Alican Uludağ / Ankara
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Daha demokratik bir Türkiye” vaadiyle açıkladığı İnsan Hakları Hareket Planı’nın üzerinden 6 ay geçmesine rağmen uygulama takvimi içerisindeki birçok gaye yerine getirilmedi. Birinci 6 ayda yapılacak 130 faaliyetin sadece 36’sı hayata geçirildi. Bilhassa cezaevlerindeki çocuklara açık görüş imkânı sağlanması üzere birinci bir ayda öngörülen hiçbir faaliyet yerine getirilmedi. Üç ay içinde gerçekleştirilmesi planlanan 40 faaliyetten ise yalnızca 16’sı tamamlandı.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2 Mart 2021’de “Özgür birey, güçlü toplum; daha demokratik bir Türkiye” sloganıyla İnsan Hakları Aksiyon Planı’nı açıklamıştı. Erdoğan; 9 maksat, 50 maksat ve 393 faaliyeti içeren aksiyon planının son emelinin yeni anayasa olduğunu tabir ederken, “Geç gelen adalet adalet değildir anlayışıyla vatandaşın taleplerini ve kahırlarını daha süratli daha faal daha şeffaf formda çözecek adımları atıyoruz” argümanında bulunmuştu.
Uygulama takvimi açıklanmıştı
Erdoğan’ın yayımlandığı genelge kapsamında Adalet Bakanlığı, İnsan Hakları Aksiyon Planı Uygulama Takvimi’ni 30 Nisan 2021’de açıklamıştı. İki yıllık süreyi kapsayan hareket planındaki 285 faaliyet için amaç mühletler belirlenmişti. Bu kapsamda her bir faaliyet için 1, 3 ve 6 aylık ve 1 ila 2 yıllık maksat müddetler öngörülmüştü.
Birinci bir ayda yapılacak 6 faaliyetin büyük kısmı cezaevlerindeki çocuklara dönük oldu. Bilhassa çocukların açık görüş imkânlarından yararlandırılması kelamı verildi. Bu kapsamda birinci 1 ayda yapılacaklar şöyle sıralanmıştı:
– Cezaevlerindeki çocuklar ziyaretçileri ile tüm görüşmeleri “açık görüş” halinde yapacak.
– Çocuk mahkumlara “aile görüşü” imkânı gelecek.
– İsimli yardıma e-Devlet üzerinden müracaat imkânı sağlanacak.
– Hükümlü ve tutuklular, ziyaret listesinde yer alan bireyleri değiştirebilecek.
– Engelli hükümlü/tutukluların ziyaretlerini bir refakatçi eşliğinde ya da açık görüş biçiminde yapabilme imkânı tanınacak.
– Hükümlü/tutuklu anneleriyle birlikte kalan 0-6 yaş kümesi çocukların, yakınlarına ve annesine açık görüş sırasında teslimi sağlanacak.
Aksiyon Planı’nda maksatlar tutmadı
30 Nisan’da uygulanmaya başlanan takvimdeki bir ve üç aylık maksat müddetler doldu. Lakin hareket planındaki birçok faaliyetin müddeti içinde yerine getirilmediği görüldü. Mevzuya ait rapor hazırlayan DEVA Partisi Hukuk ve Adalet Siyasetleri Lideri, Milletvekili Mustafa Yeneroğlu, durumu şöyle özetledi:
“Eylem planının üzerinden 6 ay geçti. İnsan Hakları Aksiyon Planında bir aylık gayede yer alan 6 amaçtan hiç birisi gerçekleştirilmedi. 3 aylık 40 amaçtan 16’sı, 6 aylık 84 gayeden 20’si gerçekleştirildi. Toplamda 130 amaçtan sırf 36 tanesi gerçekleştirildi.”
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor”
Yeneroğlu, hareket planındaki maksatların kimilerinde adım atılsa dahi bunların yüzeysel düzenlemelerle geçiştirildiğini belirterek, HSK’nın terfilerle ilgili aldığı unsur kararının uygulanması konusunda yasal düzenleme çıkarılmamasını eleştirdi. Yeneroğlu, şunları söyledi:
“Hâkimler ve savcılar hala kendilerini bağımsız hissetmiyor. Hâkim ve savcıların teminatları ve özlük hakları iyileştirilmedi. Tayinlere temel alacak bölge düzenlemesi ve coğrafik teminat sağlanmadı. Haksız ve ölçüsüz tutuklamalar hala devam ediyor. Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık unsurlarına uyulmuyor. Bu tarafta hiçbir adım da atılmadı. Sulh ceza hâkimlikleri hala güdümlü bir halde çalışıyor.”
Hükümetin tutmayacağı kelamlar vermeyi alışkanlık hale getirdiğini savunan Yeneroğlu, “İnsan Hakları Aksiyon Planı da maalesef bunlardan. Hükümetin söylediğiyle yaptığı bir değil. Halbuki işe insan hakları ihlâlleri yapmayı keserek başlaması gerekiyor” dedi.
Üç ayda kelamı verilen lakin yapılmayan faaliyetler
Aksiyon planında, üç ayda yapılacaklar ortasında yer alan tutuklulukta somut kanıt koşulu aranması ve sulh ceza hâkimi kararlarına dikey itiraz adabı getirilmesi üzere kimi amaçlar yerine getirildi. Lakin tutuklamada ölçülülük ve orantılılığın sağlanması üzere kritik birçok amaç de kâğıt üzerinde kaldı. Gerçekleşmeyen faaliyetler şöyle:
– “Tutuklamada ölçülülük ve orantılılık” unsurları doğrultusunda, katalog kabahatlerin kapsamı daraltılacaktır.
– Kişi özgürlüğü ve güvenliği ile ilgili mevzuat ölçülülük ve orantılılık unsurları çerçevesinde gözden geçirilecek ve tahlil raporu hazırlanacaktır.
– Söz alma süreçlerinin mesai saatleri dışında yapılamaması nedeniyle yakalama kararlarının infazından kaynaklanan mağduriyetleri gidermek için, bu süreçlerin adliyelerde 7 gün 24 saat temeliyle yapılması sağlanacaktır.
– Mahkumların cezalarının mümkün olduğu ölçüde ailelerinin çarçabuk ulaşabileceği yerlerde infaz edilmesi ve bu suretle aile bağlarını sürdürmeleri sağlanacaktır.
– Hâkim ve savcılar ile kamu vazifelileri için toplumsal medya etik unsurları, “tarafsızlık” anlayışı temel alınarak belirlenecektir.
– Müdafiyle görüşme hakkını kısıtlayan kanun kararları gözden geçirilecektir.
– Tek taraflı ısrarlı takip fiilleri farklı bir cürüm olarak düzenlenecek ve böylece mağdurlara sağlanan garanti artırılacaktır.
– Hukuk fakültelerinin kontenjanları daha nitelikli eğitim verilmesini sağlayacak seviyede tutulacaktır.
– Hukuk fakültesi dekanları yalnızca hukuk fakültesi mezunu akademisyenler ortasından belirlenecektir.
Ekim ayı sonunda dolacak 6 aylık mühlet içerisinde yapılacağı kelamı verilen, lakin yerine getirilmeyen kimi faaliyetler ise aksiyon planında şöyle yer aldı:
– TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu’ndan kurumlara gönderilen talep, kıymetlendirme ve tespitlerin süratli ve aktif biçimde karşılanması sağlanacaktır.
– Ceza İnfaz Kurumları ve Tutukevleri İzleme Kurulları’nın aktifliğini artırmak gayesiyle, bayan temsili de dikkate alınarak yapısı gözden geçirilecek, bu heyetlere adliye, nakil aracı ve hastane üzere kurum dışındaki tutulma yerleri ve şartlarını da inceme yetkisi verilecektir.
– Yargılama süreçlerinde sık hâkim değişikliğini önlemek maksadıyla yargıçların tayinlerine temel bölge sistemi yine düzenlenecektir.
– Adalet Bakanı’nın, yargıçları öbür bir yargı etrafında süreksiz olarak yetkilendirebilmesine ait karar kaldırılacaktır.
– Hâkim ve savcılar için coğrafik teminat sağlanacak, hâkimlik teminatı güçlendirilecektir.
İHD Lideri: Cumhur İttifakı, planı sahiplenmeli
İnsan Hakları Derneği (İHD) Eş Genel Lideri Öztürk Türkdoğan ise İnsan Hakları Aksiyon Planı’ndaki vaatlere karşılık, iktidarın gözaltı müddetlerini 12 gün olarak uzattığını, valiliklerin şovları rahatlıkla yasakladığını, bakanlıkların kamudan ihraçlara devam etmesi ve bireylerin malvarlığına el konulması uygulamasının sürdüğüne dikkat çekti. Türkdoğan, “İnsan Hakları Aksiyon Planı’nın hayata geçirilebilmesi için bu husustaki kararlılığın Cumhur İttifakı bileşenlerinin tamamı tarafından bilhassa İçişleri Bakanlığı tarafından sahiplenilmesi gerekiyor” bildirisini verdi.
Cezaevlerindeki açık görüşlerin yapılmamasını da eleştiren Türkdoğan, “Covid 19 salgını münasebet gösterilerek açık görüşler yaptırılmıyor, Halbuki mahpuslardaki aşılamanın bitmiş olması gerekiyor. Tekrar infaz müdafaa memurlarının ve jandarma işçisinin aşılarının tamamlanması gerekiyor. Bu durumda niçin açık görüş yaptırılmıyor?” diye sordu.
Adalet Bakanlığı ise aksiyon planındaki amaçların uygulanmasının neden geciktiğine ait bir açıklama yapmadı.
