*Mehmet Altan
Niteliksiz malı değerliye üreten bir firma piyasadan silinmiyor ise ülke yoksullaşır… Siliniyor ise piyasada rekabet var demektir.
Nitelikli malı ucuza üreten, kaynağı makûs kullananı batırır.
Ekonomik kaynakların verimsiz kullanılmasını rekabet önler.
Rekabet yalnızca fiyatları düşürmez, yalnızca eserin kalitesini güzelleştirmez, firmaların yaratıcılığını da kışkırtır.
Rekabet, piyasa iktisadının temeli, özü, ana direğidir.
***
Bu nedenle piyasa iktisadı nizamını uygulayan ülkeler rekabetin sıkıntısız işlemesine büyük kıymet verir.
Rekabeti korumak tüketiciyi de korumak demektir.
Rekabet hukuku bu nedenle doğmuştur.
***
“Rekabet hukuku, özgür piyasa iktisadını destekleyen ve sürdürmeyi amaçlayan, şirketlerin rekabete karşıt davranışlarını düzenleyen bir hukuk kısmıdır.
Rekabet hukukunun emeli mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu yahut kısıtlayıcı muahede, karar ve uygulamaları ve piyasaya hâkim olan teşebbüslerin bu hâkimiyetlerini berbata kullanmalarını önlemek, bunun için gerekli düzenleme ve denetlemeleri yaparak rekabetin korunmasını sağlamaktır.”
***
Çağdaş manadaki birinci Rekabet Hukuku Kanunu, bundan 131 yıl evvel, 1890 yılında ABD’de Sherman Antitröst Yasası ismiyle yürürlüğe girdi.
Burada size bir soru… Türkiye’de ne vakit yürürlüğe girdi?
13 Aralık 1994 tarihinde… ABD’den 104 yıl sonra…
***
Türkiye, Rekabet Yasasını neden çıkardı? Gümrük Birliğine girmek için…
Türkiye ve AET, 1963 yılında Ankara Mutabakatı ismiyle bilinen bir İştirak Mutabakatı imzaladı.
Muahede, Türkiye’nin kurulacak bir Gümrük Birliği vasıtasıyla AB Ortak Pazarına kademeli olarak girişi için üç etaptan geçmesini öngörmekteydi:
1. Hazırlık (1964 – 1970)
2. Geçiş (1973 – 1995)
3. Sonuncu Basamak (1996’dan tam ekonomik entegrasyona kadar)
1973 yılında, iki taraf ortasında gümrük vergilerinin kaldırılmasını amaçlayan bir Ek Protokol yürürlüğe girdi.
AB, Türk menşeli sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini geçiş devrinin başından itibaren kaldırırken, Türkiye’nin AB sanayi malları üzerindeki gümrük vergilerini kademeli olarak kaldırması hedeflendi.
Türkiye’nin Gümrük Birliği uygulamasını 22 yıllık bir müddet zarfında tamamlanması öngörülmüştü.
1995 yılında Gümrük Birliği Kararı kabul edildi ve buna nazaran Türkiye, AB sanayi mallarına uygulanan gümrük vergilerini kaldırdı.
6 Mart 1995’de Avrupa Birliği üyesi 15 ülke ile Türkiye ortasında Gümrük Birliği Antlaşması, Dışişleri Bakanı Murat Karayalçın tarafından imzalandı.
***
Velhasıl toplumsal bir gereksinmeden ötürü değil, siyasal bir zorunluluktan ötürü…
Kimse de Türkiye neden rekabet üretmez, şimdiye kadar neden Rekabet Yasası’na hiç muhtaçlık duymadı diye sormadı.
Karar, 1 Ocak 1996’da yürürlüğe girdi.
Gümrük Birliği basında büyük bir gürültü çıkardı…
***
Gümrük Birliği, AB ile Türkiye ortasındaki ticaret ve yatırımın büyümesini destekledi, Türkiye’nin üretkenliğini teşvik etti, Türkiye’nin müktesebata ahengini kolaylaştırdı…
Lakin çok daha değerlisi izafî olarak rekabet üretilmesine aşinalık yarattı.
Ulusalcı zihniyet ise bunun yeni bir kapitülasyon olduğunu sav etti.
Siyaset ise bu çok olumlu adımın daha çok siyasal propaganda kısmına yük verdi.
***
Gümrük Birliği Antlaşması’nın imzalandığı 6 Mart 1995 tarihli Hürriyet gazetesinin manşeti “100 yıllık rüya” idi…
Manşetin altındaki spot şöyleydi:
“Türkiye, 19’uncu yüzyılda başlattığı Batılılaşma hareketinde bugün tarihi bir adım atıyor ve gümrük duvarlarını yıkarak Avrupa ile Gümrük Birliği uygulamasına başlıyor.”
xxxxxx
Tıpkı gazetenin 7 Mart 1995 tarihli manşetinde ise “Çağ açan imza” vurgusu vardı… Altındaki cümle şöyleydi:
“Gelecekte Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğini sağlayacak en değerli adım olan Gümrük Birliği Muahedesi, dün Brüksel’de imzalandı.”
Devir Başbakanı Tansu Çiller’in “En geç 98’de AB tam üyesiyiz” cümlesi de manşette yer aldı.
Bunlar geriye dönüp baktığımızda medya-siyasal iktidar münasebetlerini de çok hoş örnekliyor…
Siyaset ve onun megafonluğunu yapan medya olaylara, ne kadar kıymetli ve önemli de olsa, yalnızca aktüelin çerçevesinde “al gülüm-ver gülüm” ilgisiyle bakıyor… İktidar ne istiyorsa medyanın büyük kısmı da onun peşinden gidiyor… İktidar değiştiğinde ya da iktidarın görüşü değiştiğinde de birebir medya hiç çekinmeden konumunu değiştiriyor.
Aksisi olsa bugünkü hüzünlü durumda olmazdık.
***
1995 ve sonrasına bakarken, Gümrük Birliği Antlaşması’nın tarihi bir yarılmanın o devirdeki denek taşlarından biri olduğunu hatırlamak lazım…
Devlete karşı toplumu… Yasağa karşı özgürlüğü… Ankara’ya karşı Türkiye’yi… Merkez’e karşı çevreyi… Kemalizme karşı demokrasiyi…Yerelliğe karşı üniversalliği… ‘Ankara Kriterlerine’ karşı ‘Kopenhag Kriterlerini’ arzulayanlar, Gümrük Birliği Mutabakatını destekledi, öbürleri de klasik köhnemiş devleti, içe kapanmacı vesayet yapısını savundu…
***
Gümrük Birliği Antlaşması Türkiye’nin çağdaşlaşmasına büyük katkılarda bulundu…
Lakin gerçek, kalıcı, toplumun özünden kopup gelen bir rekabet refleksini üretemedi…
Esasen o ıslahatların da ardı gelmedi…
***
İktisat derslerinde öğrencilerime daima sorardım: Rekabet mi istersiniz, torpil mi?
Amfiden koro hâlinde bana karşılık verirlerdi: Torpil, Hocam…
***
Artık AB sürecinden kopmuş, liyakatin çıkarcılığa kurban gittiği, nitelik düşmanlığının gemi azıya aldığı bir periyottan geçiyoruz…
Yalnızca siyasal torpil var ve ülke çöküyor… Torpil Hocam, torpil…
*P24’te yayımlanmıştır
