Hilal Köylü
Ankara
ABD, Almanya ve Fransa’nın da ortalarında bulunduğu 10 ülke büyükelçisinin tutuklu iş insanı ve insan hakları aktivisti Osman Kavala’nın özgür bırakılması için Türk hükümetine yaptığı ortak davetin akabinde Ankara ile Batı ortasında yaşanan “istenmeyen kişi” krizi, büyükelçiliklerin Türkiye’nin iç işlerine karışmadığı taahhüdü sonrası yatıştı.
Evvel öğlenden sonra Cumhurbaşkanlığı Kabine Toplantısı’nın yapıldığı saatlerde evvel ABD Büyükelçiliği’nin Twitter hesabından “ABD, Diplomatik Alakalar Hakkındaki Viyana Mukavelesi’nin 41’inci unsuruna riayet etmeyi teyit eder” açıklaması yapıldı. Birebir açıklamayı öteki büyükelçilikleri de arka arda paylaştı.
Erdoğan da kabine toplantısı sonrası yaptığı konuşmada, “Bugün büyükelçiliklerden yapılan açıklamayla yanlışlıklarından geri dönülmüştür” diyerek krizin yatıştığı bildirisini verdi.
Pekala krizin yatışması nasıl sağlandı?
Erdoğan, hafta sonu Kavala’nın hür bırakılması daveti yapan büyükelçilerin “persona non grata” (istenmeyen kişi) ilan edilmeleri için Dışişleri Bakanlığına talimat verdiğini söylemiş ve bu açıklama Ankara’da ağır bir mesaiye yol açmıştı. Edinilen bilgilere nazaran Erdoğan’ın bu açıklaması sırasında Güney Kore’de temaslarda bulunan Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Erdoğan’la yüz yüze görüşmeyi ve büyükelçilerin “istenmeyen kişi” ilan edilmesi kararını kabine toplantısı sonrasına bırakmayı tercih etti.
DW Türkçe’nin edindiği bilgilere nazaran Erdoğan’ın talebine sıcak bakmayan Çavuşoğlu, Erdoğan’a “büyükelçiler ‘istenmeyen kişi’ ilan edilirse, ben de bakanlıktan gitmek zorunda kalırım” iletisini iletti. Lakin Erdoğan’ın bu iletiye “Yapacak bir şey yok” karşılığı verdiği sav ediliyor.
Büyükelçilerin “istenmeyen kişi” ilan edilmesinin Türkiye’nin kıymetli işbirliklerine ziyan vereceğinden telaş eden AKP’li kurmayların ise Erdoğan’la temas kurup krizin tahlili için formül arayışına girdiği söz ediliyor. Akabinde Cumhurbaşkanlığı ve Dışişleri’nin devreye girdiği ve büyükelçiliklerin Türkiye’nin iç işlerine karışmamayı kabul etmelerinin sağlandığı belirtiliyor.
“Asıl Türkiye geri adım attı”
Türk tarafı büyükelçiliklerin bu açıklamasını bir çeşit “geri adım” olarak nitelendirildi. Pekala gerçekte geri adım atan kim?
“İstenmeyen kişi” krizini büyük bir trafik kazası olarak nitelendiren AKP’nin birinci Dışişleri Bakanı Yaşar Yakış’a nazaran bu kazada büyük kusur Erdoğan’da. Gelişmeleri DW Türkçe’ye kıymetlendiren Yakış, “Aslında geri adım atan Türkiye. Kriz çözüldü, lakin kalıntıları ortada kalacak. Erdoğan’ın diplomasiyi bilmediğini bir defa daha gördük” dedi.
Büyükelçiliklerin Viyana Sözleşmesi’ne bağlılığını teyit etmesinden daha doğal bir şey olamayacağını ve bunun bir “geri adım” üzere görülemeyeceğini belirten Yakış, “Geri adım atan Türkiye’dir. Erdoğan, istenmeyen adam inadını kırmak durumunda kalmıştır. Türkiye’yi bundan bu türlü kurtaracak olan AİHM kararlarını uygulamak ve Kavala’yı, Demirtaş’ı hür bırakmaktır” biçiminde konuştu.
ODTÜ Milletlerarası Bağlantılar Kısmı Öğretim Üyesi ve Dış Siyaset Enstitüsü Lideri Prof. Dr. Hüseyin Bağcı da Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamadıkça Avrupa Kurulu’ndan gelecek baskılardan kurtulamayacağını söyledi. Bağcı, kelamlarını “İstenmeyen adam krizinde hem Türkiye hem de 10 ülke geri adım attı. Krizi süreksiz olarak çözdüler, lakin Ankara’nın bundan bu türlü Batı’yla işbirliğini sürdürmesi ortadaki inanç buhranını kaldıracak adımlar atmasına bağlı. Neden buna Kavala hür bırakılarak başlanmıyor?” diye sürdürdü.
Kavala özgür bırakılacak mı?
Ankara kulislerinde tarafların “istenmeyen kişi” krizini çözülürken birbirlerine karşılıklı garanti verdiği de konuşuluyor. Pekala Ankara, Kavala’nın hür bırakılacağı istikametinde bir garanti verdi mi?
Bu türlü bir teminat verilmesinin mümkün olmadığını söyleyen Dışişleri Bakanlığı yetkilileri, lakin Kavala davasında Türkiye’nin kendi iç hukukunu işleteceğinin Avrupa Kurulu’nun bilgisine sunulduğunu lisana getiriyor. Bu çerçevede önümüzdeki süreçte Kavala’nın tutukluluğuna konutta devam edebileceğine dönük bir seçenekten de kelam ediliyor.
Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden Prof. Dr. Mesut Hakkı Caşın ise büyükelçilerin davetini değerlendirirken Türkiye’ye yargı alanında baskı yapılamayacağının, yapıldığı durumda hiçbir sonuç alınamayacağının “istenmeyen kişi” krizinde açıkça görüldüğünü söyledi. Caşın, “Türkiye kendi iç hukuk sistemi içinde sıkıntıları çözecek kapasitededir. Kavala’nın tutukluğuna ait de bir tahlil bulunacaktır. Türkiye’ye baskı yapmaya kalkışan 10 ülke; Türkiye’nin hukuk devleti olduğunu hiçe saymıştır. Baskının sonuç vermeyeceğini anlamış olmaları gerekiyor” görüşünü lisana getirdi.
“Artık birbirine güvenmeyen iki taraf var”
Türkiye’nin bir periyot AB Temsilciliği’ni de yapmış emekli büyükelçi Selim Kuneralp da Kavala’nın özgür kalması konusunda Dışişleri Bakanlığının vereceği garantinin de bir bedeli olmayacağı kanısında. Kuneralp, “Türkiye olağan bir ülke olmaktan çıktı. Mantıksız bir kriz Ankara’nın bundan bu türlü Batı’yla diyaloğunun da olağan olmayacağını açıkça gösterdi. Erdoğan’ın Batı’da hiçbir kredisi kalmadığı için Ankara’nın Batı’yla ilgisi hiç de uygun tarafta gitmeyecek. Zira artık birbirine hiç güvenmeyen iki taraf var” değerlendirmesini yaptı.
İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Lideri Sinan Ülgen de 10 ülkenin Viyana Sözleşmesi’ne bağlılıklarını teyit eden bir açıklama yapmasının Türkiye’nin AİHM kararlarını uygulamamasına karşı sessiz kalacakları formunda algılanmaması gerektiğini söyledi. Ülgen, “10 ülke tavırlarını değiştireceklerine dair bir şey söylemiyor. İstenmeyen adam krizi bir sonraki krize kadar bitti. Karşılıklı itimat erozyona uğradı. Uzun vadede, AB ve Amerika ile işbirliği alanlarının ilerletilmesi için daha güç bir atmosfer var. Güzele giden bir bağdan değil, son anda krizden dönen bir münasebetten kelam ediyoruz artık” yorumu yaptı.
Türkiye için ihlal prosedürü başlatılabilir
Türkiye, Osman Kavala’nın özgür bırakılması gerektiği tarafındaki Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararını uygulamadığı için Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin kontrol sürecine girmişti. Bakanlar Komitesi, Kavala’nın 30 Kasım’a kadar hür bırakılmaması halinde Kurul üyesi Türkiye hakkında taraf olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne (AİHS) uymadığı gerekçesiyle ihlal prosedürü başlatacağını açıklamıştı.
Başlatılacak yasal süreçte Komite, AİHM’den Türkiye’nin kararlara uymayarak AİHS’yi ihlal edip etmediğini incelemesini isteyecek. AİHM, Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’ni ihlal ettiği istikametinde karar alırsa, Türkiye’nin Kurul üyeliğinden çıkarılmasına kadar uzanabilecek bir dizi yaptırımı hayata geçirebilecek.
