Akdeniz ve Ege Bölgesi’nde tesirli olan ve binlerce hektar ormanlık alanın yanmasına neden olan yangınlarla ilgili en tartışmalı hususun başında yangın söndürme uçakları geliyor. 2019 yılına kadar Türk Hava Kurumu bünyesindeki 6 uçak ile yangınla çaba ediliyordu. Orman Genel Müdürlüğü tarafından bu uçaklar kiralanıyor ve bilhassa yaz aylarında Türkiye’nin 5 farklı alanında konuşlandırılıyordu. Lakin 2019 yılında THK’dan uçak hizmeti alınmadı. Hatta birebir yıl Türkiye’de yangın ile gayrette tek bir uçak bile kullanılmadı. 2020’de iki, 2021’de ise Rusya’dan üç uçak kullanıldı. Yetkililer THK uçakları için ‘hurda‘ dedi.
Öğretmen kaptan pilot İsmail Çınar, uçakların yangının büyümesi sırasında kullanıldığını yüzde 95 muvaffakiyet sağlandığını söz ederek, “Yangınları 20-25 dakika içerisinde, suya uzak bir noktada ise 1-2 saate bastırırdık. Şu an yaşanan denetimden çıkmış büyük bir yangın. Birden fazla uçak ve helikopter bu yangınlarda çok az tesirli olur.” dedi.
Haftalık yayınlanan Gazete Oksijen’den Çağatay Bayraktar, emekli albay ve eski THK Antalya Şubesi Lideri Vasıf Yüceliş ve Öğretmen Kaptan Pilot İsmail Çınar‘la, Türkiye’deki orman yangınlarını konuştu.
Söyleşiden satır başları şu halde…
Orman Genel Müdürlüğü, her yıl THK’dan yangın söndürme uçağı kiralıyordu. 2019 yılında bu uygulamadan neden vazgeçildi?
Vasıf Yüceliş: Uçakların bakımını borçlanarak gerçekleştiriyorduk. İhale sonucu hak ediş fiyatından aldığımız paralarla hem uçakların tamiri için aldığımız borçları öderdik hem de kuruma da bir gelir sağlardık. Bu sistem 2019’da idarede olan Ahmet Bertan Nogaylaroğlu ve THK Genel Sekreteri yaptığı devre arkadaşı Rafet Yavuz devrine kadar sürdü.
Nogaylaroğlu’ndan evvelki THK Genel Lideri Kürşat Atılgan devrinde Bertan Nogaylaroğlu’na misyonu devretmeden evvel CL-215 tipi uçakların bakımı için 1 milyon dolar tasarruf edildi ve vazifesinden ayrıldı. Yani Atılgan vazifesi devrettiği üzere bu meblağı da yeni idareye devretmiş oldu. Ama yeni idare bunu acil olmayan yerlere harcadı.
Berbat niyet kelam konusu olabilir mi?
Rastgele bir arka niyet kelam konusu değil, yalnızca planlama yanılgısı vardı. Orman Bakanlığı’nın CL-215 ihale periyodu geldiğinde uçaklara bakım yaptıracak para kalmamıştı ve bakımı yapılmayan uçaklarla ihaleye girmeye çalıştılar.
Üstelik bir evvelki yıl saatlik fiyat olarak verilen 13 bin doların üstüne çıkıldı ve 14 bin 500 dolar teklif edildi. THK Genel Sekreteri Yavuz, yangın söndürme konusunda THK’nın rakibi olmadığı niyetiyle ve kurumun borçlarını azaltmak için bunu yaptı.
“Hurda denilen uçak Teknofest’te şov uçuşu yaptı”
Bir öteki tartışma da hangarlarda atıl bekleyen CL-215’ler, bu uçaklar dendiği üzere hurda mı? Ve geri kazanılmayacak durumda mı?
Hurda ve antika olarak isimlendirilen 6 adet CL-215 tipi yangın söndürme uçağı bulunuyor. Hurda denilen bu CL-215, Teknofest’te şov uçuşu yaptı ve 20 metreden alevlere müdahale etti. Bu uçaklardan ikisi birkaç gün içerisinde uçmaya hazır hale getirilebilir. Öteki dört uçak ise 2.5 yıldır uçmadığı ve bakımları da yapılmadığı için tekrar uçabilmeleri 1 ayı bulur.
Türkiye’de yangın uçakları ne vakit kullanılmaya başlandı, bu işin geçmişi nereye dayanıyor?
Öğretmen Kaptan Pilot İsmail Çınar: M-18 tipi uçaklar Türkiye’de 1985’ten itibaren kullanılmaya başlandı. İzmir, Çanakkale, İstanbul ve Antalya’da konuşlanıyorlardı. Bu uçaklar yangına süratli müdahale için tesirli ve yangını çıktığı anda söndürme kapasitesine sahip. THK’ya birinci olarak 3 ila 4 tane alınan M-18’ler 1.5 ila 2 ton ortası taşıma kapasitesine sahip.
Bir tane de yangın keşiflerinde kullanılmak üzere keşif uçağı bulunuyordu. Bu uçak da önden giderek yangın bölgesini tespit edip söndürme uçaklarına kılavuzluk ediyordu. Yangın helikopterleri ise birinci olarak 1995’te kullanılmaya başlandı. Bu helikopterlerin su ikmali için orman bölgelerine çok sayıda yapay gölet yapıldı. Helikopterin bir avantajı su ikmali yapmak için yere inmeye gereksinim duymadan havuzdan suyu alabilmesidir. Helikopterler 1.5 ila 2 ton ortası su taşıma kapasitesine sahip.
Daha büyük kapasitede olan Kamof Ka-32 isimli uçaklar bu sene Türkiye’de kullanılmaya başlandı. Bu helikopterler Rusya ve Ukrayna üzere ülkelerden kiralanıyordu. İtalya’da kullanılan ve 10 ton su taşıma kapasitesine sahip Skycrane S-64 Sikorsky helikopterleri de yüksek kapasiteli olmalarına karşın değerli oldukları için kiralanabiliyor ve satılmıyor.
“Yangınları 20-25 dakika içerisinde 1-2 saate bastırırdık”
Uçaklar faal kullanılsaydı yangın bu kadar büyür müydü?
İsmail Çınar: Yangınlar taban ve zirve yangını olarak temelde ikiye ayrılır. Arazinin yapısı, ağaçların tipine nazaran de yangınlar değişiklik gösterir. Taban yangınlarda yalnızca otlar yanarken zirve yangında ağaçlar yanıyor. Taban yangın olduğunu beyaz duman çıktığında anlıyoruz. Ancak taban yangın büyürse ve zirve yangınına dönüşürse siyah dumanlar çıkmaya başlıyor, alevler ormanın üzerine çıkıyor. Zirve yangınlarda ısı artışı hayli fazla, o denli ki 600 dereceyi aşan sıcaklıklar oluyor ve önüne çıkan ne varsa kurutup yakıyor.
Taban yangınlarda bazen o kadar çok duman olur ki helikopterler işe yaramayabilir, aslında helikopterler ağır dumanlı alana giremez. Ancak uçak da helikopter de müdahale için gerekli. Uçaklar yangının büyümesi sırasında kullanılır ve yüzde 95 muvaffakiyet sağlanır. Yangınları 20-25 dakika içerisinde, suya uzak bir noktada ise 1-2 saate bastırırdık. Şu an yaşanan denetimden çıkmış büyük bir yangın.
Birçok uçak ve helikopter bu yangınlarda çok az tesirli olur. Yangının söndürülmesi için yangın istikameti hesaplanarak, ilerleyeceği alanlar boşaltılarak bir yol izlenmesi gerekir. Örneğin yerleşim yerlerine giden ve yangına yakın alanlardaki ağaçların temizlenmesiyle yangına blokaj yapılır, karşı ateş uygulanarak durdurulmaya çalışılır.
