Deniz Barış Narlı
30 Ekim 2020.
İzmir’in Seferihisar ilçesi açıklarında 6.9 büyüklüğünde meydana gelen 16 saniyelik sarsıntı 117 kişinin hayatın kaybetmesine, 1034 kişinin de yaralanmasına yol açmıştı. Sarsıntının üzerinden tam bir yıl geçti. Pekala, o günden bugüne ne değişti?
Zelzelede ağır hasar gören Ali Çolakoğlu Apartmanı’nın yöneticisi Taner Duman’a nazaran bir yılda değişen çok bir şey yok: “Yardımlar kelam verildiği üzere yapılmadı. Birçok insanın eşyaları içerde kaldı. Birtakım beşerler içerde kalan eşyaları için yardım alamadı. Esnafa verilen hibe kelamı tutulmadı. Beşerler proje süreçleriyle ilgili bilgilendirilmedi. Lakin kelam verildiği üzere inşaatlar bir yılda tamamlandı.”
Zelzelenin akabinde Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın onayıyla yıkılan konutların yerine yeni binaların yapılması için çalışılmaya başlanmıştı. Bakanlık tarafından proje alanı olarak ilan edilen yedi bölgede şimdiye kadar bin dört yüzün üzerinde bağımsız kısım inşa edildi. Bunun yanında ek konutların inşa edildiği bir de “rezerv” konut alanı bulunuyor. Kelam konusu inşaatların bir kısmı tamamlanırken bir kısmı da tamamlanma basamağında. İnşaatı tamamlanan binaların sarsıntının birinci yıl dönümünde konut olarak teslim edilmesi bekleniyor.
‘Mülkiyet hakkımız ihlal edildi’
Fakat proje alanında meskeni bulunan depremzedelerden, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen proje ve inşaat sürece itiraz edenler var. Kendisi de depremzede olan ve bir kısım depremzedelerin vekilliğini üstelenen avukat Nalan Özbek Akın, proje alanında meskeni bulunan vatandaşların “mülkiyet haklarının ihlal edildiğini” savunuyor.
7269 sayılı Afetler Kanun ve Afet Sebebiyle Hak Sahibi Olanların Tespiti Hakkında Yönetmelik mucibince, hak sahipliği, afet sebebiyle yıkılan yahut ağır hasar gören ya da beklenen afetlerden etkilenebilecek binalarla olan mülkiyet bağlantılarını belgeleyebilen bireyleri kapsıyor. Bu bireyler, yine yapılacak binalardan ve verilecek konut kredilerinden faizsiz olarak yararlanabiliyorlar.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan avukat Özbek Akın, “Proje alanındaki binalarda ağır hasarlı olanlara hak sahipliği verilirken, ağır hasarlı olmayan binalardakilere ‘sen hak sahibi değilsin’ dendi. Güzel de benim meskenimi sen yıktın. Yerimi da aldın. Sonra bana diyorsun ki hak sahibi değilsin. Madem ağır hasarlı değildi, o vakit neden aldın yerimi? Böylesine bir mantık geliştirildi” diyor.
‘Bedel alınıyorsa sorgulamak hakkımız’
Öte yandan depremzedeler proje alanında eskiye nazaran daha az katlı ve daha az sayıda konutun inşa edilmesinden şikayetçi. Avukat Özbek Akın, kendi apartmanında üç oda bir salon dairesi varken artık iki odalı ve metrekaresi çok daha düşük bir konutu olacağını söylüyor. Kelam konusu bölgede birden fazla konutu olanların da mağdur olduğuna dikkat çeken Özbek Akın, “Birden fazla konutu olan bireylere de daireleri kadar hak sahipliği verilmiş değil. Yani on tane konutunuz var ve yıkıldı. Yalnızca bir tanesi için hak sahipliği alabiliyorsunuz” diyor.
DW Türkçe’nin konuştuğu depremzedeler sürecin kapsayıcı ve şeffaf olmamasından şikayetçi. Taner Duman, depremzedelerin hangi meskenleri alacağının da meçhul olduğunun altını çizerek, “Eğer devlet bedel almasaydı sorgulamasını yapmazdık. Fakat hem insanların konutunu alıp hem de meskenlerini borçlandırarak geri veriyorlar. Vatandaş para ödediği şeyi sorgulamakta haklı” yorumunu yapıyor.
Öte yandan proje alanı kapsamına sonları dahilinde olmasa da konutu ağır hasar gören öteki vatandaşlara da hak sahipliği verildi. Bu binalarda yaşayanlar inşaat firmaları ile anlaşıp kendi meskenlerini güçlendirebiliyor ya da yenileyebiliyorlar. Avukat Nalan Özbek Akın, depremzedelerin “proje alanındakiler ve dışındakiler” olarak sınıflandırıldığını savunarak. “Eşit haklara sahip değiliz. Sarsıntının üzerinden üç yıl beş yıl sonra tüm mağduriyetler giderildiğinde, proje alanı dışındaki depremzedeler ile dışındakiler ortasında mali durumları açısından çok önemli farklar oluşacak. Örnek daireleri görüyoruz. İşçilikleri vasat. İki çocuklu aile yaşayamaz. Bir de bunun yanında kura çekilecek. Çok geniş bir alandan bahsediyoruz. Herkes adaletsiz bir halde kuraya girecek” diyor.
‘Delil yetersizliği içerisindeyiz’
Zelzelenin çabucak akabinde soruşturma açan İzmir Cumhuriyet Başsavcılığı, soruşturmayı haziran ayında tamamladı. DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan İzmir Barosu Sarsıntı Kurulu’ndan avukat Afhan Topel, yargılama sürecinde özensizlikler olduğuna belirterek “Şu anda yargılama sürecine geçmiş olan davaların birçoğunda vefat eden yahut yaralanan insanların olduğu davalar öne çıkıyor. Ölümlerin yaşandığı binalara göre, hiç mevtin olmadığı lakin daha sonra ağır hasar nedeniyle yıkılan binalara dair, mala gelmiş ziyan nedeniyle açılmış, savcılıklarda belgelerin olmadığını görüyoruz. Bu ikisi ortasında ayrım yapılması uygun elbette. Fakat öbür ağır hasar gören binaları hiç araştırmamak uygun değil” dedi. Topel yalnızca ölümlerin yaşandığı binalar üzerinden yargı sürecinin ilerlemesini “kamuoyuna ileti verme amacı” olarak yorumluyor ve adaletin tam olarak tesis edilebilmesi için daha kapsamlı bir soruşturma yapılması gerektiğini söz etti.
Öte yandan yeni inşaatların çok süratli bir biçimde yapılması sebebiyle kanıt toplamanın sekteye uğradığını belirterek “Şu anda mahkemelerde vazife yapan avukatlar olarak inanılmaz derece bir kanıt yetersizliği içerisindeyiz. Binalar yarı yıkılmış haldeyken içeriye kameralar sokulmamış, içeriye robot kameralar sokulabilirdi, o manzaraları işleyerek biz birtakım işler yapabilirdik. Hangi apartmanda hangi kurtarma grubunun vazife yaptığını bulamıyoruz. Onları bulsak onların tanıklıklarından yararlanabiliriz.” değerlendirmesini yapıyor. Uzman raporlarının çok özensiz hazırlandığını söyleyen Topel, “1975 tarihli yönetmeliğe nazaran yapılmış binalarda 1998 ve 2018 tarihli yönetmelikteki ögelerin arandığını, bu ögelerin yokluğundan bahisle, bu projeleri çizenlerin hatalı ve kusurlu olduğunun argüman edildiği uzman raporları var” yorumunu yapıyor.
‘Depreme hazır değil’
Bu ortada zelzelenin akabinde İzmir genelindeki yapılarla ilgili İzmir Büyükşehir Belediyesi inisiyatifi ile çalışma başlatıldı. İzmir Belediye Lideri Tunç Soyer, zelzelenin akabinde kentteki yapıların incelenmesi ve bir yapı envanteri çıkarılması vaadinde bulunmuştu. İzmir genelindeki 869 bin yapıdan şu ana kadar 33 bin 100’ünün saha ve arşiv çalışması tamamlandı. Belediye ile birlikle çalışmayı yürüten İnşaat Mühendisleri Odası İzmir Şube Lideri Hareket Ulutaş Ayatar, DW Türkçe’ye “Bu çalışma sonunda birtakım binalar önceliklendirildi ve bir liste çıktı. Listenin başındaki binaları güçlendirilmesi yahut tekrar yapılması gereken binalar olarak görebiliriz” bilgisini verdi.
Ayatar, inşaat maliyetlerindeki artış ve vatandaşın alım gücündeki azalma sebebiyle insanların konutlarını yenilemek yahut güçlendirmekte de zorlandığına dikkat çekerken, “30 Ekim sarsıntısı bize zelzelelere hazır olmadığımızı gösterdi. İzmir merkezli bir zelzelesi düşünürken, 70 kilometre uzağındaki bir sarsıntıyla binaların yıkılmış olması İzmir’in zelzeleye karşı dirençli olmadığını gösteriyor” ihtarını yaptı.
Yapı envanteri çalışmalarının önümüzdeki birkaç yıl içinde tamamlanması planlanıyor.
İzmirli depremzedeler her ne kadar yapılan çalışmalardan dolayı şad olduklarını lisana getirseler de mağduriyetlerinin bir an evvel giderilmesini istiyorlar.