CHP, UYGUN Parti, Saadet Partisi, Demokrat Parti, DEVA Partisi ve Gelecek Partisi ortasında imzalanan “güçlendirilmiş parlamenter sistem mutabakat metninde”, yeni anayasa konusunda çarpıcı sözler yer aldı. Metnin, “yeni bir sistem öneriyoruz” başlıklı kısmında, “Ülkemizde hiçbir vakit gerçek manada çoğulcu demokrasiye geçiş mümkün olmamıştır” denildi. Metinde, cumhuriyet tarihinin, etnik vurgudan kaçınan ve lokal özerkliği söylem eden tek anayasası olan 1921 Anayasası için “nispeten kapsayıcı tek anayasa” tabiri kullanıldı. Özgürlükçü kimliği daima vurgulanan 1961 Anayasası’nın ise getirdiği kıymetli düzenlemelere karşın bürokratik vesayet nizamına neden olduğu vurgulandı. Mutabakat metninde, mümkün bir iktidar değişikliği halinde hazırlanacak yeni anayasada yer alacak düzenlemeler konusunda değerli ipuçları verildi.
1921 vurgusu
Mutabakat metninde Kürt sorunu ile ilgili açık sözler yer almaması tenkit konusu oldu lakin yeni bir anayasa çalışması yürütüleceği açıkça belirtildi ve bu anayasanın, sorunun ortadan kaldırılmasına yönelik düzenlemeler içereceğine yönelik ipuçları verildi.
HDP Eş Genel Lideri Mithat Sancar, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ile yaptığı görüşmenin akabinde muhalefet cephesinin parlamenter sisteme dönüş talepleri çerçevesinde, 1921 Anayasası’nın güçlü parlamento, kontrol sistemi ve lokal idareleri öngörmesi bakımından ilham alınabileceğini söylemişti. Sancar, “Güçlü parlamento, güçlü kontrol sistemi ve lokal demokrasi öneriyoruz. Tam da bu temel unsurların yer aldığı 1921 Anayasası bu hususta ilham kaynağı olarak kıymetlendirilebilir” demişti.
Altı parti tarafından hazırlanan mutabakat metninde de bu görüşlere paralel biçimde 1921 Anayasası’na atıf yapıldı.
Metinde, etnik vurgudan kaçınan ve mahallî özerkliği söylem eden tek anayasa olan 1921 Anayasası konusunda şöyle denildi:
“Bizler, Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem teklifimizle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemini sona erdirirken geçmişe geri dönmüyor, hukuk devleti ve kuvvetler ayrılığı temeline dayanan yeni bir sisteme geçiyoruz. Türkiye, parlamenter demokrasi bakımından esaslı bir geçmişe sahiptir. Kesintiye uğrayarak halkın iradesinin engellendiği devirler olsa da güç- lü bir parlamenter demokrasi kültürüne sahibiz. Bununla birlikte ülkemizde hiçbir vakit gerçek manada çoğulcu demokrasiye geçiş de mümkün olmamıştır. 1921 Anayasası’nın nispeten kapsayıcılığının peşinden kurulan Türkiye Cumhuriyeti devleti, sonraki anayasalarında daha dar kalıplara girmiştir.”
1961 ve 1982 eleştirisi
Ulusal Kurtuluş Savaşı’nı yöneten Büyük Millet Meclisi’nin, işgale karşı kapsayıcı bir yaklaşımla gayret ederken kabul ettiği bir “geçiş anayasası” olan 1921 Anayasası’na atıf yapılan metinde, 1961 ve 1982 anayasaları ise açıktan eleştirildi.
27 Mayıs darbesinden sonra hazırlanan ve özgürlükçü kimliği övülen 1961 Anayasası için, “Birçok yeni ve değerli düzenleme getirmiş olsa da çok partili siyasi hayatımıza sekte vuran bir askeri darbenin akabinde hazırlanmıştır. Buna bağlı olarak da silahlı kuvvetler başta olmak üzere, birtakım bürokratik kurumlara demokrasi ile bağdaşmayacak yetkiler tanımış, münasebetiyle bürokratik vesayet nizamına sebep olmuştur” sözü kullanıldı.
MGK vurgusu: Yürütmenin aktifliği zaafa uğratıldı
Buna örnek olarak da Ulusal Güvenlik Kurulu’nun oluşturulmasına dikkat çekilerek, “Örneğin, MGK üzerinden yürütmenin aktifliği zaafa uğratılmış, siyasi faaliyetlerin dar bir perspektif ile denetlenmesi sonucunda anayasa yargısı tarafından pek çok siyasi parti kapatılmış, yasama ve yürütme vesayet altına alınarak zayıflatılmış, siyaset kurumu istikrarsızlığa mahkûm edilmiştir” denildi.
Mutabakat metninde, “Bu anayasayla başlayan bürokratik kurumların siyaset üzerinde vesayet makamı olarak kurgulanmasını reddediyoruz” denilerek, tüzel kontrole tabi, güçlü ve aktif bir siyaset ve iktidar perspektiğinin benimsendiği kaydedildi.
Cumhurbaşkanlığı eleştirisi
Metinde, 1982 Anayasası için de şöyle denildi:
“Yine bir darbe devri eseridir. Evvelki anayasada yer alan yer alan bürokratik kurumları ve vesayetçi bakışı korurken, temel hak ve özgürlükleri kısıtlayan kararlar öngörmüştür. Bu Anayasa’da Cumhurbaşkanlığı makamının sorumluluğu olmamasına rağmen yetkileri çok geniş tutulmuştur. Islahat teklifimizle siyasi aktör, kurum ve faaliyetleri baskı altına alarak etkisizleştiren, idarede kilitlenmeye taban hazırlayan, parlamento çoğunluklarını ve onun içinden doğan hükümetleri çalışamaz hale getiren, böylelikle seçim sistemini göstermelik bir oyuna dönüştüren bu vesayetçi anlayışı ve melez hükümet modelini de reddediyoruz.”
“Yeni sistem aslında olmaz”
Metinde, 16 Nisan 2017 referandumuyla geçilen Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde ise Meclis’in büsbütün göstermelik bir kuruma dönüştürüldüğü, tüm kararların tek kişinin yetkisine verildiği, yürütme üzerindeki eksik kontrol düzeneklerinin bile yok edildiği vurgulandı.
Güçlendirilmiş sistem: “Yeni bir inşa”
Cumhuriyet periyodu anayasalarından yalnızca 1924 Anayasası ile ilgili açık yorumun yapılmadığı mutabakat metninde geçilecek sistem ise şöyle açıklandı:
“Bizler geçmişin bu dar kalıplarını reddediyoruz. Geçmişin deneyimlerinden istifade ederek geçmiş uygulamaların ortaya çıkardığı demokrasi meselelerine ve vesayetçi uygulamalara imkan vermeyecek, ulusal iradenin tecelli ettiği, yargının bağımsız olduğu, yürütmenin istikrarlı bir biçimde kurallara bağlı olarak ülkeyi yönettiği, temel hak ve özgürlüklerin teminat altına alındığı, kurumsal kültürün hakim olduğu bir kamu idaresi temin edecek Güçlendirilmiş bir Parlamenter Sistemi inşa ederek Türkiye Cumhuriyeti’nin esaslı devlet ve Cumhuriyet deneyimini demokrasi ile taçlandırmayı hedeflemekteyiz. Bu yeni bir başlangıç ve yeni bir inşadır.”
Yeni anayasada yer alacak düzenlemeler
Mutabakat metninde, hazırlanacak anayasada ve çıkartılacak kanunlarda yer alacak kimi düzenlemeler ise şöyle aktarıldı:
-Seçim barajı yüzde 3’e düşürülecek ve yüzde 1 oy alan partiye Hazine yardımı yapılacak.
-Siyasi partiler ve seçimlerle ilgili düzenlemeler Venedik Kurulu kararları uyarınca demokrasi prensiplerine uygun biçimde değiştirilecek.
-Partilerin tüm harcamaları kontrole açılacak.
-Yasama sorumsuzluğunun kapsamı genişletilecek, dokunulmazlıkların istisnaları açıkça düzenlenerek belirsizlik ve keyfiliğe son verilecek.
-Torba kanun yasaklanacak.
-Temel hak ve özgürlükler KHK ile sınırlandırılamayacak.
-Cumhurbaşkanı’nın veto yetkisi kaldırılacak. Cumhurbaşkanı’na yalnızca kanunu geri gönderme yetkisi verilecek.
-Cumhurbaşkanının misyon müddeti 7 yıl olacak ve yalnızca bir sefer seçilebilecek. Misyonu bitince faal siyasete dönemeyecek.
-Anayasa Mahkemesi’nin, YSK’nin, Yargıçlar ve Savcılar Kurulu’nun yapıları değiştirilecek.
-Ötekileştirme hissi doğuran uygulamalar ortadan kalkacak, toplantı ve şov yürüyüşü hakkı AİHM içtihatlarına nazaran yine düzenlenecek.
-Kadına yönelik şiddet konusunda milletlerarası kontratlar temel alınacak. İlkokuldan itibaren insan hakları ve eşitlik dersleri konulacak.
-Çevre mahkemeleri kurulacak.
-Mülakat imtihanları kaldırılacak. Kesinlikle gerekiyorsa sorular kurayla belirlenecek.
-Yerel idarelerin yetki ve sorumlulukları arttırılacak. Merkez-yerel istikrarı kurulacak. Mahallî idarelere öz kaynaklarını arttırma imkanı sağlanacak.
-Kayyım uygulaması kaldırılacak.
YÖK kaldırılacak, rektörleri üniversiteler seçecek.
|
1921 Anayasası 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu), Kurtuluş Savaşı’nı yöneten Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilmiş, klasik anayasa metinlerinin özelliklerini taşımayan kısa bir metindi. Toplam 23 husustan oluşan bu kısa metinde, anayasanın nasıl değiştirileceği bile karara bağlanmamıştı. Yalnızca yasama misyonunu değil bütün yetkileri kendisinde toplayan o meclis, cumhuriyet rejimine geçişi de yeni bir anayasa ile değil, 1921 Anayasası’nda yapılan 1. Unsur değişikliği ile yapmıştı. Kurtuluş Savaşı’nı temsil niteliği yüksek bir örgütlenmeyle yürütme isteği, 1921 Anayasası’nda hiçbir etnik atıf yapılmaması üzere bir sonuç da doğurdu. Cumhuriyeti kuran o anayasada bir sefer bile “Türk”kelimesi geçmez, “Türkiye”den yalnızca iki sefer kelam edilir. Bu anayasada yasaklanmış bir lisan yoktu. |
