Ayşe Sayın-Ankara
CHP, DÜZGÜN Parti, Gelecek Partisi, DEVA Partisi, Saadet Partisi ve Demokrat Parti temsilcilerinin üzerinde çalıştığı ‘güçlendirilmiş parlamenter sistem’ önerisi 5 ana başlıktan oluşuyor; Yasama, Yürütme ve Yargı alanlarında kapsamlı düzenleme teklifleri içeriyor.
CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, UYGUN Parti Genel Lider Yardımcısı Bahadır Fazilet, Gelecek Partisi Genel Lider Yardımcısı Ayhan Sefer Üstün, DEVA Partisi Genel Lider Yardımcısı Mustafa Yeneroğlu, Saadet Partisi Genel Lider Yardımcısı Bülent Kaya ve Demokrat Parti Genel Lider Yardımcısı Bülent Şahinalp’ten oluşan ortak kurul çalışmalarında sona yaklaştı.
Salı günü yapılan toplantıda ‘kamu yönetimi’ alanında yapılacak düzenlemeleri kaleme alan ortak kurul, gelecek hafta toplanmayacak ve son toplantısını 14 Aralık’ta yaparak, ortak metne kesin biçimini verecek.
Başkanlara sunulacak
Daha sonra hazırlanan ortak metin, 6 partinin genel liderlerine sunulacak. Ve sonrasında da ortak metin kamuoyuna açıklanacak.
6 partinin başkanının, üzerinde anlaşılan öneriyi ortak bir toplantıyla kamuoyuna açıklaması da gündemde. Fakat bu mevzuda şimdi kesin karar alınmadığı, bu bahsin ilerleyen süreçte önderler ortası yürütülecek görüşmeyle kesinleştirileceği belirtiliyor.
5 başlıktan oluşuyor
BBC Türkçe‘nin ayrıntılarına ulaştığı ‘Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem’ önerisi; Giriş, Yasama, Yürütme, Yargı ve Demokratik Sistemin Temel Asılları olmak üzere 5 ana başlıktan oluşuyor.
Giriş kısmında cumhurbaşkanlığı hükümet sistemine neden karşı çıkıldığı ve eski parlamenter sisteme dönmek yerine neden güçlendirilmiş parlamenter sistemin önerildiği açıklanıyor. Bu kısımda güçlendirilmiş parlamenter sisteme ait temel unsurlara de yer veriliyor.
Komite 14 Aralık’taki toplantısında “siyasi etik” yasası ile düzenleyici şuralarına ait tekliflerini kaleme alacak.
6 partinin, Yasama, Yürütme ve Yargı başlıkları ile ilgili üzerinde uzlaştığı kimi değerli düzenlemeler ise şöyle:
Yasama: Hükümeti düşüren, yenisini kurma garantisini de verecek
Yapan güvensizlik oyu: Başkanlık sistemine geçilmesi ile kaldırılan, Meclis’in kontrol yollarından olan “gensoru” sistemi “yapıcı güvensizlik oyu” sağlanması şartı ile geri getirilecek. Buna nazaran, yeni hükümet kurulması teminat altına alınmadan, gensoru ile mevcut hükümet düşürülemeyecek. Bunun için de Meclis üye tam sayısının salt çoğunluğu ile hükümeti düşürme çoğunluğuna sahip olan Meclis üyelerinin, yeniden birebir çoğunlukla yeni hükümet konusunda da uzlaşması zaruriliği aranacak.
Seçim barajı ve hazine yardımı: Meclis’in misyon müddeti mevcut sistemdeki üzere 5 yıl olacak. Hala yüzde 10 olan seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek. Siyasi partilerin hazine yardımı almaları için hala gerekli olan yüzde 3 oy oranı da yüzde 1’e indirilecek.
Torba yasa: İktidarın kanunları süratle geçirmek için birbirleriyle ilgisi olmayan maddelerde değişiklik yapmak için kullandığı “torba yasa” sistemine son verilecek.
Kesin Hesap Komisyonu: Meclisin bütçe hakkının güçlendirilmesi için bir kontrol kurulu olarak ‘Kesin Hesap Komisyonu” kurulacak. Meclis ihtisas kurulları güçlendirilecek. Yeni sistemde kaldırılan kelamlı soru sistemi yine getirilecek.
Yürütme: Cumhurbaşkanının veto yetkisine son verilecek
Cumhurbaşkanlığı seçimi: Cumhurbaşkanı bir defaya mahsus 7 yıllığına seçilecek. Şayet cumhurbaşkanı adayı isim, parti üyesi bir kişi ise, seçildiği gün partisinden istifa edecek. Misyonunu tamamlayan cumhurbaşkanı bir daha faal siyasete giremeyecek.
Sembolik yetki: Cumhurbaşkanı “devletin başı” olarak milletin ve ülkenin bütünlüğünü temsil edecek ve yetkileri sembolik ve hudutlu olacak. Bu çerçevede, cumhurbaşkanın yasama, yürütme ve yargıya ait misyonlarına, yani icrai misyon ve yetkilerine son verilecek. İmzaladığı kararlarla ilgili, başbakan ve ilgili bakanın da imzası kuralını içeren “karşı imza” prensibi getirilecek. Cumhurbaşkanına yalnızca kendi teşkilatı ile ilgili atamalarda, tek başına imza atma yetkisi verilecek ve istisnai nitelikteki, tek başına imza atabileceği süreçler anayasada açıkça düzenlenecek.
Bakanlar Meclis’ten atanacak: Bakanlar, Başbakan tarafından, TBMM üyeleri yahut istisnai durumlarda, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olan şahıslar ortasından atanacak. Cumhurbaşkanının, bakanları “veto” yetkisi olmayacak ve başbakanın önerdiği ismi bakan olarak onaylamak durumunda olacak.
Hükümet kurma misyonu: Cumhurbaşkanı hükümet kurma vazifesini parlamentoda en çok sandalye sayısına sahip olan siyasi partinin başkanına verecek. En fazla sandalyeye sahip siyasi parti, hükümeti kuramadığı taktirde, cumhurbaşkanı hükümet kurma misyonunu sırasıyla ikinci, üçüncü partiye verecek ve siyasi partilerin konulacak mühletler içinde hükümeti kurması için uzlaşma araması sağlanacak. 7 Haziran 2015 seçimlerinde AKP birinci defa tek başına hükümet kurma çoğunluğunu kaybetmiş, fakat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ana muhalefet partisi CHP’ye hükümeti kurma vazifesi vermemiş ve “seçim hükümeti” kurularak 1 Kasım 2015’te seçime gidilmişti.
Yargı: Silahların eşitliği unsuru sağlanacak
HSK ikiye bölünecek: Yargıçlar ve Savcılar Konseyi birbirinden ayrılacak. Yargıçlar Heyeti’nden Adalet Bakanı ve Müsteşarı çıkarılacak.
Üye seçimi: Bu şuralarda çoğulculuğu sağlamak için üyelerin yarısı TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla, yarısı da Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Barolar Birliği ve 1. Sınıf yargıçların önereceği adaylar ortasından seçilecek. Anayasa Mahkemesi üyeleri de Danıştay, Yargıtay, Sayıştay, Barolar Birliği ve Üniversitelerarası Kurul’un belirleyeceği adaylar ortasından, Meclis tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek.
Getty ImagesBarolar: İktidarın geçen yıl Meclis’ten geçirdiği, ‘çoklu baro’ sistemine son verilecek.
YSK’ya yüksek mahkeme statüsü: Yüksek Seçim Heyeti, yüksek yargı organı olarak tekrar yapılandırılacak ve iki daireye bölünecek. Dairenin birisi uygulama ve önüne gelen işlere bakacak, öteki dairenin misyonu ise itirazları kıymetlendirmek olacak.
Özel yargılama tarzlarına son verilecek: Özel yargılama tarzları ve özel mahkeme uygulamasına son verilecek. Bu çerçevede yetkileri tartışma konusu olan sulh ceza hakimliklerinin yetkileri tekrar düzenlenecek.
Silahların eşitliği: Yargılamanın her kademesinde ve duruşma salonlarının nizamında “silahların eşitliği” prensibi uygulanacak. Bu çerçevede savunma ile argüman makamı salonda eşit seviyede olacak, savcılar bir üst basamakta oturmayacak.
Terfide AİHM kriteri: Yargıçların terfisinde, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ve Anayasa Mahkemesi kararlarına uymaları gözetilecek. Uymayanların siciline olumsuz puan işlenecek.
İptal davaları: Çıkarılan kanunlarla ilgili Anayasa Mahkemesi’ne yapılabilen iptal müracaatlarının kapsamı da genişletilecek. Ana muhalefet partisinin yanı sıra Meclis üye tam sayısının 10’da biri oranına denk gelen sayıda milletvekilinin imzasıyla iptal davası açılabilecek.
Demokratik Sistemin Temel Esasları
Muhalefetin parlamenter sistem çalışmasının sonuncu ve beşinci başlığını ise “Demokratik Sistemin Temel Esasları”na ait teklifler oluşturuyor.
Bu başlık altında; temel hak ve özgürlükler ile kamu idaresine ait yapılması düşünülen yasal değişiklikler yer alıyor.
Üzerinde fikir birliği sağlanan düzenlemeler şöyle:
Basın özgürlüğü: Gazetecilere karşı ceza soruşturmasına münasebet olan mevzuat, Anayasa Mahkemesi ve AİHM içtihadı çerçevesinde yine düzenlenecek. TRT ve Anadolu Ajansı, bağımsızlık ve tarafsızlık asıllarına nazaran tekrar yapılandırılacak.
Basın kartları: Keyfi akreditasyon kararları engellenecek. Basın kartlarının verilmesinde meslek kuruluşlarının belirleyici olması sağlanacak.
Medya sahipliği: Medya sahipliği ve finansmanı şeffaf hale getirilecek. Basında monopol ve kartel oluşmaması ve medya kuruluşlarının denetlenmesi hedefiyle Rekabet Heyeti’ne resen inceleme yetkisi verilecek.
RTÜK: Radyo Televizyon Üst Heyeti üyeleri, alanında uzman şahıslar ve meslek kuruluşlarının temsilcileri ortasından, TBMM tarafından nitelikli çoğunlukla seçilecek. Nitelikli çoğunluğun sağlanamadığı durumlarda üye, kura ile belirlenecek.
Bayana şiddetle uğraş: Bayana yönelik şiddetle faal formda çaba edilecek. Bayana şiddetin önlenmesi ismine milletlerarası mukaveleler ve ulusal mevzuat kararları uygulanacak.
Getty ImagesKamu İdaresi: Kayyum uygulamasına son verilecek
Siyasi partiler, son toplantıda ‘kamu yönetimi’ başlığı altında da şu kararlarda uzlaştı:
Mahallî idareler: Merkezi yönetimin mahallî idareler üzerindeki yetkileri sınırlanacak. Bu çerçevede İçişleri Bakanlığı tarafından belediye liderlerinin misyondan alınarak kayyum atanması uygulamasına son verilecek. Belediye liderinin kesin karar giymesi yahut yargı kararıyla vazifeden el çektirilmesi halinde yerine belediye meclisinden lider seçilecek.
Yazılı imtihan temel olacak: Kamuya atamalarda liyakat, eşitlik, şeffaflık unsurları gözetilecek. İşe alımlarda mülakat yerine yazılı imtihan temel olacak. Lakin temsil niteliği yüksek olan birtakım kurumlarda mülakat da uygulanabilecek.
Kamu ihaleleri: Kamu İhale Maddesi’nde düzenlemeye gidilecek, kamu ihalelerinin kamuoyuna açık yapılması sağlanacak. Yolsuzlukla gayret için Yolsuzluğa Karşı Devletler Kümesi (GRECO) tavsiye kararlarına ahenk sağlayacak düzenlemeler yaşama geçirilecek.