Türkiye’de kaIıcı olarak evden çalışma kararı alan şirketlerin sayısı artıyor. Ancak evden çalışan yüz binlerce çalışanın fazla mesai, internet, elektrik ve telefon gibi giderlerinin nasıl karşılanacağı belirsiz.
Pandemi nedeniyle Türkiye genelinde binlerce şirket, beyaz yakalı çalışanları için “evden çalışma”yı kalıcı hale getirdi. Ancak “evden çalışma” uygulaması, evlerini ofise çevirmek zorunda kalan çalışanlar için ciddi hak kayıplarını da beraberinde getiriyor. Şirketler bu dönemde maliyetlerinde ciddi iyileşme sağlarken, çalışanların üzerine bindirilen internet, elektrik ve fazla mesai gibi ek yükler her geçen gün artıyor. Uzmanlar, pandemi nedeniyle giderek yaygınlaşan “evden çalışma” konusunda yeni bir iş hukukuna ihtiyaç olduğunu söylüyorlar.
‘Evden çalışma artık yeni normal’
DW Türkçe’den Aram Ekin Duran’ın haberine göre, Geçtiğimiz günlerde Türkiye’nin en büyük holdingi olan Koç Holding, yaklaşık 100 bin çalışanı içerisinde 35 bin ofis çalışanının bundan sonra tamamen evden çalışacağını duyurdu. Koç Holding’den sonra, Sabancı Grubu’na bağlı Türkiye’nin en büyük 5. özel bankası Akbank da evden çalışmayı kalıcı hale getireceğini açıkladı. Uluslararası danışmanlık ve denetim hizmetleri şirketi EY’nin Türkiye Danışmanlık Hizmetleri Bölüm Başkanı Gökhan Gümüşlü, kriz döneminde ortaya çıkan “evden çalışma” zorunluluğunun artık çalışma hayatında “yeni normal” haline geldiğini söylüyor.
Bu süreçte çalışanların iş ve özel hayatlarının dengelenmesinin önemli bir sorun haline geldiğine işaret eden Gümüşlü, “Çoğumuzun evi uzaktan çalışmaya uygun tasarlanmış değil. Ayrıca çocukların evde olması, internet bağlantısı ve uzun çalışma saatleri ile insanların hiç sosyalleşememesi yaşanan zorlukların başında geliyor” diye konuşuyor.
‘Çalışanlar psikolojik desteğe daha çok ihtiyaç duyuyor’
Uluslararası insan kaynakları yönetimi danışmanlığı hizmeti veren Mercer’in Türkiye CEO’su Dinçer Güleyin de, Eylül 2020’de gerçekleştirdikleri ‘Ücret Artışı ve Yan Haklar Trendleri Araştırması’na göre, şirketlerin yüzde 54.9’unun evden/uzaktan çalışmayı kalıcı hale getirmeyi düşündüğünü kaydediyor.
Türkiye’de bazı şirketlerin çalışanlarına laptop, cep telefonu, online eğitim, ofis mobilyası gibi ek destekler sunabildiğini dile getiren Güleyin, şunları ifade ediyor:
‘İşveren maliyetleri çalışana kaldı’
Evden çalışma uygulaması, çalışanları uzun mesai saatlerine mahkum ederken, şirketlere ise ciddi bir tasarruf imkanı yaratıyor. Sosyal politikalar uzmanı Doç. Dr. Aziz Çelik, “Yol açısından, yemek giderleri açısından, büro masrafları açısından, büro kiraları açısından şirketlere önemli ölçüde avantaj sağladığını söyleyebilmek mümkün” diyor.
Şirketlerin tasarruf ettiği bu maliyetleri çalışanların üstlenmek zorunda kaldığına dikkat çeken Çelik, “Uzaktan çalışma sırasında işçilerin kullanacakları donanımlar, bilgisayarlar veya diğer ek aygıtlar, evlerinde kullanacakları internet ve benzeri giderler şu anda işçiler tarafından karşılanıyor” diye konuşuyor.
‘Mesai kavramı kalmadı’
İş arayanlarla işverenleri bir araya getiren dijital platform uygulaması “24 Saatte İş” tarafından gerçekleştirilen bir araştırma ise, Türkiye’de evden çalışma süreci ile ilgili çalışanların görüşlerine ışık tutuyor.
Araştırmaya katılanların yüzde 61’i evden çalışmaktan memnun olmadığını söylerken, yüzde 65’i ise evden çalışırken işe odaklanma sorunu yaşadığını belirtiyor. Araştırmaya katılanların yüzde 79’u ise mesai diye bir kavramın kalmadığını belirtiyor. Bu süreçte ev ve iş hayatının birbirine karıştığını söyleyenlerin oranı ise yüzde 71 oldu.
‘Şirketler uzaktan çalışma yasalarına uymuyor’
Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu’nda 2016 yılında yapılan değişiklikle “uzaktan çalışma” koşulları belirlenmiş durumda. Ancak özel sektörde çoğu şirketin söz konusu yasal çerçeveye uymadığı belirtiliyor. Çalışma hayatı uzmanı avukat Dr. Murat Özveri, evden çalışmanın Türkiye’de uygulanış biçiminin yasalarda çizilen çerçeveye uymadığını söylüyor.
‘İnsanlar bilgisayar başında evden çalışmaya zorlanıyorlar’
Şu anda Türkiye’de evden çalışmayı kalıcı hale getiren şirketlerinin neredeyse tamamının İş Kanunu’nda belirlenmiş ‘çalışma süreleri’ne dair emredici yasalara aykırı hareket ettiğini ifade eden Özveri, şunları söylüyor:
‘Şirketler çalışanların masraflarını karşılamalı’
“Evden çalışma” uygulamasında, uzun çalışma saatleri dışındaki en önemli sorun ise giderek kabaran internet ve elektrik faturaları olarak sıralanıyor. Evden çalışanlar, faturalarında aylık 100-300 TL arasında değişen miktarlarda ek yüke katlanmak zorunda kalıyor. Oysa yasalara göre, evden çalışma sırasında işverenler çalışma araç gereçlerini işçiye sağlamakla yükümlü bulunuyor.
İşverenin bilgisayar, internet paketi, elektrik ve doğalgaz gibi enerji gereksinimlerini sağlamakla yükümlü olduğunu kaydeden Dr. Özveri, “İşveren bu maliyetleri evden çalışmada işçiye yükleyemez. Yüklemesi, yasaya aykırı bir uygulamadır” diyor.
“Evden çalışma” uygulamasını sömüren şirketleri şikayet etmek mümkün mü?
Avukat Özveri, çalışanların hak kayıpları konusunda Bölge Çalışma Müdürlüklerine başvurarak şikayet hakkını kullanabileceğini söylüyor. Çalışanların iş sözleşmesine aykırı biçimde çalıştırılmaları gerekçesi ile iş sözleşmesini sona erdirip kıdem tazminatını isteyebileceğini dile getiren Özveri, “Ancak ne yazık ki bunun dışında işçiye yönelik yasaya aykırı işveren uygulamalarına karşı şu anki mevzuat içerisinde yapılabilecek bir şey yok” diye konuşuyor.
Uzmanlara göre, devletin ve şirketlerin bir an önce evden çalışma şartlarına ilişkin hak kayıplarını telafi edecek düzenlemeleri hayata geçirmesi gerekiyor. Yasal düzenlemelerin yeterli olmaması nedeni ile çalışanların her geçen gün hak gasbı ile karşı karşıya kaldığını vurgulayan Doç. Dr. Aziz Çelik, şöyle konuşuyor:
