HDP Eş Genel Lideri Mithat Sancar, CHP başkanı Kemal Kılıçdaroğlu‘nun “çözüm yeri meclis, muhatap HDP” açıklaması ile Güzel Parti başkanı Merak Akşener‘in “HDP meşrudur” sözlerine ait “Bunun ardında bir bâtın el aranmamalı. Olsa olsa Maradona’nın tabiriyle bu ‘Tanrı’nın eli’ olabilir” yorumunu yaptı. Sancar, “‘Kürt sorunu diye bir şey artık yoktur’ diyor fakat yalnızca bu mevzuyla ilgili değil bu kelamları. Mesela ekonomik kriz yoktur, marketler açacağız enflasyon düşecek diyor. Bu iktidar bir çeşit acz içindedir” dedi.
“Bunun ardında bir zımnî el aranmamalı. Olsa olsa Maradona’nın tabiriyle bu ‘Tanrı’nın eli’ olabilir. Zira siyasetin doğal akışı bunu gerektiriyordu.”
Sancar: Türkiye siyaseti bir tıkanma yaşıyordu uzun müddettir. 7 Haziran’da yapılan seçimlerin arkasında yaşananlar ve seçimlerin yenilenmesiyle içine girdiğimiz süreç bir tıkanma sürecidir. Son devrin tıkanmasında dönemeç olarak alabileceğimiz kritik tarih 7 Haziran 2015 seçimleri ve sonrası. O tarihten bu yana ne değişti? Bir kez ortaya çok değerli olaylar girdi mesela 1 Kasım 2015 seçimleri, 15 Temmuz 2016, OHAL, Anayasa değişikliği, referandumla hükümet sistemi değişti ve birinci kez o sisteme nazaran bir seçim yapıldı. Bu sürecin büyük bir kısmı aslında tıkanma ile geçti. Kitlelerde bilhassa nizamdan, iktidardan ve siyasetlerden rahatsız olan geniş kesitlerde karamsarlık hâkim olamaya başlamıştı. Demokrasi bizim için uzak bir hayal, barış bizim için ulaşılmaz bir ütopya üzere hisler.. Ancak 2019’da bu kırıldı. Kısmen kırıldı diyeceğim zira 2019 mahallî seçimlerinde iktidarın bütün imkanları kullanmasına karşın seçimi önemli bir mağlubiyetle bitirdiğini gördük. Biz burada kendimizin ve partimizin özel bir rolü olduğunu söylemeyi, işin hakkını vermenin bir gereği olarak görüyoruz.
“Dönüm noktasını geçmeyi planlayan parti bizdik”
Güner: Çekingence söylüyorsunuz lakin…
Sancar: Çekingence söylediğimiz yerlerde bir tıp kibir ve küstahlık yapma sıkıntısının yani oraya düşmeme telaşıyla yapıyoruz yoksa fiiliyatta ya da gerçeklikte o dönüşümü o dönüm noktasını geçmeyi sağlayan siyaset ve parti bizdik. Türkiye de bunu biliyor. Siyasi ve toplumsal bir sorun olarak konuşmayı tercih ediyoruz yoksa bir partinin kendi pozisyonunu öne çıkarıp herkesi iten kakan bir üslupla konuşmayı asla hakikat bulmuyoruz. 2019 mahallî seçimleri bir çeşit o karamsarlık kuyusundan çıkmaya gerçek güçlü bir atak oldu ve evet seçimlerle bu iktidar yenilebilir, bu gidişata seçimlerle oylarımızla ve tabanda bir ortaya gelerek dur diyebiliriz niyeti oluştu.
Güner: Özgüven de getiriyor mu?
Sancar: Bence evet getiriyor. Muhalif seçmenin karamsarlığa ve ümitsizliğe kapıldığı vakitlerde özgüven de kayboluyor aslında iki his ortaya çıkmış oluyor. Ya nihilist bir yere gidiyorsunuz yani bütün siyaseti ve memleket kaygılarını bir kenara bırakıp hayatıma yoğunlaşayım diyorsunuz yani siyasetten umudunuzu kesiyorsunuz geleceği kendi şahsî hayatınızı kurtarmaya nazaran şekillendirmeye çalışıyorsunuz yahut sinizm hissine kaçıyorsunuz yani o da olur bu da olur. Bu tehlikelidir. Demokrasi isteyen, bu ülkede bir ortada yaşamanın temellerini birlikte kurmayı arzulayan insanların telaş duyması gereken bir histir bu söylediklerim.
Güner: Konsensus anketinde “Türkiye’de demokrasi var mı” sorusuna hayır yok diyenlerin oranı yüzde 53 çıkmıştı.
Sancar: Bir öteki soru da demokrasi az vardır diyenlerdir. Demokrasi vardır diyenlerin oranını da görmek lazım. Biz kilit bir parti olduğumuzu biliyoruz. İster anahtar, ister kilit… Biz anahtar demeyi tercih ediyoruz kilitlenmiş yeri açmak istiyoruz. Kilitlenen nedir? Siyasetten umudun azalması bir kilitlenmedir, tehlikelidir. Karamsarlığa saplanmak tehlikedir, kilitlenmedir. 2019’da bu kilidin birkaç dönemini döndürmeyi başardık ancak her şeyi kendimize mal edecek kadar da narsist değiliz fakat gerçekçi olalım ki o çok koyu ortamdan çıkışta değerli bir dönemeçti.
“Üzerimizden ülkeyi kuşatmak istiyorlar”
Güner: Kilidi açacak parti HDP miydi? Kayyumlar atandı, kapatma davanız var, moraliniz düşük.
Sancar: Biz güçlü bir partiyiz. Neden biz açarız onu söyleyeyim zira kilitlemeyi bir plan olarak uygulayan güçler iktidar güçleridir, öteki güçlerdir. Bizim üzerimizden toplumu kutuplaştırıyorlar, muhalefeti bizim üzerimizden bölmeye çalışıyorlar, demokrasi güçlerini bizim üzerimizden bizi mazeret ederek, bizi argüman olarak kullanmak suretiyle kuşatmaya çalışıyorlar. Böylelikle bizim üzerimizden ülke kilitlenmek isteniyor. Bu durumun şuurunda bir partiyiz ve o kilidi bizim üzerimizden sıkılaştırmalarını önleyecek ve giderek açacak siyasetler üretme mecburiyetiyle karşı karşıya olduğumuzu biliyoruz. Sorumluluğumuzun gereğini yapmak için uzun müddettir çalışıyoruz bu yaz aylarını da ağır geçirdik. Deklarasyon bunun bir eseridir.
Güner: Siz seçildiğinizde, “yeni bir lisan olmadan yeni bir dünya kurulamaz bizim lisanımız yüzleşme ve adalet olacak” demişsiniz kongrede. Bugün o tavır dokümanında de çok diplomatik bir lisan kullanmışsınız. Tavır evrakı iletisini ulaştırdı, hakikat anlaşıldı diyor musunuz?
Sancar: Kongre konuşmamda kullandığım o kelam benim hayatımda son derece ehemmiyeti olan bir muharririn son derece yol gösterici bir kelamıdır. Müellif Ingeborg Bachmann’dır. Lisanda ‘mış gibi’ yaparak oynamaya çalışırsanız o lisan gelir sizi vurur. Yeni bir lisan yaratıyormuşum üzere numaralara kaçarak gayret içine girerseniz, o lisan sizi affetmez topum da görür. Bizim emelimiz adalet, yüzleşme, demokrasi ve barış bunu da yeni bir lisan kurarak yapmamız gerekiyor. O günden bugüne kurmak için partinin bütün üniteleri çalışıyor. Çok büyük mahzurlar var lakin biz bunları mazerete dönüştürmek istemiyoruz. Operasyonlar, baskılar, arkadaşlarımız cezaevinde, medya ambargosu.. Yok sayılırsanız yok olmuyorsunuz. ‘Kürt sorunu yok’ deyince nasıl Kürt sorunu yok olmuyorsa HDP yok sayılarak HDP yok edilemiyor tam bilakis biz inatla, inançla, kararlılıkla çalışmalarımızı sürdürüyoruz ve argümanımız var. Siyasette yapan bir rol ve kurucu bir aktör olmak istiyoruz. Hem siyaseten hem de temsil ettiğimiz sosyoloji de bunu hak ediyor ve bunu yapacak niteliklere sahip. Deklarasyon bir mimarlık çalışmasıdır ancak herkesin içtenlikle inanmasını isterim 3 ay saha çalışması ve 1 ay da 3 sayfalık metni yazma çalışmasıydı.
Tavır evrakı nasıl hazırlandı?
Güner: Bunu koyarsak alınganlık olur deyip üstünü çizdiğiniz sözcük oldu mu?
Sancar: Siyaset tartışmalarında ismi konsun konmasın anahtarın HDP olduğu belirli. HDP ne yapacak diye spekülasyonlar yürütülüyor. Biz de ne yapacağımızın unsurlarını deklarasyonla açıklayalım fakat evvel halka soralım dedik. MYK kararıyla komite oluşturmuştuk yazım grubu vardı lakin yazım takımı her taslağı her seferinde bu konseylerdeki tartışmalara nazaran tekrar düzenledi ve eş liderlere gönderdi. Her seferinde biz eş liderler söz kelime çalıştık. Hedefimiz ne? Emelimize nazaran bir lisan bulmalıyız değerli soru bu. Bizim hedefimiz toplumla müzakere, siyasetin diyalog ve müzakere üzerine kurulması gerçeğini tekrar herkese göstermek ve burada her türlü vazifesi, sorumluluğu üstlenmeye ve yerine getirmeye hazır olduğumuzu anlatmaktı gayemiz. Yalnızca muhakkak parti ve kesitlere hitap eden bir metin değil. İktidara da seslenen yanı var.
Güner: Yumuşak bulduğunu söyleyen yorumcuya ne dersiniz?
Sancar: Buraya sert oraya yumuşak duralım diye bir korkumuz hiç olmadı. Bizim korkumuz temel maksadımız kendi duruşumuzu ve yürümek istediğimiz yolu ne kadar açık belirtebilirsek o kadar açıklayalım. Çok açık biçimde Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin değiştirilmesini istiyoruz demişiz. Bu güne kadar yaşanan ekolojik problemler, bayan problemi, gençlik sorunu, yoksulluk bunların hepsi mevcut iktidarın siyasetleri. Birtakım çevreler şuna alışmış çok ağır ve sert kelamlar kullanmadan güya anlatılmaz. Siyasi hal lakin sert sözlerle tabir edilebilirmiş, hayır. Metinde muhalefete de çağrılarımız var iktidara da var. Kürt sorunundaki çağırımız da belirlidir. Silah ve şiddetin tahlil olmadığını söyleyerek de bir davet yapmış oluyoruz. Müzakere, diyalog ve bunun üzerine kurulmuş siyasal sistemler önümüzü açar diyoruz. HDP buna hazırıdır ve bunu yapmak içinde üzerine düşen her türlü vazifesi yerine getirmekte özdendir. Bunu anlatmaya çalıştık. Çok farklı toplum bölümlerine dokunabildiğimizi, onlara temas edebildiğimizi gördük. Bu bir birikimin sonucudur. Aylardır yürüttüğümüz çalışmaların sonucudur fakat elbette bizden evvelki arkadaşlarımızın da birikimlerinin rolü vardır.
Kürt sorunu çözüldü mü?
Güner: Cumhurbaşkanı’nın, “Kürt sorunu çözüldü” demesini nasıl yorumlarsınız?
Sancar: ‘Kürt sorunu diye bir şey artık yoktur’ diyor fakat yalnızca bu mevzuyla ilgili değil bu kelamları. Mesela ekonomik kriz yoktur, marketler açacağız enflasyon düşecek diyor. Bu iktidar bir tıp acz içindedir.
Güner: Mesela TRT Kürdi’nin açılması sorunun tahlilinde bir husus midir?
Sancar: Bence Kürt problemini bütünlüklü olarak baktığınızda tabi ki bir adımdır lakin nereye vardı? Kürtçe seçmeli ders konuldu fakat Kürtçe seçmeli dersin mana söz edebilmesi için Kürtçe ders verebilecek öğretmen gerekiyor. Fakültelerini, akademilerini ve yüksek lisans programlarını açacaksınız. Mardin Artuklu Üniversitesi’nde açıldı akabinde kapatıldı. Ders seçilmiyor deniliyor halbuki öğretmen yok olanlar da atanmıyor. Kürt sorunu tıpkı vakitte lokal idarelerle ilgili bir problemdir, mahallî demokrasi meselesidir. Mahallî demokrasi bu sorunun en kıymetli boyutlarından biriyken, iktidar lokal idareleri ortadan kaldırdı kayyum siyasetiyle. Oradaki halkın seçtiği yüzde 75 ki bazen 80 ile ve bu kentlerin yüzde 90’ında Kürtler yaşıyor. Kürt halkının seçme ve seçilme hakkını yok saymaktır. Atanan kayyumların geldiğinde birinci yaptığı iş daha evvel açılmış kurumlarda konulan Kürtçe isimleri değiştirmek oluyor. Geri kalmışlık zincirini kırdık diyorlar. Gelir dağılımındaki en fakir vilayetler, okul imtihanlarında en başarısız vilayetler neresi? Sıhhat hizmeti bakımında en fakir vilayetler nereler? Devletin resmi datalarına bakarak görebilirsiniz. Cumhurbaşkanı çözdük diyorsa şayet neden daha birkaç hafta evvel Diyarbakır’a gidip tahlil sürecini biz bozmadık diyor; neden tahlil sürecini sonuna vardırdık, başardık, maksadımıza ulaştık demiyor. Tahlil süreci bitti biz durduğumuz yerdeyiz diyor. Tahlil süreci sonuca varmamışsa Kürt sorunu çözülmemiştir. Nasıl bitirdiniz pekala?
Güner: Bunu çözmek için yine bir irade ortaya koyun diye bir davet mı var?
Sancar: Devletin her kademesine, ki bunun içinde iktidar da var, bütün siyasi aktörlere davetimiz var.
“MHP’nin lisanı onları nereye vardırdı?”
Güner: “İtlafı gereken haşere sürüsü” diyen bir siyasi parti de var. Siz ona çok kızdınız.
Sancar: Bu parti kaça düştü görüyorsunuz. Tansiyon, kışkırtma ve şiddet lisanıyla nere vardı? İktidar nereye vardı bu lisanla? 2018 seçimlerine bakarsanız YSK’nın bütün manipülasyonlarına ya da çeşitli avantaj yaratma atılımlarına, bütün devlet imkanlarını kullanmalarına karşın aldıkları oydan artık neredeler?
Güner: Şunu mu anlamamız gerekir bu işbirliği ve bu lisan onlara ziyan veriyor. MHP bu beraberlikten koparak tekrar bir adım atma ihtimali görür müsünüz?
Sancar: Şu an bu iktidarı kim temsil ediyorsa öncelikle çözümsüzlüğü derinleştiren siyasetlerden vazgeçsin. Savaş, güvenlikçi siyasetler, siyaseti mahkum etme, kayyum atamaları, siyasi davalar bütün bunlar dursun. Kobani davası durup dururken açılmadı, belirli ki iktidarın dürtmesiyle yahut planlamasıyla açıldı. 6 yıl sonra açılan bir davayı nasıl açıklarsınız? AİHM kararları uygulanmıyor, uygulayın diyoruz. Biz üzerimize düşen vazifesi yapıyoruz. Yaparlarsa bu adımları attılar biz de çabucak Cumhur ittifakıyla iş tutalım üzere yorumlanması kadar yüzeysel ve zekadan uzak bir tavır olamaz.
Güner: Ferit Melen, “En büyük kusurumuz Kürtleri yalnızca susturmak için gayret harcamamız. Kürt meselesini biz doğurduk ve denetim edemez hala geldik” demişti. İsmet Sezgin ise, “Seneye Güney Doğu dağlarında piknik yapacağız”
Sancar: Yoktan buraya gelmemiz Cumhurbaşkanı’nın lütfuyla olmadı. Türkiye’nin bir gerçekliği var ve bir siyasi toplumsal muhtaçlık ve gayret var. Bu denli yıl uygulanan bu siyasetlere karşın kendi taleplerinden, kimliğinden ve haklarını isteme duruşundan vazgeçmemesidir. Şayet teslim olmuş olsaydı Kürt halkı şayet asimilasyona direnmeseydi şayet varlığını muhafazayı bu kadar çok önemseyip bu kadar çok bedellerle yürümeseydi o vakit bugün Kürt sorunu yoktur demeye bile gerek kalmayacaktı tahminen Kürt kalmayacaktı tahminen de. Kürdün varlığını tanımak bir etap olarak gösterilecekse bu vahim bir mevzudur. Bunları birer ilerleme sayacaksak durum vahimdir. Kürdün kendi kimliğiyle yaşaması için ne gerekiyor? Anadilini yalnızca öğrenmesi değil hayatını yaşaması için hakları ne ise onların tanınması gerekiyor.
Bingöl saldırısı
Bingöl’deki iki personel kardeşimize Allah’tan rahmet diliyorum. Bu cins atakları asla kabul etmediğimizi her seferinde söylüyoruz, kınıyoruz. Bizim internet sitemizde bazen sehven atlanmış olabilir lakin bu çeşit atakların hepsiyle ilgili açıklama vardır. Bunu da kâfi görsünler diye yapmıyoruz bizim duruşumuz bu. Şiddet ve silah sıkıntısı konusunda biz üzerimize düşen her türlü hususta hazır olduğumuzu anlatmaya çalışıyoruz. Bu ülkenin gündeminden kanı, silahı, şiddeti çıkarmak için en kritik sorumluluğun bize düştüğünün farkındayız. Burada siyasetin alanının genişletmek ve Türkiye toplumunun farklı bölümlerine kederimizi anlatmak, barış yolunun nasıl kurulabileceğini birlikte barış içinde yaşamanın imkanlarının nasıl yaratılacağını anlatmak üzere bir kaygımız var. Bizi anlamıyorlar üzere bir cümleyi kurmak hakkımız yok. Şayet toplum anlamıyorsa sorun toplumda değil bizdedir diyerek yaklaşmayı hedefliyoruz.
Toplumun aslında çözüm-barış- demokrasi ortamına hiç uzak olmadığını yakından bilen biriyim. 2013-2015 ortası tahlil sürecinin birinci periyodunda Akil İnsan Heyeti içerisindeydim ve Marmara Bölgesi’nde çalıştım. Başlarken sürece toplumsal dayanak anketlerde yüzde 50-60 ortasındayken bu çalışmaların sonucunda yüzde 80’lere çıktı. Türkiye’de yaşayan farklı kısımlardan halklar, inanç kümeleri birlikte barış içinde yaşamaya hazırlar kâfi ki siyasal, hukukî temeli hakikat oluşturulsun.
İktidar değişimi-düzen değişimi
Güner: Helin Alp ile yaptığınız röportajda, “Düzenin değişmesi gerektiği gerçeğini ıskalayan onarım siyasetlerini yanlışsız bulmuyoruz. İktidar değiştirmek elbette değerli ancak iktidar değişimi sistem meselesinden bağımsız ele alınamaz” demiştiniz. Cumhuriyet’in 100’üncü yılında nasıl bir Türkiye olacak?
Sancar: Gerçek kutlama Cumhuriyeti demokrasiyle buluşturmakla olacak. Demokratik Cumhuriyet olursa sahiden 100’üncü yıl büyük kutlamaları hak edecek ve eminim olacaktır o kutlamalar. Nizam konusunda büyük bir ihtilali kastetmiyorum. Esaslı değişim, çok daha düzgün bir toplum fakat siyaseti de gerçekler üzerine kurmak lazım. Gerçekleri ıskalayan rastgele bir yaklaşımın muvaffakiyet bahtının da olmayacağını bilmek lazım.
90 konsepti neydi? Kürt problemine her türlü şiddet, savaş ve güvenlikçe araçla yaklaşmaktı. Artık ne yarattı? Devlette çeteleşme, müthiş bir yozlaşma ve inanılmaz bir kirli kara iktisat. Uyuşturucu ve silah ticaretinden her türlü cinayetin işlenebileceği çete ilgilerine varabilene kadar bir nizam yarattı. Bu nizam Susurluk’ta patladı. Yaşadığımız onca deneyime karşın o nizamı değiştirebildik mi? o nizamı yaratan kaynakları değiştirebildik mi? Değiştiremediğimiz için 2015 konseptine geldik. Artık tahlil yolu olarak bunları ifşa ederiz, Sedat Peker’i susturmakta ya da bu sorunun konuşulmasını ve yargı konusu olmasını engellemekte görüyorlar halbuki canavar büyüdü. Bunu yaratanlar belirli: Demokrasiden uzaklaşma, hukuk devletini askıya alma, her türlü etik bedel çiğnemek ve kendi şahsî yahut siyasal emeline ulaşmak için her yolu mübah görmek. Yeni bir başlangıç yapacaksak Susurluk’u da ona giden süreci de, 2015’ten bu yana oluşan sürecin kaynaklarını da görmek zorundayız. Bu kaynakları üreten bir sistem var. O nizamın bu ögelerini değiştirmek gerekiyor.
HDP-Millet İttifakı yakınlaşması
Güner: CHP’nin tahlil yeri Meclis, muhatap HDP’dir açıklamasıyla bir perde daha açıldı. Futbolda kısa paslar vardır. Peş peşe gelen bu açıklamalar bir el tarafından yönetilen siyasi paslaşmalar üzere görülüyor. CHP’nin Erbil’e gitmesi de mesela bunun modülü üzere…
Sancar: Bir saklı el mi var diye soruyorsanız bâtın el yok. Lakin en fazla saklı el diyebileceğiniz şey benim çok beğenilen bulduğum metafor çok çok sevgili kıymetli Maradona’nın ‘Tanrı’nın eli’ dediği şey olabilir. İngiltere’ye golü elle attıktan sonra, “Benim değil ‘Tanrı’nın eli” demişti. İnanın şu anda olan şey, o doğal akış içinde karşılıklı etkileşimin toplumdan aldığı sinerjiyle akışıdır. Bir büyük el, komplo, planlanmış bir davranış da olabilirdi. Lakin yok. Bizim çeşitli partilerle diyaloglarımız, görüşmelerimiz oluyor. Ancak bunların hiçbiri planlanmadı. Biz bundan 3 ay evvel bu periyot için hazırlıklar yaptığımızı ilan ederek çalışmaya başladık. Tabi ki oradan gelen tesirler diğerlerinin dikkatini çekti ve diğerlerinin alanına yansıdı. Gereksinimler daha açık görünmeye başladı. Mecburiyetler bazen en düzgün öğretmenlerdir. Seçim diye bir gerçeklik var. İktidar maksadı için ne yapmak gerektiğini düşünüp taşınıp tartıyorlar. İki anahtar olduğu söyleniyor biri HDP biri Kürt seçmen. Yani yol bize çıkıyor. HDP’nin temsil ettiği Kürtler çok güçlüdür. Türkiye’de 10 Kürt’ten 7’si HDP’li. Bu oran bir müddettir sabitlendi. Daha evvel 5 AKP olabiliyordu, 4 biz olabiliyorduk, 1 öteki.
Demirtaş’ın rolü
Güner: Selahattin Demirtaş cezaevinde ve bugün yazdığı yazıda sol partilere büyük vazife düştüğünü yazmış.
Sancar: Bu deklarasyon büyük bir orkestra başarısı olarak görülmektedir. Demirtaş da dahil olmak üzere içerideki eski eş genel liderlerimiz, Sabahat Tuncel, Figen Yüksekdağ üzere hepsinin görüşünü aldık. Partinin bütün ögelerinin tartışarak ortaya çıkardığı sıkıntı bir materyalden güçlü bir müziktir. Bu şarkıyı çok güçlü bir orkestra başarısı olarak görmek gerekiyor. Demirtaş’ın yaptığı şey de partinin bu siyasetine dayanak vermektir, biraz daha açıklamaktır. Her seferinde yapması da bizim bu büyük orkestrayla oluşturduğumuz ahengi desteklemek ve güçlendirmek içindir
