Son yıllarda dünyanın çok farklı yerlerinden gelen yangınlarda artış olduğu görülüyor. Pekala orman yangınları neden artıyor, hangi yıkıcı sonuçları beraberinde getiriyor?
Türkiye’nin birçok noktasında geçen hafta başlayan yangınların bir kısmını söndürme çalışmaları devam ederken, son yıllarda dünyanın çok farklı yerlerinden gelen yangınlarda artış olduğu görülüyor. Bilim insanları, bu stil orman yangınlarının daha sık, daha ağır ve daha yaygın hale gelmesinden tasa duyuyorlar.
Türkiye’de geçen haftanın sonundan bu yana 35 vilayette 129 yangın çıktı. Bunların 122’si denetim altına alınırken; Manavgat, Marmaris ve Bodrum üzere yerlerde yangın söndürme çalışmaları hala devam ediyor. Yangınlar nedeniyle şu ana kadar sekiz kişi hayatını yitirirken, yüzlerce kişi de yaralandı.
En fazla can kaybı ABD’nin batısında ve Avustralya’da görüldü
Bugüne kadar en fazla can kaybının yaşandığı yangınlar ABD’nin batısında ve Avustralya’da görüldü. 2020 yılının birinci saatlerinde Avustralya’daki Cobargo köyüne ulaşan alevler, birkaç saat içerisinde yerleşim yerini büsbütün yok etti. Bugün burası, Avustralya’nın Kara Yazı olarak bilinen devrin sembolüne dönüşmüş durumda.
Avustralya’da günlerce devam eden yangınlarda 34 kişi ömrünü yitirirken, yaklaşık 3 milyar hayvanın öldüğü varsayım ediliyor. Yangınlarda 186 bin kilometrekarelik bir alan yok oldu.
Alevler hızlandığında müdahale neredeyse imkansız hale geliyor
Her ne kadar bilhassa yaz aylarında orman yangınlarının görülmesi doğal kabul edilse de artık bu olaylar dünya genelinde daha sık, yaygın ve ağır bir hale geliyor.
Çıkan bu yangınlarda, yaz periyodunda kurak hava ve bazen rüzgarın da yardımıyla alevler süratli bir formda yayılır. Alevler hızlandığında ise yangınla uğraş gruplarının bunu durdurması, denetim atlına alması ve yangının güzergâhı üzerindeki konut ve öbür mülklerin korunması da neredeyse imkansız bir hal alır.
Doğal tarih tekrar yazılıyor
BBC’nin haberine nazaran bununla birlikte, orman yangınlarının birçok habitatta uzun müddettir görülen doğal döngünün bir kesimi olduğunun da altını çizmek gerekiyor.
Bu doğal yangınlar olmasaydı, bu ortamlarda gelişen çeşitlerin birçoğuna bugün sahip olamazdık. Gelecekte oluşacak ormanları filizlendirmek ve ortaya çıkmasını sağlamak için hakikaten de ateşe gereksinim duyan ağaç cinsleri var.
Örneğin, okaliptüs ağacının bir tipinde, tohumlar reçineyle kaplanmıştır. Bu tohumların açığa çıkması için reçinenin erimesi, bunun için de ateş gerekir. Vakitle kabuğu kalınlaşarak, altında kalan ve ağaç boyunca besin ile su taşıyan gövdeyi korumak için ısı kalkanı oluşturan ağaç çeşitleri de bulunuyor.
Şayet yangın ve ateş olmasaydı, hayatta kalmak için “yangın ekolojisine” bağlı olan yahut bu duruma ahenk sağlayan ağaç tiplerinin büyük çoğunluğu varlıklarını sürdürmek için çaba etmek durumunda kalırdı. Bu da bu çeşitlerin hayatta kalmasını daha da zorlaştıracaktı.
Durum dert verici
Bununla birlikte, bir vakitler ekosistem açısından kritik rol oynayan yangıların artık çok daha sık ve şiddetli bir hal aldığına dair tasalar da giderek artıyor.
ABD Global Değişim Araştırma Programı’nın 2017 tarihli bir raporunda, son yıllarda “orman yangınları faaliyetinde derin bir artış olduğuna” dikkat çekildi.
Orman yangınlarına yönelik risklerin artmasının nedenleri ortasında havaların daha sıcak olması, daha kuru şartların oluşması, kuraklığın artması ve yangın mevsiminin de uzaması gösteriliyor.
Başka bir etken de, bitki ve ağaçların yaygın olarak ölmesine neden olan yeni ziyanlı canlıların ve hastalıkların ortaya çıkması. Örneğin, zümrüt kül kurdu olarak bilinen bir ziyanlı canlı, ABD genelinde milyonlarca ağacın vefatına neden oldu.
“Orman yangınları böcek istilası üzere aksileri da artırıyor”
Ölen bu ağaçlar, geniş topraklarda odun olarak kalır ve bu da bir yangın başladığında yakıt vazifesi görür. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli de (IPCC) dördüncü kıymetlendirme raporunda şu değerlendirmelere yer verdi:
“Orman yangınları ve böcek istilası üzere aksilikler artıyor. Toprakların daha da kuruması ve büyüme devirlerinin uzamasıyla bu aksiliklerin sıcaklıkların arttığı bir gelecekte sıklaşması çok beklenen. Yaz mevsiminin daha sıcak geçmesiyle yıllık yangın çıkma riski ihtimalinin de yüzde 10 ile 30 oranında artması bekleniyor.”
Birtakım orman yangınlarına yıldırım düşmeleri üzere doğal nedenler yol açsa da, büyük çoğunluğunun beşerler tarafından kazara ya da kasıtlı olarak başlatıldığına inanılıyor. Bilim insanları, ormanda yaşayan toplulukların artan yangın riskine karşı daha dirençli olmalarına yardımcı olacak tedbirler geliştirmenin gerekli olduğunu söylüyor.
Bu tedbirler ortasında yerleşim yerlerinin etrafındaki alanların idaresi ve yangın risklerini azaltmaya dönük eğitimlerin artırılması öncelikli geliyor.