Türkiye, 2016’da yaz-kış saati uygulamasını kaldırdı ve saat dilimini sabitledi. Lakin sabitlerken bulunduğu meridyenlerdeki kış saatini değil, süreksiz olarak kullandığı yaz saatini tercih etti.
Bu yüzden kış günlerinde gün ışığı azalırken tartışmalar büyümeye devam ediyor.
Güç ve Doğal Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in, İstanbul Büyükşehir Belediye Lideri Ekrem İmamoğlu’nun sabit saat uygulamasından vazgeçilmesi davetine cevaben 6 milyar TL tasarruf sağlandığı açıklamasından sonra bahis tekrar gündeme geldi.
Cambridge Üniversitesi’nden Dr. Sinan Küfeoğlu, 2012-2020 ortasındaki elektrik tüketimi, elektrik fiyatları ve meteorolojik gerçek bilgileri kullanarak bir bilimsel makale yayımladı.
Araştırmaya nazaran, sabit yaz saati uygulamasının elektrik tüketimi üzerinde gözlemlenebilir yahut ölçümlenebilir bir tesiri yok.
Küfeoğlu, araştırmasını şu formda özetliyor:
”Türkiye son 5 yıldır uyguladığı sabit saatle, doğal bir deney ortamı sunduğu için tüm dünyaya eşi bulunmaz bir fırsat sundu. Bizim araştırmamız, bu alanda gerçekleşmiş, tarihi bilgilerle yapılmış birinci araştırma. Daha evvelki araştırmalar, simülasyonlarla yapılmıştı. Diğer ülkeler mevzuyu değerlendirirken bu araştırmadan faydalanabilecekler.”
”Örneğin, Türkiye örneğinden yola çıkarak, ABD, Hindistan üzere ekvatora nispeten daha yakın ülkelerde yaz-kış saati uygulamasının pek bir tesiri olmayacağını varsayabiliriz.
“Ancak, İngiltere, Almanya üzere daha kuzeydeki ülkelerde yaz-kış saatleri ortasında uçurum artıyor. Hasebiyle bu ülkelerde yaz-kış saati uygulaması güç tasarrufu sağlayabilir.”
“İki tarafın savları da bilimsel değil”
Bakan Fatih Dönmez’in açıklaması sonrasında görüştüğümüz Dr. Küfeoğlu, savların bilimsel temellere dayanmadığı için muteber olmadığını söylüyor:
”Bahsedilen İTÜ raporuna zati hala erişemiyoruz. Erişecek olsak bile bir raporun varolması o bahsin bilimsel açıklığa kavuştuğu manasına gelmez. İstenilen hususta, istenilen sonuçta rastgele bir rapor yazılabilir.
“Bir raporun muteber olması için, hakemli ve saygın bir mecmuada, hakem incelemesinden geçtikten sonra (peer-reviewed) makale olarak yayınlanması lazım. Elektrik Mühendisleri Odası’nın israf savını dayandırdığı rapor da birebir formda. O da bilimsel bir çalışma değil.
“‘Tasarruf yapıyoruz diyen de israf yapıyoruz’ diyen de bilimsel olarak saygın çalışmalar değil.”
Cambridge Üniversitesi’nden Dr. Sinan Küfeoğlu
Bakanlık, kararını İTÜ raporuna dayandırmıştı
Periyodun Güç ve Natürel Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, İstanbul Teknik Üniversitesi’nin raporuna destek elektrik tasarrufu maksadıyla bu uygulamaya geçildiğini açıklamıştı.
Lakin bu rapora kamuoyu erişiminin olmaması eleştirilmiş, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası ise kararın israfa yol açtığını sav etmişti.
Türkiye’nin yaz saatine sabitlenmesinin sebepleri hala tam olarak net değil.
BBC Türkçe, İstanbul Teknik Üniversitesi’ne ilgili raporu paylaşmaları talebinde bulundu.
Kimliğinin açıklanmasını istemeyen öğretim üyesi, rapora sahip olmadıklarını, raporun Güç Bakanlığı’nda olduğunu söyledi.
İTÜ’deki öğretim vazifelisi, 24-26 Ekim 2016 tarihlerinde düzenlenen 10. Memleketler arası Pak Güç Sempozyumu’na dair bildiriler kitabını paylaştı.
Paylaşılan bildiride, İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği kısmından Nida Doğan, Ömer Akbal ve Ahmet Duran Şahin imzalı ‘Kış Saati Uygulaması/Yaz Saati Uygulaması Elektrik Tüketimlerinin Belirlenmesi için Geliştirilen Saat Değişikliği ve Uygulamaları’ başlıklı makalesinde hususa dair şu sonuç yer alıyor:
“Bütün vilayetler için farklı yaklaşımlarla hesaplamalar yapılmış ve sonuçta kış saati uygulaması sürecinden ötürü %5,4-7,3 ortasında ek elektrik tüketimleri gerçekleşmektedir. Bu ek elektrik tüketiminden kurtulmak için yaz saati uygulaması sürecinin bütün yıla yayılması gerekmektedir.”
Güç Bakanlığı’nın 5 yılda elektrikte 6,82 milyar kilovatsaat tasarruf sağlandığını ve bunun nakdî karşılığının 6 milyar lira olduğu açıklamasının buna dayanıp dayanmadığı net değil.
Bahis ile ilgili sorularımızı ilettiğimiz Güç Bakanlığı’ndan karşılık alamadık.
‘Sosyal ve ruhsal etmenlere bakılmalı’
Dr. Küfeoğlu, kalıcı yaz saati uygulamasının israf yahut tasarrufu etkilemediği için, karar vericilerin mevzuyu toplumsal ve ruhsal tesirlerle değerlendirmesi gerektiğini vurguluyor.
Hususla ilgili görüşlerine başvurduğumuz psikiyatrist Uzman Hekim Dilek Erkan Şanlı, biyolojik saatin insan sıhhati açısından kıymetinin altını çiziyor:
”Sirkadiyen ritmimizi düzenleyen biyolojik saatimizin, ruh ve vücut sıhhatimiz üzerinde büyük tesiri vardır. Vücut, gece karanlıkta uyku iletisi alır. Sabah uyanınca bu uyku iletisini alarak güne başlamak çok zorlayıcı olabilir ve pek çok rahatsızlığa yer hazırlayabilir.
“Ayrıca, karanlıkta insanın güvenlik algısı düşük olur. İşte bu sebeple, gece dışarı çıkmak birçok şahsa tehlikeli gelebilir. Sabah saatlerinde şimdi hava karanlıkken dışarıda olma mecburiyeti, bilhassa bayan ve çocuklara telaş kaynağı olabilir.
“Bedensel gereksinimlerin ve tıbbın işaret ettiği halde, kış aylarında da sabahın aydınlık olduğu formda bir saat ayarlaması değerli.”
Uzman Tabip İstek Erkan Ulu
Dünyanın yaz-kış saati uygulamasından vazgeçme sebepleri neler?
Kış ve yaz saati uygulaması, yalnızca Türkiye’de değil, dünyada da sorgulanıyor.
Rusya, Türkiye ve İzlanda üzere ülkelerin akabinde Avrupa Birliği de yaz saati uygulamasından vazgeçeceğini duyurdu.
Vazgeçme sebeplerinden en kıymetlisi, uygulamanın çıkış sebebi olan ‘gün ışığından daha fazla faydalanarak güç tasarrufu’ tezinin netliğini kaybetmesi.
Aydınlatma maliyetleri, 20. yüzyıl başında en kıymetli harcamalardan biriyken günümüzde ışıktan bağımsız sanayi, iklimlendirme üzere güç tüketimlerine nazaran geride.
Ülkeler, bulundukları enlem ve boylamlara, ekonomik, toplumsal ve kültürel önceliklerine nazaran yaz yahut kış saatini seçip sabitliyorlar.
Türkiye’nin bilakis, saat ayarlamasını rafa kaldıran ya da kaldırmayı düşünen birçok ülkenin doğusu ile batısı ortasında bu kadar fark yok. Saat farkı olan ülkelerde ise birden fazla vakit dilimi var.
Mevzu Türkiye’de neden tartışılıyor?
Türkiye nüfusunun çoğunluğu batıda yaşarken, saatleri doğu meridyenine nazaran ayarlı.
Bu sebeple kış aylarında Türkiye’nin doğusundaki vilayetlerde saat 7 civarında doğan güneş, İstanbul’da saat 8’de doğuyor.
İstanbul’da sabah trafiğinde yola erken çıkmak gerektiği de hesaba katılınca milyonlarca kişi gün doğmadan seyahat ediyor.
Bilhassa, karanlıkta uyanmak, hatta derse girmek zorunda kalan okul çağındaki çocuk ve gençlerin üzerindeki ruhsal tesirler konusunda uzmanlar telaşlı.
Yaz-kış saati uygulamasının kökeni nedir?
Saatleri ayarlama fikri birinci defa, Amerikalı mucit Benjamin Franklin tarafından Paris’te yaşadığı devirde ortaya atıldı. Amaç gün ışığından daha fazla yararlanmaktı.
Yazın tüm Parisliler güneşle birlikte uyanırlarsa, mum ışığı yerine güneş ışığı kullanacaklar, böylelikle yılda 30 bin ton mum tasarrufu sağlanacaktı.
Fikrin çeşitli ülkelerde hayata geçmesi ise 19. yüzyıl sonlarında oldu, Yeni Zelandalı George Hudson’ın teşebbüsüyle uygulanmaya başlayan prosedür 20. yüzyılda tüm dünyaya yayıldı.
Sonbaharda saatleri geri, ilkbaharda ise ileri alarak hem güç tasarrufu sağlamak hem de sabahın erken saatlerinin gün ışığından faydalanarak yapılan tarım, hayvancılık üzere iş kollarında verimlilik hedefleniyordu.
