyatlar olsa da, Türkiye 2008 krizinden farklı olarak bu kere yüksek kur krizinden de olumsuz etkileniyor.
Güneş, 2008 krizinde de dünyadaki gübre fiyatlarının tıpkı artık olduğu üzere 4-5 kat arttığını, lakin Türkiye’de döviz kuru da hesaba katıldığında çiftçinin şu an 2008 krizinin bile çok üstünde gübre fiyatlarıyla karşı karşıya kaldığının belirtiyor.
Son bir yıldaki gübre fiyatlarını, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ve bundan öncesi olarak iki başlıkta incelemek mümkün.
Güneş, üre gübresinin son bir yıl içerisinde 270 dolardan evvel 1.000 dolar düzeyine çıktığını, akabinde 2022 Ocak ayında ise 550-600 dolar düzeyine gerilediğini belirtiyor. Fakat Rusya-Ukrayna savaşının akabinde son 20 günde üre gübresi fiyatlarının yüzde 20-25 (200 dolar) zamlanarak, 700-750 Dolar düzeyine çıktığını kaydediyor.
Toy ise bir yıl evvel 3 bin 800 TL civarında olan dap gübresinin bugün 14 bin TL’ye, 3 bin TL olan üre gübresinin 15 bin TL’ye, 2 bin TL olan can gübresinin ise 8 bin 250 TL’ye çıktığını söylüyor.
Rusya-Ukrayna savaşının akabinde ise üre gübresinin yurt içindeki fiyatının 9 bin TL’den 14 bin 850 TL’ye, can gübresinin ise yüzde 106 zamlanarak 4 bin TL’den 8 bin 250 TL’ye çıktığını belirtiyor.
Gübre fiyatları neden artıyor?
Son bir yılda dünyada gübre bölümündeki arz talep istikrarının bozulması, hammadde fiyat artışları, tedarik maliyeti ve sevk sıkıntıları, ihracat yasakları üzere sebeplerin gübre fiyatlarını artırdığı belirtiliyor.
Gübrelerin hammaddesi olan emtia fiyatlarının tüm dünyada arttığını belirten Güneş “Tükettiğimiz gübrenin yarısını üretiyor olsak da, hammaddesini yüzde 90 oranında dışarıdan getiriyoruz” diyerek, Türkiye’nin döviz kuruna endeksli dışa bağımlılığını, yurt içindeki gübre fiyatındaki artışın bir sebebi olarak görüyor:
“Ağustos ayından beri süren ve Ukrayna Rusya savaşıyla bir arada şiddetlenen doğal gaz sorunu, Rusya’nın dünya gübre üretiminde birinci üçte olması ve dünya ihracatının yüzde 15’ini karşılaması, gübre fiyatlarının artmasını tetikleyecektir.”
Çınar da hammaddesi doğal gaz olan gübrelerin daima artan global doğal gaz fiyatlarından etkilendiğini ve ham husus maliyetleri arttıkça gübre maliyetlerinin de arttığını belirtiyor.
Toy ise Rusya Ukrayna savaşından bu yana Türkiye’de rastgele bir doğal gaz ya da elektrik fiyatı artışı yaşanmadığını hatırlatarak, yurt içindeki gübre fiyatı artışını spekülatif olarak pahalandırıyor.
Getty ImagesÇınar’a nazaran ise bu durum, piyasaların “beklentiyi” fiyatlamasından kaynaklanıyor:
“Piyasada her vakit beklenti fiyatlanır. Doğal gaz fiyatlarında kendi içimizde önemli bir artış olmasa bile, fiyat artışı beklentisi bulunuyor. Zira dünyada doğal gaz arzının çok büyük bir kısmını Rusya sağlıyor.
“Ayçiçeği fiyatlarında yaşanan artış da buna benziyordu. Şimdi üretim dönemine girmeden, fiyatlar artmaya başladı. Zira fiyatlar, piyasanın beklentisine nazaran oluşmuştu.”
Tarım Kredi Kooperatifleri Genel Müdürlüğü 14 Şubat’tan geçerli olmak üzere ortalama yüzde 30’luk indirimle üre gübresini 9 bin 200, 20.20 taban gübresini 6 bin 100 liradan satacağını açıklamıştı.
Lakin Çınar’a nazaran, bu indirim gübre piyasasına beklendiği kadar yansımadı zira ziyanını devletten karşılayamayacak olan özel kesim şirketleri, gübre fiyatlarında indirime gitmedi:
“Gübre depolanabilir bir eser olduğu için, yüksek maliyetle aldığı eserleri satmak için depolayan bir gübre bayii düşünelim. Onlar da alışılmış yüksek maliyetle aldığı bir eserin fiyatını düşürmedi. Münasebetiyle bu indirim piyasada karşılığını bulamadı. Zira bayilerin elinde, yüksek fiyattan alınmış bir stok mal vardı.”
‘Çiftçi esasen bu dönem gübre kullanamamıştı’
Bitkilerin gübrelenmesi “taban ve üst gübreleme” formunda ikiye ayrılıyor. Taban ve üst gübreleme vakitleri ise her bitkiye nazaran farklılık gösteriyor.
Şu anda buğday ve arpa eserlerinde üst gübreleme yapılma vaktiyken; ayçiçeği, şeker pancarı, pamuk ve mısır eserlerinde ise taban gübreleme vakti yaklaşıyor.
Hasebiyle Türkiye’de pek çok eser, gübredeki fiyat artışlarından direkt etkilenecek.
Öte yandan uzmanlara nazaran, bu yıl çiftçi aslında artan gübre fiyatları sebebiyle tarlasında kâfi ölçüde gübre kullanamamıştı. Gübre fiyatlarındaki yeni artışlar ise bu sorunun daha da ciddileşeceğine işaret ediyor.
Çiftçilerin ekseriyetle muadil gübreleri kullanma yolunu seçtiğini belirten Toy, “Bütçesizlikten ötürü çiftçimiz daha düşük fiyatlı, daha düşük azot ve fosfor oranlı gübreleri tercih etmek zorunda kalıyor” diyor.
Çınar, rekolte için en kıymetli şeyin ekim sürecindeki taban gübrelemesi olduğunu fakat bu yıl yüksek fiyatlar sebebiyle eksik gübreleme yapıldığını belirtiyor:
“Bu yıl tahılların ekim sürecinde taban gübresi mecburen yarı yarıya verildi. Zira taban gübrelerinde yüzde 250’lere varan bir fiyat artışı oldu.
“En yaygın taban gübresinin yüzde 50 oranında atıldığı, kimi yerlerde hiç atılmadığı tarafında bilgiler var. Zati TÜİK bile bu yılki hububat rekolte beklentisini çok düşük açıkladı.
“Önümüzdeki aylarda ise mısır, ayçiçeği ve bakliyat ekimleriyle birlikte taban gübreleme vakti başlayacak ve ne yazık ki gübre fiyatları hala artıyor. Muhtemelen çiftçiler bu eserlerde de gübre fiyatlarındaki artış sebebiyle yalnızca yarı yarıya gübre verebilecek.”
Eksik gübrelemenin direkt rekolteyi etkileyeceğini söyleyen Çınar, “Ürün verimliliği azalır ve arz düşerse fiyatlar yükselir ve bu da besin enflasyonunun sürmesine neden olur” diyor.
Hasebiyle Türkiye’de bu yılki yetersiz gübreleme, temel besin eserlerindeki enflasyonun artmasına yol açabilir.
‘Çiftçimiz eserini kaça satacağını dahi bilmiyor’
Tarım ve Orman Bakanı Vahit Kirişçi dahil pek çok hükümet yetkilisi, çiftçiye maliyet artışlarına karşın üretim yapma davetinde bulunarak hasat vaktinde ziyanlarının karşılanacağını belirtiyor.
AKP Genel Lider Vekili Binali Yıldırım üç gün evvel Çorlu’da yaptığı konuşmada global besin krizi yaşandığına dikkat çekerek çiftçileri üretime teşvik etti:
“Ekin kardeşim, ekebildiğiniz kadar ekin. Maliyetler yüksek, mazot yüksek, gübre yüksek, öteki girdiler yüksek nasıl ekelim diye düşünüyorsunuz, düşünmeyin.
“Devletiniz yanınızda. Bunların hepsini takip ediyor ve nerede ne vakit takviyeye gereksiniminiz varsa o vakit da gereğini yapacak.”
1 Kasım 2021’de konuşan eski Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli ise 2022 yılında tüm eserlerdeki gübre takviyesinin yüzde 100 artırılacağını söylemişti.
‘Fiyatlar hasat periyodu gelmeden açıklanmalı’
Lakin uzmanlar, çiftçinin üretimde yüksek maliyetleri göze alabilmesi için bu yılki eser fiyatlarının, hasat devri beklenmeden açıklanması gerektiğini savunuyor.
Güneş, “Çiftçinin eserinin fiyatının netleşmesi gerekiyor. Girdi maliyetleri yüzünden beşerler ne kadar masraf yapacağını kestiremiyor. Mısır, ayçiçeği ve buğday fiyatını evvelce açıklarsak, çiftçimiz önünü görecek ve ona nazaran gübre harcaması yapacak” diyor.
Toy ise, “Çiftçilerimiz bu fahiş artışlarını hangi parayla karşılayacaklar? Çiftçimiz eserini kaça satacağını dahi bilmiyor” formunda konuşuyor.
‘Ciddi bir tedarik krizi yaşanmayacak’
Uzmanlara nazaran Türkiye, ziraî üretimde esasen dünya ortalamasının altında gübre kullanıyor.
Güneş dünyada bir hektar tarım alanında ortalama 140 kg gübre kullanıldığını, lakin Türkiye’de bu sayının 100-110 kg civarında olduğunu belirtiyor.
Güneş “Çiftçiye verilen gübre takviyesini önemli manada artırarak çiftçimizin gübre kullanımını sağlamak zorundayız. Bunu yapamazsak rekolte kayıpları yaşarız ve bu da besin enflasyonuna sebep olur” diyor.
2008 krizinden farklı olarak bu kere dünyanın savaş gündemiyle boğuştuğunu belirten Güneş, savaşın uzaması durumunda Türkiye’de tedarik zincirinin akması üzere bir problemle da karşılaşılabileceğini öngörüyor.
Öte yandan Güneş, gübre tedariklerinin aylar öncesinden yapıldığı düşünüldüğünde önümüzdeki 6 ay için önemli bir tedarik krizi beklemediğini kaydediyor:
“Firmalar aslında 2022 yılı için değerli bir tedarik içerisinde bulunmuştu. Yılın birinci 6 ayında kullanılacak gübreyle ilgili çok büyük sorun olacağını düşünmüyorum fakat dünyadaki bu kriz devam ederse biz de bu durumdan en çok etkilenen ülkelerden biri oluruz.”
Toy da besin fiyatını artıran en değerli sebeplerin gübre, mazot ve yüksek elektrik fiyatları olduğunu söyleyerek, “Çiftçiye mevcut dayanaklarla bir yere varamıyoruz. Fiyatlar çok uçuk olacak ve çiftçi, tüketicinin karşısında günah keçisi olacak. Tesirlerini hasattan sonra görmeye başlayacağız” diyor.