* Nils Muižnieks
Milletlerarası Af Örgütü’nün Londra’daki genel merkezinde bir koridorda büyük bir levhada şöyle yazıyor, “Adaletsizliği ferdî alın.” Aktivistler için bunun manası katı yahut kuşkucu hale gelmek değil, diğerlerinin acılarının bize ferdî olarak dokunmasına müsaade vermektir. Bizi, tüm dünyada insan hakları ihlal edilen şahıslar için sesimizi yükseltmek üzere harekete geçirmesi gereken şey de işte bu ferdî adalet duygusudur.
Avrupa’da, içinde bulunduğu durumu şahsî aldığım önde gelen bir adaletsizlik mağduru var. O denli görünüyor ki Türkiye’nin önderleri de birebirini yapıyor ve bunu kanıtlamak için onu parmaklıklar arkasında tutmak ismine gülünç derecede uzun bir yol kat ediyorlar. Bu mağdur, Türkiye’nin en bilinen insan hakları savunucularından biri olan ve dört yıldan uzun müddettir haksız yere cezaevinde tutulan Osman Kavala.
Osman Kavala ile sadece Türkiye’nin üyesi olduğu Avrupa Konseyi’nin Strazburg’daki merkezinde yaptığım evvelki misyonum sırasında değil, Türkiye’yi ziyaretlerimde de tertipli olarak buluştum. Türkiye’nin kuşatılmış sivil toplumunun önde gelen bir ismi olarak, çeşitlilik ve tarih konusundaki engin bilgisi sayesinde Kavala ile konuşmak hep aydınlatıcı oldu.
Osman Kavala’nın Türkiye tahlili ve anlayışı, memleketler arası kuruluşların temsilcileri açısından epey pahalı olmakla birlikte ona en çok bilinirlik ve takdir kazandıran tarafı kültür ve sanat alanlarına verdiği takviyedir. Kavala ayrıyeten Avrupa Konseyi’ne bağlı 21 demokrasi akademisinden oluşan derneğe üye Boğaziçi Avrupa Siyaset Okulu’nun da kurucuları ortasındadır. Ben bu derneğin lideriyim.
Bana sıklıkla sorulan soru şu: Neden Osman Kavala? Neden arka arda temelsiz suçlamalar için o seçildi?
Bu soruya sadece Türkiye yetkilileri karşılık verebilir. Lakin hakikat ortada ve Strazburg Mahkemesi’nin belirttiği üzere, Kavala’yı insan hakları çalışmaları nedeniyle cezalandırmak ve susturmak tarafında bir kararlılık var. Bu durum daha geniş manada Türkiye toplumuna sert bir ihtar bildirisi iletiyor: Çalışmalarınız ne kadar yasal yahut tüzel olursa olsun, hatalı olduğunuza hükmeden bir karar olmadan da yıllarca cezaevinde tutulabilirsiniz.
Osman Kavala Kasım 2017’den beri arka arda fantastik suçlamalarla karşı karşıya kalıyor. Evvel, Seyahat Parkı protestolarını -2013 baharında bir kentsel dönüşüm projesine karşı başlayan kitlesel protestolar- organize ve finanse etmekle suçlandı. 2020’de mahkemenin onu bu hatadan beraat ettirmesinden çabucak sonra 2016’daki darbe teşebbüsünün gerisinde olmakla suçlanarak tekrar tutuklandı. Sonra bu suçlamanın yerini ‘askeri ve siyasi casusluk’ suçlaması aldı. Geçen yaz, bir kurgu yapıtta bile inanılmaz olabilecek olaylar silsilesi sonucunda kendisine yöneltilen üç suçlama, öbür 51 kişinin yargılandığı davayla birleştirildi. Seyahat protestoları sırasında ‘hükümeti ortadan kaldırmaya teşebbüs’ kabahatinden 2015’te haklarında beraat kararı verilen 35 futbol taraftarı da bu bireyler ortasında. Beraat kararı protestolardan yaklaşık altı yıl sonra bu yıl Nisan ayında Yargıtay tarafından bozuldu. Ağustos ayında, uzun müddettir unutulmuş olan bu alakasız dava, yetkililerin Osman Kavala’nın haksız tutukluluğunu uzatma teşebbüsünü pek de gizlemeyecek halde Kavala’nın yargılanmakta olduğu öbür iki davayla -beraat kararının bozulmasının akabinde yine görülen Seyahat Davası ve ‘casusluk’ davası- birleştirildi.
Osman Kavala’nın yargılanmasında ortaya konulan “adalet” biçimi, şu ünlü dizeyi hatırlatıyor, “Bana kişiyi göster, sana hatası bulayım.” Türkiye başkanları de aradıkları kişiyi buldu, yükleyecek cürmü aramaya devam ediyor. Binlerce hakim ve savcının sebepsiz yere misyonundan ihraç edildiği ve terörle çaba kanunları kapsamında muğlak suçlamalarla gözaltına alındığı bir ülkeden kelam ediyoruz. Daha geçen hafta Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Türkiye’nin, 2016’daki darbe teşebbüsünün akabinde gözaltına alınan 427 hakim ve savcının kişi hürriyeti ve güvenliği hakkını ihlal ettiğine hükmetti.
Kavala’ya yöneltilen suçlamaları gülünç bulan bir tek ben değilim. Türkiye’nin kararlarını bağlayıcı kabul ettiği Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de 2019’da Kavala’nın tutukluluğunun onu susturmaya yönelik bir ‘art niyet’ taşıdığına hükmederek derhal özgür bırakılmasını isteyen bir karar verdi. O tarihten beri – 47 üye ülkenin dışişleri bakanlarından oluşan ve AİHM kararlarının uygulanmasından sorumlu olan– Bakanlar Komitesi yedi kere Osman Kavala’nın özgür bırakılması için davet yaptı.
Bu hafta tekrar toplanacak olan üye ülkeler, Türkiye üzerindeki baskıyı artırarak önemli olduklarını gösterebilirler. Yükümlülüklerini yerine getirmeyi ve AİHM kararını uygulamayı reddetmekte inat eden Türkiye’ye karşı ‘ihlal prosedürü’ başlatabilirler ve başlatmalıdırlar. Bunun manası, Türkiye’nin bağlayıcı karara uymayı reddetmesini kınamak için kararı tekrar AİHM’e taşımaktır. Mahkemenin tarihinde ihlal prosedürü daha evvel yalnızca bir sefer, İlgar Mammadov/Azerbaycan kararında uygulandı ve Mammadov’un tahliyesiyle sonuçlandı.
Mahkumiyet kararı olmaksızın dört yıldır parmaklıklar arkasında tutulan ve her türlü delilden mahrum akla mantığa karşıt suçlamalarla karşı karşıya olan Osman Kavala’nın tahliye edilmesinin vakti çoktan geldi. Avrupa Konseyi’nin 46 ülkesi insan haklarının ortak bir sorumluluk olduğunda ve Türkiye’nin kuralları daha fazla hiçe sayamayacağında ısrar ederek Türkiye’yi hakikat olanı yapmaya itmelidir. Bu haftaki oylamaya katılmamanın gerçek manası Türkiye’nin sorumluluklarından kaçmasına müsaade vermek olacağı için insan hakları dostları ihlal prosedürünün başlatılması istikametinde oy kullanmalıdır.
Avrupa’nın vicdanının nerede durduğunu görelim. Bakalım, Osman Kavala’nın haklarını şahsî alacaklar mı?
* Memleketler arası Af Örgütü Avrupa Bölgesel Ofisi Yöneticisi ve Avrupa Konseyi’nin Eski İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks
Bu yazı birinci kere Milletlerarası Af Örgütü’nün sitesinde yayınlanmıştır…
