Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, Avrupa İnsan Hakları Mukavelesi’nin (AİHM) iş insanı Osman Kavala’nın özgür bırakılması kararını uygulamayan Türkiye için “ihlal prosedürü” başlattı. Türkiye, böylelikle, 2010’dan bu yana Azerbaycan’dan sonra bu sürece tabi tutulan ikinci ülke oldu. Bakanlar Komitesi’nde yapılan oylamada, 35 ülke “ihlal prosedürü” başlatılmasına dayanak verdi. Avrupa Kurulu, Türkiye’den 19 Ocak’a kadar görüşünü iletmesini istedi. Kavala davasında bir sonraki duruşma 17 Ocak’ta.
Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin 30 Kasım-2 Aralık günleri ortasında yaptığı toplantılarla ilgili resmi açıklama 3 Aralık’ta yapıldı.
Konsey’den yapılan yazılı açıklamada, Bakanlar Komitesi’nin Osman Kavala davası ile ilgili olarak, Türkiye’nin AİHS’in 46. unsurunda yer alan yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) sorma eğiliminde olduğunun, Türkiye’ye bildirildiği kaydedildi.
AİHM’in Aralık 2019’da verdiği bir kararla Kavala’nın tutuklanması ve tutuklu yargılanmasının onu susturmak ve öbür insan hakları savunucularının cüretini kırmak emelli olduğunu belirterek, Türkiye hükümetinden Kavala’nın bir an evvel özgür kalması için gerekli tedbirleri alması davetinde bulunduğu anımsatan Kurul, mahkeme kararının Mayıs 2020’de katılaştığını ve bahsin bu noktadan sonra Bakanlar Komitesi’nin gündemine geldiğini anımsattı.
Açıklamada, Bakanlar Komitesi’nin Türkiye’nin Kavala davasında gerekli adımları atması için daha evvel 8 kere karar aldığını lakin Türk hükümetinin AİHM’in kararını uygulamayı reddettiği vurgulandı.
Kritik tarihler 17 ve 19 Ocak
Bakanlar Komitesi’nin Türkiye ile ilgili ihlal prosedürü kapsamında AİHM’e yapacağı başvuruyu 2 Şubat 2022’deki toplantısında gerçekleştireceği belirtilen açıklamada, Türkiye’nin bu süreçle ilgili görüşünü en geç 19 Ocak’a kadar iletmesinin istendiği bildirildi.
Kavala davasında bir sonraki duruşmanın 17 Ocak’ta olacağından hareket eden Bakanlar Komitesi, böylelikle Türk hükümetine ihlal prosedüründen ve prosedür sonucunda muhtemel yaptırımlardan kurtulmak için bir fırsat daha sunmuş oldu.
Şayet Türkiye, 17 Ocak’ta Kavala’nın özgür kalmasını sağlar ve hakkındaki suçlamaları düşürürse ihlal prosedürünün ikinci evresinin uygulanmasına gerek kalmayacak.
Aksi haldeBakanlar Komitesi, Türkiye’nin vereceği görüşle birlikte gerekçeli kararını oluşturacak ve tekrar bir oylama sonucunda üçte iki çoğunluğu bulması durumunda AİHM’e resmi bildirimi yapacak ve süreci başlatmış olacak. Açıklamada belirtildiği üzere, süreç 2 Şubat’ta yaşama geçecek.
Muhtemel yaptırımlar neler?
Bakanlar Komitesi, AİHM’den “Yükümlülük yerine getirilmemiştir” halinde bir bildirim alması durumunda kelam konusu üye ülkeye uygulanacak önlemleri ele alacak. Bu önlemlerin neler olacağı somut olarak belirtilmezken, komitenin uygun göreceği adımları atacağı kaydediliyor. Bunlar ortasında kelam konusu ülkenin oy hakkının yahut üyeliğinin askıya alınması ve hatta üyelikten çıkarılması da yer alıyor.
Daha evvel yalnızca Azerbaycan için işletilen lakin yaptırım kademesine gelmeden sonlanan bu sürecin Türkiye için nasıl işletileceği ve sonuçlarının neler olacağı öngörülemiyor.
Avrupa Kurulu’nun kurucu üyelerinden olan ve Avrupa Birliği (AB) üyesi olmak isteyen Türkiye’nin nasıl bir yol izleyeceği, süreci belirleyecek en değerli öge olarak görülüyor.
Azerbaycan’dan sonra Türkiye
AİHS’in 46. hususu, Avrupa Kurulu’na üye ülkelerin AİHM kararlarını uygulamalarını mecburi kılıyor. Birebir unsurun 4. fıkrası, Avrupa Kurulu’nun karar organı olan Bakanlar Komitesi’ne katılaşmış mahkeme kararını uygulamayan ülkenin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini AİHM’e sorma yetkisini veriyor.
AİHM’in üye ülkenin yükümlülüğünü yerine getirmediğini iletmesi durumunda Bakanlar Komitesi, kelam konusu üye ülkeye uygulanacak hali kararlaştırmak için tekrar bir ortaya geliyor ve uygun önlemlerin alınmasını müzakere ediyor.
İhlal prosedürü, 2010 yılında AİHS’in 14. protokolünde yapılan bir değişiklikle Avrupa Kurulu müktesebatına girdi ve o tarihten bu yana yalnızca Azerbaycan’a karşı uygulandı. Türkiye, Azerbaycan’dan sonra bu prosedürün uygulandığı ikinci üye ülke durumuna geldi.
Türkiye, tıpkı vakitte, insan hakları ihlalleri nedeniyle Avrupa Kurulu Parlamenter Meclisi’nin siyasi kontrolüne de girmişti.
- Osman Kavala’nın tutukluluğunun devamına karar verildi
- Osman Kavala: Adil yargılama imkanı kalmadı, duruşmalara katılmam ve savunma yapmam anlamsız
- 10 büyükelçiden Osman Kavala daveti: Erdoğan ‘krizden kaçtı’ yorumları için ‘Taarruzdayım, kitabımda geri adım atmak yok’ dedi
35 ülke ‘İhlal prosedürü uygulansın‘ dedi
47 üyeli Avrupa Kurulu kurallarına nazaran Bakanlar Komitesi, bir üye ülke aleyhine ihlal prosedürünü başlatmak için üçte iki çoğunluğun oyuna ihtiyaç duyuyor. Türkiye ile ilgili yapılan oylamada, 35 ülkenin ihlal prosedürünün uygulanması lehinde oy kullandığı, bunların büyük çoğunluğunun AB üyesi olduğu kaydedildi.
Türkiye ile birlikte karşı oy kullanan iki ülke kendisi de bu süreci yaşamış olan Azerbaycan ile AB üyesi olmasına rağmen son devirde insan hakları, demokrasi ve hukukun üstünlüğü üzere hususlarda Brüksel’e sorun yaratan Macaristan oldu. Macaristan ile Türkiye ortasında son devirde giderek derinleşen alakalar, Macaristan’ın Türk Devletleri Teşkilatı’na gözlemci üye olmasına kadar varmıştı.
7 ülke çekimser kaldı
Oylamada çekimser kalan ülkeler Rusya, Ukrayna, Gürcistan, Sırbistan, Romanya, Arnavutluk ve Moldova oldu. Bu ülkeler ortasında AB üyesi Romanya’nın da yer alması dikkat çekti. Türkiye ile yakın münasebetler içinde olan Polonya ve Bosna-Hersek ise toplantıya katılmamayı tercih etti. Böylelikle 27 üyeli AB, Türkiye ile ilgili oylamada toplam 3 fire vermiş oldu. Türkiye’nin direkt ya da dolaylı takviye aldığı ülkelerin genel olarak insan hakları ve demokrasi karnelerinin zayıf olduğu dikkat çekti.
Türkiye’den süratle sert reaksiyon
Türkiye, Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi’nin kararına süratle sert reaksiyon gösterdi. Dışişleri Bakanlığı, Konsey’de alınan kararın resmen kamuoyuna duyurulmasını beklemedi ve açıklamayı 2 Aralık akşamı yaptı.
Avrupa Kurulu’nu Kavala konusunda alınan kararın devamını getirmekten kaçınmaya çağıran Türkiye, kurulun kurucu üyesi olduğunu, AİHS’den kaynaklanan sorumluluklarının şuurunda olduğunu kaydederek 2021’de 128, bugüne kadar ise toplam 3674 AİHM kararını uyguladığını kayda geçirdi.
Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında Kavala davasının daima olarak gündemde tutulması tutarsız bir yaklaşım olarak tanımlandı ve şu sözlere yer verildi:
“Avrupa İnsan Hakları Kontratı sistemindeki mevcut düzeneklerin türel ve adil bir anlayışa nazaran değil de, siyasi mülahazalar üzerinden belli ülkeler aleyhinde işletilmesi her şeyden evvel Avrupa Kurulu’nun kendi prestijini zedelemektedir.
“Avrupa Kurulu Bakanlar Komitesi, insan hakları sisteminin aktifliğini sürdürmek istiyorsa tarafgir ve seçici tavrını bırakıp, AİHM kararlarının uygulanmasını tüm üye ülkeler tarafından tarafsız bir yaklaşımla ele almalıdır.”