Pelin Ünker ve Serdar Vardar
Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu’nun (ICIJ) paylaştığı ve Türkiye’den yalnızca DW Türkçe’nin incelediği yaklaşık 12 milyon dokümanın içinden Çalık Holding de çıktı. Vergi cennetlerindeki faaliyetleri daha evvel Paradise Papers sızıntıları ile ifşa olan Çalık Holding, yeni sızdırılan evraklarda tam dört offshore şirketle yer alıyor.
Çalık Holding yöneticilerinin de isminin geçtiği ve hesaplarında milyon dolarlar olan bu şirketler, kayıtlara nazaran Holding’in ticari süreçleri için kullanılıyor.
Türkiye’nin en varlıklı beşinci şahsı
Çalık Holding, AKP iktidarı devrinin en süratli yükselen kümelerinden biri. Holding, özelleştirmeler, TOKİ ihaleleri, yurtdışı muahedeleri ve uygun kredi şartlarıyla güçten telekomünikasyona, finanstan dokumaya, inşaattan medyaya kadar birçok bölümde süratle büyüdü. Yıllık faaliyet raporlarına nazaran Holding, 2012’den 2020’ye öz kaynaklarını yaklaşık dokuz kat artırdı ve 1 milyar 600 milyon liradan 13 milyar 900 milyon liraya çıkardı.
Ticareti İstanbul Sultanhamam’da öğrendiğini belirten Holding’in idare şurası lideri Ahmet Çalık ise Forbes’in 2021 listesinde 1,5 milyar dolarlık servetiyle dünyanın en zenginleri ortasında 2035’inci sırada. Çalık, tıpkı mecmuanın 2020 Türkiye listesinde de ülkenin en güçlü beşinci bireyi olma unvanını elde etmişti. Lakin Ahmet Çalık’ın ne kadar vergi ödediğine açık kaynaklardan ulaşmak sıkıntı. Gelir Yönetimi Başkanlığı’nın en son açıkladığı 2019 vergi rekortmenleri listesinde Ahmet Çalık’ın ismi yer almıyor, Çalık, ismini açıklamama hakkını kullanmış görünüyor.
Pandora’daki şirketler
Evraklara nazaran Çalık Holding’in bağlantılı olduğu Britanya Virjin Adaları merkezli dört şirket var. Trident Trust offshore danışmanlık firması aracılığıyla kurulan Oipano Trading S.A, Textiles International Ltd, Lasarre Trading Ltdve Sonjah International Limited isimli şirketlere Straellington Nominee Limited isimli bir firma vekil hissedar olarak atanıyor. Evraklardan edinilen bilgilere nazaran Ahmet Çalık böylelikle perde gerisinden şirketlerin faaliyetlerini yürütebiliyor.
Evraklara nazaran 18 Aralık 2000’de kurulan Oipano Trading’in yöneticileri Şafak Karaaslan ve Metin Atalay. Şafak Karaaslan, Çalık Holding’in dış ilgiler sorumlusu. Metin Atalay ise Holding’in Dubai’deki çalışanlarından biri. Firmanın varlıklarının ise 10 milyon ABD Doları olduğu belirtiliyor. Kayıtlara nazaran şirketin faaliyet alanı, dokumacılık satışı, dokumacılık danışmanlığı ve dokuma eserleri alım satımı. İş yaptığı ülkeler ise Türkiye dışında Çalık Holding’in yurtdışı iştiraklerinin de bulunduğu Türkmenistan ve Dubai (Birleşik Arap Emirlikleri). 24 Ağustos 2016 tarihli evraklarda ise şirketin hak sahipliğinin Türkiye’de Rema Group isimli dokuma şirketinin kurucusu olan Recai Arslan’a geçtiği görülüyor.
1995’te kurulan Textiles International Ltd.’nin faaliyet gösterdiği ülkeler ve faaliyet alanlarının da Oipano ile tıpkı olması dikkat çekiyor. Kayıtlarda firmanın bedelinin 5 milyon dolar olduğu belirtiliyor. 10 Kasım 2010’da şirket yöneticisi Şafak Karaaslan’ın Trident yetkilileriyle olan yazışmalarında, şirket payların devredilmediği, yalnızca kaybolduğunu deklare eden Ahmet Çalık imzalı bir evrağa rastlanıyor. Bu sayede şirketin gerçek sahibinin Ahmet Çalık olduğu anlaşılıyor. 24 Ağustos 2016’da ise firmanın hak sahipliğinin yeniden Recai Arslan’a geçtiği görülüyor. Lakin bu sürecin akabinde Çalık Holding ile temaslı isimler şirket yöneticiliğinde kalmaya devam ediyor. Bu vazifesi yürütmeye devam eden Şafak Karaaslan ve Metin Atalay, Şubat 2018’de vazifesi Çalık Holding’in dokuma kesiminde faaliyet gösteren şirketi Gap Pazarlama’nın ofis müdürü olan Süleyman Kankul’a devrediyorlar.
1993 yılında kurulan Lasarre Trading Ltd.’nin yöneticileri de 2007 yılından itibaren Şafak Karaaslan ve Metin Atalay iken 2018’de bu iki isimler yerine tekrar Süleyman Kankul getiriliyor.
Aralık 2000’de 50 bin dolar sermayeyle kurulan Sonjah International Limited’in yöneticiliğini de Şafak Karaaslan ve Metin Atalay yürütüyor. Firma 23 Ocak 2017’de kapatılıyor.
Şirketler faaliyet raporunda yok
Çalık Holding’in dünyanın 20 farklı ülkesinde iştiraki var. Holding’in dokuma bölümünde faaliyet gösteren şirketi GAP Pazarlama ise 40 ülkede faaliyet gösteriyor. Holding’in 2020 faaliyet raporuna nazaran, 1994 yılında kurulan GAP Pazarlama’nın birçok farklı ülkede fason tedarik ağı var.
Şirketin iştirakleri Dubai merkezli Gap Pazarlama FZE, New York merkezli Gappa Textiles Inc. ve BAE merkezli Synchron Küresel Trading FZE diye sıralanıyor. Holdingin dokumacılık kolunda faaliyet gösteren bir başka şirketi Çalık Denim’in ise Hollanda’da Calik Denim B.V., Türkmenistan’da Balkan Dokuma TGPJ, Serdar Pamuk Egrigi Fabrigi ÇJB, Türkmenbaşı Dokuma Kompleksi, Gap Türkmen-Türkmenbaşı Jeans Kompleksi, Mısır’da Çalık Alexandria for Readymade Garments isimli bağlı şirketleri ve üretim merkezleri bulunuyor.
Lakin Pandora Papers ile ortaya çıkan Britanya Virjin Adaları merkezli offshore firmalar, Holding’in faaliyet raporlarında belirtilen yurtdışı şirketleri ortasında yer almıyor.
Offshore şirketi kurmak hata değil
Britanya Virjin Adaları’nda offshore şirketlerin kurulması, Türkiye’de bir hata değil. Fakat yasal mevzuata uygun yapılan bu süreçlerin topluma da birtakım maliyetleri kelam konusu.
Pandora Papers “yasal” olan bu süreçlerin etik boyutunu tartışmaya açıyor. Çünkü “yerli ve milli” sermayenin vergi cennetlerine aktardığı kârlar Türkiye’de kalsa, Hazine’nin elde ettiği bu kaynakla örneğin eğitim ve sıhhat alanındaki eksikliklere yatırımlar yapılabilir.
Daha az vergi ödüyor
Pekala, bir firmanın offshore şirketler üzerinden ticari süreçler yapması, faaliyet gösterdiği ana ülke açısından nasıl bir tesire yol açıyor? Sistem şu formda işliyor:
Türkiye merkezli bir A şirketi Afrika’dan dokumacılık hammaddesi almak istiyor. Bu şirketin sermayedarı olan ticari küme, vergi cennetinde B ve C isminde iki farklı offshore şirket kuruyor. B şirketi 10 milyon dolara hammadde satın alıyor ve bu hammaddeyi öteki küme şirketi olan C şirketine 15 milyon dolara satıyor. C şirketi tıpkı hammaddeyi Türkiye’deki ana şirket olan A şirketine tıpkı fiyata satıyor. A şirketi 15 milyon dolara mal ettiği hammaddeyi işleyerek iç pazarda 17 milyon dolara satıyor. A şirketinin bilançosunda malın maliyeti 15 milyon dolar, satış bedeli ise 17 milyon dolar olacağından vergiye temel çıkarı yani karı 2 milyon dolar olarak belirleniyor. Böylelikle A, B ve C şirketlerinin gerçek sahibi 10 milyon dolara satın aldığı hammaddeyi 17 milyon dolara satıp aslında 7 milyon dolar kar etse de Türkiye’deki vergi otoritesine yalnızca 2 milyon dolarlık kar beyan etmiş oluyor. Bu sayede 5 milyon dolarlık “vergiden kaçınmış” oluyor.
Pandora Papers dokümanlarında Çalık Holding’in irtibatlı olduğu offshore firmaların 1993-2018 ortasındaki süreçleri görülüyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın damadı, eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak da 2007’den 2013 yılının sonuna kadar Çalık Holding Genel Müdürlüğü vazifesini yürütüyordu. Holding’e 1999 yılında Hazine Uzmanı olarak katılan Berat Albayrak, Genel Müdürlük misyonunu şu an Holding’e bağlı Turkuvaz Medya Kümesi’nin başkanvekili olan ağabeyi Serhat Albayrak’tan devralmıştı.
Kazan-kazan sistemi
Türkiye’de vergi cenneti ülkelerinde yapılan ticari süreçlerde yüzde 30 vergi uygulanması kararlaştırılsa da Bakanlar Heyeti hangi ülkelerin vergi cenneti olduğuna karar vermediği için 15 yıldır bu vergi uygulanamıyor. Kamuoyunda “varlık barışı” olarak bilinen ve periyodik olarak çıkarılan düzenlemeler ise offshore ile çaba yerine teşvik ettiği istikametinde eleştiriliyor.
2008’den bu yana uygulanan varlık barışı sayısı şimdiye dek yediyi bulurken, iktidar bu düzenlemeyi iktisada önemli kaynak sağladığı gerekçesiyle savunuyor.
Pekala, “Varlık Barışı” düzenlemeleriyle Türkiye ekonomisindeki kaynak zahmetini çözmeye çalışan AKP iktidarı, neden vergi cenneti üzerinden yapılan süreçleri vergilendirmiyor?
Pandora Papers ile sızdırılan evraklar, vergi cennetlerini kullanan sermaye kümelerinin AKP iktidarı ile olan bağlarıyla birlikte okunduğunda, yalnızca şirketlerin değil iktidarın da kazandığı bir tablo ortaya çıkıyor. O denli ki kendisine yakın şirketlerin güçlenmesi AKP iktidarının pozisyonunu sağlamlaştırırken evraklar, bu durumda offshore sisteminin kıymetli bir hissesi olduğunu gösteriyor.
Pekala, Çalık Holding global sistemin sağladığı bütün imkanlardan faydalanıp offshore şirketleri üzerinden karına kar katarken elde ettiği sermayeyi Türkiye’deki hangi faaliyetlerinde pahalandırıyor?
Sabah-ATV ihalesi
Telekomünikasyon, inşaat, güç ve maden alanında çok sayıda ihale alan Holding, TMSF tarafından el konulup satışa çıkarılan Sabah-ATV için Aralık 2007’de yapılan ihalenin de kazananı oldu. Bütün iştirakçilerin çekildiği ihalede tek teklif o devir Berat Albayrak’ın genel müdürü olduğu Holding’den geldi. Küme, medya bölümüne girerken kamu bankalarından 750 milyon dolarlık kredi aldı. Sabah-ATV’nin Çalık kümesine satılması medyada bir kırılma noktası oldu. Bu tarihten sonra ana akım medyanın büyük kısmının iktidara yakın şirketlere geçtiği süreç başladı.
Vergi cennetlerinde offshore şirketler üzerinden yürüttüğü ticari süreçlerle ilgili ulaştığımız Çalık Holding ve Holding’in offshore şirketlerinde ismi geçen Rema Group kurucusu Recai Arslan sorularımıza cevap vermedi.
