Türkiye, 20 Mart 2021 tarihinde “İstanbul Sözleşmesi” olarak bilinen “Kadına Yönelik Şiddet ve Mesken İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Gayrete Dair Avrupa Kurulu Sözleşmesi”nden Cumhurbaşkanlığı kararıyla çekildiğini duyurdu. Bu kararın üzerinden tam bir sene geçti. Bayan örgütlerine nazaran, mukavelenin feshine giden süreçte yaşananlar ve fesih kararı ile bayanların şiddete karşı muhafaza sağlaması gereken devlet düzeneklerine inancı daha da azaldı.
Toplumsal cinsiyete dayalı her türlü ayrımcılık ve şiddete karşı 11 Mayıs 2011 tarihinde imzaya açılan İstanbul Mukavelesi’ninçekincesiz birinci imzacılarından biri Türkiye’ydi. Kontrat, şiddet problemine dair bugüne kadar hazırlanmış en kapsamlı memleketler arası kontrat olarak biliniyordu. Türkiye, 10 Şubat 2012 tarihinde Bakanlar Heyeti kararıyla onaylanan İstanbul Sözleşmesi’ne on sene boyunca taraf oldu.
Mukavele 6284 Sayılı Kanun’a destek oldu
Mukaveleye imza atılmasının akabinde, mukavelede yer alan prensiplere bağlı kalınarak “6284 Sayılı Ailenin Korunması ve Bayana Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun” hazırlandı. Türkiye’de bayana yönelik şiddetle çaba kapsamında hazırlanan en kıymetli kanun böylelikle 20 Mart 2012 tarihinde yürürlüğe girdi. Lakin Türkiye, 20 Mart 2021 tarihinde 6284 Sayılı Kanun’a destek olan İstanbul Sözleşmesi’nden Cumhurbaşkanı kararıyla kontrattan çekildiğini duyurdu.
Çekilme kararını protesto etmek için Türkiye’nin dört bir yanında bayanlar sokaklara döküldü. Mukaveleyi savunmak için sokağa çıkan bayan ve LGBTİ’ler, ağır polis şiddetine maruz kaldı, protestolara katılan onlarca kişi gözaltına alındı. Toplumsal medyada “İstanbul Sözleşmesi’nden vazgeçmiyoruz” etiketiyle binlerce paylaşım yapıldı. Tek taraflı çekilme kararının akabinde bayan örgütleri, barolar ve muhalefet partileri Danıştay’da yürütmenin durdurulması ve kararın iptali talebiyle dava açtı.
Danıştay müracaatlarında, kararın hukuken kararının olmadığı, Türkiye’nin kanunla yürürlüğe giren bir milletlerarası kontrattan Cumhurbaşkanlığı kararıyla taraf olmaktan çıkarılamayacağı, kontratın Meclis iradesi yok sayılarak feshedilmesinin olmadığı belirtildi. Açılan davalarda yürütmeyi durdurma talepleri reddedildi. Çekilme kararının yürürlüğe girdiği 1 Temmuz 2021 tarihine kadar ve hala Danıştay’dan karar çıkmadı.
Danıştay savcılarının bugüne kadar sunduğu mütalaalarda ise Cumhurbaşkanlığı sürecinin hukuka uygun olmadığı belirtildi.
“Fesih kararı yok hükmünde”
Eşitlik için Bayan Platformu’ndan (EŞİK) avukat Selin Nakıpoğlu da fesih kararının “yok hükmünde” olduğunu, İstanbul Mukavelesi’nin hala yürürlükte olduğunu savunuyor.
“Milletlerarası Andlaşmaların Onaylanmasına Ait Metot ve Asıllar Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”nde cumhurbaşkanına memleketler arası kontratları feshetme yetkisi verilmediğini hatırlatarak “Yürütme yetkisiyle yani cumhurbaşkanı kararıyla kanun kararında olan onaylanmış bir milletlerarası kontrat feshedilemez. Münasebetiyle iç hukukumuzda kanun niteliğinde olan bu kontrat fakat ve lakin yasama yetkisini elinde bulunduran Meclis’in iradesi ile feshedebilir” diyor.
Nakıpoğlu, İstanbul Mukavelesi’nin şiddetle uğraş konusunda bir insan hakları kontratı olduğunu, Anayasa’nın 104. hususunda “Temel haklar, kişi hakları konusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi çıkarılamaz” kararına yer verildiğini de belirtiyor.
EŞİK, fesih duyurusunun akabinde İstanbul Mukavelesi’nin 1 Ağustos 2014 tarihinde yürürlüğe girdiği günden bu yana uygulanmış olsaydı yaşanacakları husus unsur sıralamıştı. Listede, “Kadın Erkek Fırsat Eşitliği değil, Bayan Erkek Eşitliği Komitesi kurulacaktı”, “Ülke çapında Alo Şiddet Çizgisi, bayan istişare merkezleri, kâfi sayıda sığınaklar, cinsel şiddet kriz merkezleri açılacak, şiddete maruz kalanlara gerekli dayanak verilecekti”, “Öldürülmüş bayanların çantalarından müdafaa kararları çıkmayacaktı”, “Şiddet uygulayıp bir de manzaralarını yayarak övünen erkekler cezalarını olması gerektiği üzere alacak, yeni şiddet olaylarını teşvik edemeyecekti” üzere tabirler yer almıştı.
Avukat Selin Nakıpoğlu
“Sözleşmedeki eşitlik bakış açısı olmadan şiddet sonlanmaz”
Bayan hakları savunucuları, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararının şiddet uygulamayı düşünen mümkün failleri cesaretlendirdiğine ve bayanları şiddete karşı müdafaası gereken yasal pratiklerde sıkıntılar yaşandığına dikkati çekiyor. Mor Çatı Bayan Sığınağı Vakfı gönüllüsü Selime Büyükgöze’ye nazaran, İstanbul Sözleşmesi’nden fiili olarak çekilmek ve çekilme sürecinde kamuoyunda yürütülen tartışmalar bayanların şiddetle çaba sistemlerine olan itimadını daha da azalttı.
Büyükgöze, “Bu güvensizliği, başta kolluk ve kimi resmî kurumlarda 6284 Sayılı Kanun yokmuş üzere davranılması da perçinledi” diyor.
İstanbul Mukavelesi’nin içerdiği toplumsal cinsiyet eşitliği bakış açısı ve bütüncül yaklaşım olmadan bayana yönelik şiddeti sonlandırmanın mümkün olmadığını savunan Büyükgöze, “Şiddeti sonlandırma prosedürlerini de içeren İstanbul Sözleşmesi’nden çekilip bu kontrat hiç yokmuş üzere çalışmalar yapmak yalnızca bayanların şiddetten uzaklaşma gayretlerini güçleştirmeye, düzeneklerin işlevsizliğini pekiştirmeye yarıyor” diye de ekliyor.
Burcu Karakaş
© Deutsche Welle Türkçe
