Pelin Ünker & Serdar Vardar
20 Temmuz 2020’de Onur Mennan Attar telefonunun sesiyle uyandı. Arayan bir Rus numarasıydı. “Gözümü açar açmaz makûs bir his geldi içime. Telefonu açtığımda karşımdaki kişi cümleleri tam kuramıyor, çekiniyordu.”
Babası Ayhan Attar, Rusya’nın Çin hududunda bulunan Amur bölgesindeki Rönesans Holding şantiyesinde mekanik formen olarak çalışıyordu. Uzun yıllardır ailesini geçindirmek için yurtdışında şantiyelerde çalışan baba Ayhan Attar iki sene sonra emekli olmak ve artık çocuklarıyla vakit geçirmek istiyordu.
“Bir anda büyük bir boşluğa düştük. O vakit ablam da gebeydi. Onunla babam hayattaymış gibi hususşmak kaldırılamayacak bir acıydı. Vefat alışılmış ki çok berbat, lakin hiç vakit geçiremediğiniz babanızı yurtdışında kaybetmek tanım edilemez bir şey.”
Rönesans Holding’in temsilcileri Onur’a babasının kalp krizinden öldüğünü söylemişti. Ama daha sonra eline geçen Rus otopsi raporunda mevt sebebinin zatürre olduğu belirtiliyordu. O devirde Rönesans’ın Amur şantiyesinde çalışan 20 bin çalışandan altı bininin ihmal nedeniyle koronavirüse yakalandığına dair haberler medyada yer almıştı.
Rönesans Holding son yıllarda iktidardan aldığı adrese teslim ihalelerle isminden sıkça kelam ettiriyor. Kamu İhale Kanunu kapsamı dışında tutulan ve devlet bütçesinde kara bir delik olduğu tarafında eleştirilen Kent Hastaneleri’nin beşinin imalini da Rönesans üstlendi. Şeffaflıktan uzak gerçekleştirilen pazarlık metodu ihalelerde adres tekrar Rönesans Holding oldu. Toplam bedeli milyarlarca lirayı bulan çok sayıda proje, yap-işlet-devret modeliyle Holding’e verildi.
DW Türkçe zımnî evraklara ulaştı
Tüm dünyada eş vakitli olarak yayınlanan ve Deutsche Welle’nin incelediği Pandora Papers evrakları Rönesans Holding ile ilgili çarpıcı gerçekleri ortaya çıkardı.
Yalnızca kamuya açıklanan ihalelerin ayrıntılarına nazaran son beş yılda yaklaşık 16 milyar liralık 10 ihale alan Rönesans Holding; Pandora Papers evraklarına nazaran vatandaşların vergileriyle ödenen kamu projelerinden elde ettiği kârların bir kısmını vergiden kaçınmak için Britanya Virjin Adaları’na aktarıyor.
Kâr emeli gütmeyen global araştırmacı gazetecilik ağı “Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu”nun (ICIJ) dünyanın farklı yerlerindeki 14 firmadan elde ettiği yaklaşık 12 milyon belgeyi inceleyen Deutsche Welle, Rönesans Holding’in kurucusu, Erman Ilıcak’ın annesi Ayşe Ilıcak’ın da isminin geçtiği evraklara ulaştı.
Halkın cebinden çıktı
Dokümanlarda Ayşe Ilıcak’ın, Alcogal firması aracılığıyla Dolmine International Ltd. ve Covar Trading Ltd. isimli iki şirket kurduğu görülüyor.
İki şirket de Rönesans Holding’in üstlendiği ve halkın ödediği vergilerle yapılan Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nın inşaatı devam ederken 17 Mart 2014’te kuruluyor. İkisinin de İsviçre’de faaliyet göstereceği belirtiliyor. Şirketlerin sermaye kaynağı da Rönesans Holding’in çalışma alanları olan “inşaat, gayrimenkul ve güç üretimi kesimlerinde faaliyet gösteren aile şirketi” olarak kayıtlara geçiyor.
105 milyon dolarlık “bağış”
Deutsche Welle Türkçe, Covar Trading Ltd.’nin hesaplarını yöneten İsviçreli Kendris Ltd. firmasının mali raporlarını inceledi. 30 Haziran 2017’de hazırlanan rapora nazaran Covar Trading Ltd.’nin hesaplarına 2015 yılında 105.524.132,32 ABD doları girdiği görülüyor.
Birebir yıl 105.484.952,46 doların “bağış” ismi altında şirket hesabından çıktığı görülüyor. Bu bağışın nereye gittiği ise bilinmiyor.
Erman Ilıcak’ın annesi Ayşe Ilıcak’ın bir öbür firması Dolmine International Ltd.’nin mali raporunda ise tekrar 2015 yılında 105.212.000,00 doların şirketin İsviçre’deki Banque Pictet & Cie hesabına yattığı anlaşılıyor. Raporda yalnızca 2015 için nakit gibisi varlıkların faiz geliri olarak firmaya 491.616,16 ABD dolarının girdiği gözlemleniyor.
Her iki firmanın da 2016 ve 2017 yıllarında öteki rastgele bir ekonomik aktivitesi yok.
Bu durumda Ayşe Ilıcak’ın yalnızca bir yılda vergi cennetlerine aktardığı paranın 210.736.132,32 ABD doları olduğu anlaşılıyor. Haberin yazıldığı gün (30.09.2021) bu ölçünün TL olarak karşılığı 1.874.392.528,92 Türk Lirası. Yazıyla bir milyar sekiz yüz yetmiş dört milyon üç yüz doksan iki bin beş yüz yirmi sekiz lira doksan iki kuruş.
Ayşe Ilıcak’ın vergi cennetine aktardığı 210,7 milyon doların yüzde 40’lık gelir vergisi ödenmiş olsa, hazinenin kasasına yaklaşık 750 milyon Türk Lirası girecekti.
Bu para ile 25 adet 40 derslikli ilkokul yahut 8 adet 150 yataklı hastane ya da 15 bin öğrenciye yurt yapılabilir yahut 115 bin öğretmene bir aylık maaş ödenebilirdi.
Annesi varlığını vergi cennetlerine taşırken, Rönesans Holding’in sahibi Erman Ilıcak ise deklare ettiği şahsi servetini 2015’ten bu yana ikiye katlayıp 2,1 milyar dolardan 4,4 milyar dolara yükseltti.
Rusya’da vergi skandalı
Öte yandan Holding’in ismi Rusya’da da vergi skandalıyla çalkalanıyor. Rönesans Holding’in Rusya’daki yöneticisi Alexander Tarasyuk en son geçen yıl yaklaşık 10 milyon dolarlık vergi kaçırmakla suçlandı ama 11 milyon dolar ceza ödemesi sonucu belge kapandı.
Kamu kontrolünden sorumlu “Rus Araştırma Komitesi” 2017’de de Tarasyuk’un, şirketin yaklaşık 1,3 milyar dolarını ülke dışına yöntemsiz usullerle kaçırdığını, firmanın günü birlik şirketler kurarak palavra beyanlarda bulunduğunu rapor etmişti. Açılan soruşturma sonunda Rus otoriteleri, 2019 yılında Holding’i rekor bir ceza ile 83,7 milyon dolar ödemeye mahkum etmişti.
Rönesans Holding bir yandan iktidardan aldığı ihalelerle Türkiye’nin dört bir yanında inşaat projelerine devam edip öbür yandan yüz milyonlarca doları vergi cennetlerine aktarırken şantiyelerinde çalışan personellerin şartları da tartışma konusu. Onur Mennan Attar’ın babasının ömrünü yitirdiği Amur’daki şantiye de dahil birçok projede çalışanlara kurtlanmış ya da patatesli makarna üzere besleyici olmayan yemekler verildiği argüman ediliyor.
Pandemi periyodunda çalışmaya devam eden Amur’daki şantiyede koronavirüse ait tedbirlerin alınmadığı ve test sonucu müspet olan personellerle olmayanların birebir yerde yemek yiyip birebir yerlerde çalıştırılmaya devam ettikleri öne sürülüyor.
Maaşları düşük gösteriyor
Şirketin Türkiye’de sunduğu çalışma şartları da Amur’dakinden pek farklı değil. Holding’in şantiyelerinde çalışıp da haklarını alamayan emekçiler, son periyotta sık sık aksiyonlara başvuruyor.
Sadık Gergin, Rönesans Holding’in yüklenici firması olduğu TOKİ’nin Elazığ ve Malatya şantiyelerinde çalışan ve maaşını alamayan yüzlerce çalışandan yalnızca biri. 2 Eylül’de birkaç personel arkadaşı ile 1500 km yol katederek Diyarbakır Otogar’dan Kartal’daki Piazza Alışveriş Merkezi’nin önüne geldi. Hedefleri yedi aydır alamadıkları hak edişlerini alana kadar direnmekti.
Haberleri olmadan kendi isimlerine imza atılarak, yasadışı bir formda fiyatsız müsaadeye çıkarıldıklarını savunan Sadık Gergin, Rönesans Holding ve taşeron firmanın maaşlarının bir kısmını elden ödediklerini anlattı. Bu sayede sigortaları en düşük düzeyden yatan personellerin gelecekteki emeklilik hakları gasp edilirken, firma daha az vergi ödemiş oluyor.
“İşçiden çalıyor, bu gökdelenleri kaldırıyorlar”
7 Eylül 2021’de DW Türkçe’ye konuşan Sadık Gergin, “Fakir fukaradan, çalışandan, ezilenlerden mazlumlardan çalıyorlar. Ondan sonra bizim sayemizde bu gökdelenleri kaldırıyorlar. Eminim bunları toprak da kabul etmez” derken, Malatya şantiyesinde çalışıp iki aylık hak edişini yedi aydır alamayan Mehmet Çakar, “Belki onların bir masada oturup on dakikada yiyeceği bir para lakin biz bununla aylarca ailemizi geçindiriyoruz” tabirlerini kullandı.
Çalışanlar, aylardır verilmeyen hak edişlerinin yanı sıra ihbar tazminatlarını ve Minimum Geçim İndirimi (AGİ) haklarını da talep ettiler.
Tazminat ödemeyi sevmeyen milyarder
Onur Mennan Attar da babasının Rönesans Holding’deki evvelki işlerinden kıdem ve ihbar tazminatlarını alamadığını belirtiyor: “Arabuluculuk görüşmesi yapıyoruz, ‘Biz hiçbir biçimde anlaşmayacağız’ diye cümleye başlıyorlar. Bu nasıl bir yaklaşımdır? Ortada bir vefat var.”
Firmanın resmî dokümanlarda de birtakım oynamalar yaptığını sav eden Attar, Rönesans Holding’in uzlaşmak için yolladığı bir dokümanda hiçbir vakit yapmadıkları ödemeleri yapmışlar üzere gösterdiğini savunuyor.
“Yaşananlardan ötürü çok kızgınım” diyen Onur Mennan Attar, kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Neden çalışanların haklarını yiyorsunuz? Neden? Babamın eşyalarını bile aylarca göndermediler. Tutunabileceğim tek şey tahminen onlardı.”
Bahisle ilgili ulaştığımız Rönesans Holding yetkilileri sorularımıza cevap vermedi.
Kimler Alcogal ile çalışıyor?
Ayşe Vilayetıcak’ın offshore firmalarını açan Alcogal, Panama’da heyeti bir hukuk ve danışmanlık firması. Kurucularından Jaime Alemán, Panama’nın eski adalet bakanı ve ABD eski büyükelçisi. Şu anda HSBC Bank (Panama) dahil olmak üzere çeşitli şirketlerin idare heyetinde olan Alemán’ın aynı zamanda “La honestidad no tiene precio” (Dürüstlük değer biçilmezdir) isimında bir de kitabı var.
Firmanın diğer ortakları da Panama’da geçmişte dışişleri, adalet, ve çalışma bakanlığı yapmış politikacılar.
Tröst isimı verilen ve asıl sahiplerine ulaşmanın çok sıkıntı olduğu fonları yöneten Alcogal’ın müşterileri arasında yok yok.Rus mafya başkanı Mogilevich’in eşinden Şilili diktatör Augusto Pinochet’e, Lübnan Hizbullahı ile bağları olan kişilerden Latin Amerika’daki uyuşturucu baronlarına, The Beatles kümesinin müzisyeni Ringo Starr’dan dünyanın dört bir yanındaki milletvekilleri, bakanlar hatta devlet başkanlarına kadar birçok varlıklı Alcogal firması ile çalışıyor.
Ayşe Vilayetıcak’ın muhasebe şirketi olarak kullandığıİsviçreli Kendris firmasının müşterileri arasında da kirli isimler var. Bunlardan bir tanesi Putin‘in okul arttaşı ve ‘karanlık işlerinin avukatı‘ Nikolay Egorov. Çeçenistan’ın önderi Zelimhan Yandarbiev‘i 2004 yılında Katar‘da arabasına bomba koyarak öldüren iki Rus istihbarat casusının avukatlığını yapan Egorov katillerin özgür bırakılmasını sağlamıştı.
————-
Grzegorz Szymanowski Rönesans Holding’in Rusya’daki faaliyetlerinin ortaştırılmasına katkı sağladı.