Önce yabancı kurumların seçim sonrasına yönelik beklentilerini yayımladıkları raporlar, döviz piyasasını domine etti. Akabinde gelen fısıltı gazetesiyle ‘ayaklı borsa’ telaffuzları ve Merkez Bankası’nın da Kapalıçarşı’da görüldüğü haberleri gözlerin ‘istenmeyene’ dönmesini sağladı. TCMB’den ses çıkmazken, bankaların alım/satım marjlarını açması talimatları, İletişim’den yapılan Çarşı’da Merkez’in olmadığı açıklaması azaltmak için uğraş sarf edilen talebi artırdı. Vatandaşların hassas noktası olan dolar/TL 2018 yazı ve 2021 sonu ataklarının hafızasının taze olması, yatırım şuurunun de pandemiden sonra enflasyonun yarattığı korunma içgüdüsüyle gelişmesi dövize dikkat çekiyor. Kapalıçarşı’da neler olup bitiyor, seçimlerden sonra yükselmesi beklenen doların bayram sonrası ile seçim aralığında ne olacağını uzmanlar yorumladı.
Günlerdir tek muhatap olduğumuz soru var: Seçimden sonra dolar yükselir mi?
Yabancı yatırım kurumlarının raporladığı yükseliş beklentisi, vatandaşa aksedip bankaların al/sat farkını açmasıyla Kapalıçarşı gündemine evirildi. Bu da seçim öncesi oynaklığı az olan finans ve iktisat topluluğunda her gün yeni heyecanlar yarattı.
“Türkler, TL bozup döviz almak için Çarşı’ya akın ediyor” diyen Bloomberg, “İstanbul Kapalıçarşı’da paralel döviz kuru ortaya çıkıyor” tabirlerini kullandı.
‘Kapalıçarşı tekrar ticari faaliyetin merkezi oldu’ derken, Kerim Karakaya, Beril Akman ve Tuğçe Özsoy imzalı haberde, bankalar üzerindeki kısıtlamaların seçime yaklaşırken ağırlaştığına dikkat çekiyor. Çarşı’daki deneyimli tüccarların teklifleri içinde en çok dikkat çekeni ‘Ne yaparsanız yapın, elinizde TL olmasın. Beyaz peynir almak bile daha güzel bir yatırım’ sözü oldu. Çarşı’nın alaylı uzmanları, ‘Dolar alımını kısıtlayan düzenlemeler, buradaki spot piyasada talebin artmasına neden oldu’ dedi.
Çarşı’da döviz süreçlerinin yasal lakin kayıt dışı muhtemel günlük ciroyu varsayım etmeyi zorlaştırırken, piyasanın en büyük döviz alıcısının BOTAŞ olduğu savı da öne çıkıyor.
‘Kim kazanırsa kazansın’ dolarda yükseliş öngörülürken, TL’deki aylık zımni oynaklık, dünyanın en yüksek düzeyine yükseldi.
TCMB, 2001 krizinden sonra “dalgalı kur rejimini” benimsemesiyle, TL’nin bedeline dört faktörün taraf verdiğini, bunların özgür piyasa şartlarında oluştuğunu, “Ötesine de karışmayacağını” taahhüt ediyor.
Ekonomist Güldem Atabay, Poltikyol’daki tahlilinde, iktisat siyasetlerinde göstergelerin ‘ödemeler istikrarı krizine’ hakikat yol aldığını vurguluyor.
Atabay, döviz rezervlerinin ve TL’de oluşan ‘çift kıymet işlemlerin’ TCMB sorumluluğunda olduğunu belirterek, ülkelerin tek bir döviz kuru olduğunu, ‘bazı ülkelerde cari hesap süreçleri için’ daha fazla kur olduğunu da ekliyor.
Türkiye özelinde bu durumu, ‘TL’nin bedelini sabitlemeye çalışan merkez bankası’yla açıklarken, enflasyonla birlikte ‘altta yatan makroekonomik siyasetleri ve dengesizlikleri yansıtan bir dizi bozulmaya yol açar’ diyerek sonucu şöyle özeliyor:
- Teoriye nazaran ikili kur, yani resmi ve paralel piyasa kuru ortasındaki marj açıldıkça bir ödemeler istikrarı krizi yakınlaşır.
“Kapalıçarşı’da Niye Farklı Kur Oluşuyor?” sorusunu yanıtlayan Mahfi Eğilmez, evvel “Dolarizasyon”u açıklıyor.
‘İnsanların ulusal para yerine yabancı para tutmak istemelerini’ enflasyonun yüksek olduğu ekonomilerde alım gücünde erimenin tetiklenmesiyle açıklayan Eğilmez, piyasada bankalar ortası kur ile özgür piyasa kurunun farklı oluşmasıyla görülen son günlerdeki durumu da kapalı ekonomilerdeki sermaye denetiminin tesiri olarak açıklıyor.
Her halükarda dolarizasyonun da ikili kurunda sebebi enflasyona bağlanırken, Eğilmez, 1980’lerde sermaye hareketlerinin hür olmamasının TCMB’nin açıkladığı kurdan farklı olarak karaborsada oluşan ikili kurdan yapıldığını hatırlatıyor. Günlerdir yaşananların sebep ve sonucunu şöyle özetliyor:
Piyasa iktisadının yazılı olmayan en kıymetli kuralı şudur: Faizi yanlış belirlerseniz iktisatta her şey yanlış masraf.
Önemli ekonomistlerden Fatih Özatay da “Kapalıçarşı’da yükselen döviz kuru” başlıklı yazısında, “Tam gaz yeni krizlere hakikat gidiyoruz” değerlendirmesi yapıyor.
Özatay, ‘Finansal Krizler ve Türkiye’ isimli kitabında yer alan eklemelerden bahsederken, ‘Gazdan ayağımızı çekebilir, frene basabilir, arabayı yeni bir yola döndürebilir ve sonra da o yeni yolda tam gaz gidebiliriz. İktisat siyasetinde makule dönersek yapabiliriz bunu; seçimden sonra inşallah’ tabirleriyle içinde bulunduğumuz konjonktürü özetliyor.
Sabit kuru rejiminde ‘döviz talebinin körüklenmemesi’ gerektiğini vurgulayan Özatay, Merkez Bankalarının bu durumda ‘sürekli döviz arz satmak’ durumunda kaldığını bunun da rezervleri erittiğini ve rezervin düşebileceği alt hududa gelince de sistemin çöktüğünü, Paul Krugman çalışması ile açıklıyor.
Şu devir yaşananların ‘öncü göstergeler’ olduğunu birincisinin kur farkları, başkasının faiz farkları olduğunu belirtiyor. Sonuncunun da ‘merkez bankası döviz rezervleri’ olduğunu vurguluyor.
Deneyimli iktisat gazetecisi Servet Yıldırım, faizde Merkez Bankası’nın indirimlerinin piyasadan kopuşuna değinerek başladığı tahlilinde, tıpkı durumun kurlarda oluşmaya başladığını belirtiyor.
‘Piyasayı bozmayın…’ başlıklı yazısında Yıldırım, ‘kamunun fiyatları sert bir biçimde denetim etmeye çalıştığı sıkıntılı ekonomilerde rastlanılan’ bu durumun, Merkez Bankası’nın ‘imkansız üçlü denilen ekonomik tabirle, ‘kararlı bir biçimde sermaye hareketlerinin özgür olduğu bir iktisatta hem kuru hem de faizi denetim etmeye çalışmasıyla’ oluştuğunu belirtiyor.
İmkânsızda ısrar edildiğinde piyasanın bozulduğunu söyleyen Yıldırım, oluşan ikili sisteme, rezervlerin erimesine, global piyasalarla bağımızın zayıflamasına dikkat çekiyor.
Ekonomi modelindeki tek muvaffakiyetin, ‘serbest sermaye hareketleri ile birebir anda bağımsız para siyaseti ve sabit bir döviz kuru rejiminin yan yana sürdürülemediğini’ tekrar kanıtlamak olduğunu belirtti.