Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde 28. periyot milletvekilleri bugün saat 14.00’daki merasimle yeminlerini edecek. Milletvekillerinin yeminiyle TBMM’de yasama süreci başlayacak. Milletvekillerinin okudukları yemin geçmişte bugünkü üzere değildi. Geçmişte yemin sırasında yaşanan krizler siyasi tarihimizde notlar düştü. Milletvekili yemini bugünkü halini nasıl aldı? Geçmişten bugüne neler yaşandı?
Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun adımlarından Sivas Kongresi’nde de yemin krizi yaşandı. Kongre lideri Mustafa Kemal, üç gün boyunca yemin metninin belirlenmesindeki tartışmaları çözmek için uğraştı.
Sivas Kongresi’nde okunan milletvekili yemini şöyleydi:
‘Makam-ı celil-i hilafet ve saltanata, İslâmiyete, devlete, millete ve memlekete manen ve maddeten hizmetten diğer bir gaye ve emelimiz olmadığına binaen kongrenin müzakeresi devamı süresince ihtirasat-ı kişisele ve siyasiyeden ve fırkacılık amalinden münezzeh bir azim ve iman ile çalışacağıma ve İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ihyasına çalışmayacağıma namusum ve bilcümle mukaddesatım namına vallah, billah”
23 Nisan 1920 yılında açılan TBMM’nin birinci anayasası Teşkilat-ı Esasiye nazaran yemin yoktu. Kurtuluş savaşını da yöneten birinci meclisteki vekiller yemin etmedi.
1924 yılında Bilecik mebusu Fikret Bey’in ısrarları ile yeni anayasada milletvekillerine yemin uygulaması da kabul edildi.
1924 Anayasasının 16. hususunda yemin şöyle belirtildi:
Mebuslar Meclise iltihak ettiklerinde şu formda tahlif olunurlar:’Vatan ve Milletin saadet ve selâmetine ve milletin bilâ kaydü kural hâkimiyetine mugayir bir gaye takip etmiyeceğime ve Cumhuriyet temellerine sadakattan ayrılmıyacağıma vallahi.’
Not: tahlif, yemin etmek manasındadır.
Yemin uygulamasının ısrarlı savunucusu Fikret Onuralp, Türkiye Cumhuriyeti tarihinin birinci yolsuzluk yapan milletvekili sıfatıyla tarihe geçti. Yavuz zırhlısının tamir ihalesi verilen Fransız şirketinden rüşvet almakla suçlanan Fikret Onuralp, “2 milyon liralık ihaleden 210 bin lira komite aldıklarını, Denizcilik Bakanı İhsan Bey’in 100 bin lira, kendisinin 55 bin lira aldığını, geriye kalanın da bürokratlara verildiğini” diye hatasını itiraf etti.
1928’de Anayasa’dan “Devletin dini İslamdır” kısmı çıkarıldı. Tıpkı yıl 10 Nisan 1928’de yapılan değişiklikle milletvekili yeminindeki “vallahi” kısmı çıkarıldı.
1928’deki değişikliğin akabinde metin şu halini aldı:
‘Vatan ve milletin saadet ve selâmetine ve milletin bilâ kaydüşart hâkimiyetine mugayir bir gaye takip etmiyeceğime ve cumhuriyet temellerine sadakattan ayrılmıyacağıma namusum üzerine kelam veririm.’
27 Mayıs 1960 yılındaki darbe ile 1924 Anayasası yürülükten kalktı. 1961 Anayasası’nın “Andiçme” başlığı altındaki 77. unsurunda milletvekili yemini düzenlendi.
1961 Anayasası’nda Unsur 77 şu formdaydı:
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri vazifelerine başlarken şöyle and içerler:’Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin bütünlüğünü koruyacağıma; Milletin kayıtsız kuralsız egemenliğine, demokratik ve lâik Cumhuriyet prensiplerine bağlı kalacağıma ve halkın memnunluğu için çalışacağıma namusum üzerine kelam veririm.’
12 Eylül 1980 darbesi ile 1961 Anayasası da yürürlükten kalktı. 1982 yılında yeni bir anayasa hazırlandı.
Nitekim 1982 Anayasası’nın 81. hususunda milletvekili yemini yine düzenlendi. 59 sözcükten oluşan yeminin içinde 11 “ve” bağlacı ve 7 virgül bulunuyor.
Yürürlükteki 1982 Anayasası’nın 81. hususu ise şöyle:
Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, misyona başlarken aşağıdaki formda andiçerler:
“Devletin varlığı ve bağımsızlığını, vatanın ve milletin parçalanamaz bütünlüğünü, milletin kayıtsız ve koşulsuz egemenliğini koruyacağıma; hukukun üstünlüğüne, demokratik ve lâik Cumhuriyete ve Atatürk unsur ve inkılaplarına bağlı kalacağıma; toplumun huzur ve refahı, ulusal dayanışma ve adalet anlayışı içinde herkesin insan haklarından ve temel hürriyetlerden yararlanması davasından ve Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; büyük Türk Milleti önünde namusum ve onurum üzerine andiçerim.”