“Herkesin çaylıklarını, topraklarını biçti geçtiler. Köyün sonunda koca bir dağ vardı. O dağı eksiksiz aşağıya indirdiler. Şelaleler, çağlayanlar hepsi gitti, yok oldu. Sarı kuşlar artık gelmez oldu. Bunlar büsbütün rant uğruna yapılmış şeyler.”
Bu kelamlar Haçapit Köyü Kültür ve Dayanışma Derneği Lideri Alım Birben’e ilişkin.
Haçapit, İkizdere, Cerattepe, Hasankeyf…
Cengiz Holding, son yıllarda Türkiye’nin dört bir yanında gerçekleşen etraf katliamlarının baş aktörlerinden biri.
Holding’in hayata geçirdiği inşaat, maden ve güç projelerine karşı şimdiye dek çok sayıda aksiyon yapıldı.
En son Rize’nin İkizdere köyü, yöre halkının direnişine sahne oldu. İkizdereliler, Cengiz İnşaat’ın taş ocağı projesine karşı aylardır ayakta. Bölgede yapılmak istenen komşu Haçapit’teki taş ocağının bir gibisi.
Artvin-Rize Havalimanı dolgusu için açılan taş ocağı, evvelce yemyeşil ormanlar ve ırmaklarla dolu olan alanı dev bir çukura dönüştürdü. Bölgede yeşilden eser kalmadı. Hala çalışmakta olan yüzlerce kamyonun çıkardığı toz bulutu nedeniyle yöre halkı ekonomik mağduriyete de uğruyor. Toz bulutları bölgenin en değerli geçim kaynağı olan çay bahçelerini tozla kaplayıp çay hasadını düşürüyor.
Haçapitli Şemsi Birben, evvelce ailesine ilişkin bahçeden yılda bir buçuk ton çay toplarken, taş ocağının neden olduğu tozdan ötürü bu ölçünün 300 kiloya düştüğünü söylüyor.
Haçapit taş ocağı projesi Cengiz Holding’in son periyotta kamudan aldığı ihalelerden yalnızca biri.
Holding, Türkiye kamuoyunda anahtar teslim ihaleler, silinen vergi borçları ve teşviklerle biliniyor. 17-25 Aralık tapelerinde vatandaşa ettiği küfürle hatırlanan işveren Mehmet Cengiz, AKP periyodunda kamudan aldığı ihalelerle servetini katladı. Forbes Türkiye’nin 2020 yılında yayınladığı “en zenginler” listesine nazaran Cengiz Holding’in hak sahiplerinin toplamda en az 2,2 milyar dolarlık serveti bulunuyor. Lakin Türkiye’de iktidarın sağladığı imkanları sonuna kadar kullanan Mehmet Cengiz, iş bu serveti değerlendirmeye geldiğinde soluğu vergi cennetlerinde alıyor.
Panama Papers yayınlandığı periyotta vergiden kaçınmak için kurduğu offshore şirketlerle gündeme gelen Mehmet Cengiz, Pandora Papers sızıntılarında da öne çıkan isimlerden biri oldu.
Pandora Papers açığa çıkardı
Milletlerarası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu (ICIJ) tarafından DW Türkçe’nin de ortalarında yer aldığı medya ortaklarıyla paylaşılan dokümanlara nazaran Mehmet Cengiz, Britanya Virjin Adaları (BVI) merkezli MEFA Cengiz Limited şirketinin de sahibi. Cengiz, vergiden kaçınmak ve bunu yaparken ismini kapalı tutmak için şirketin kuruluşunda vekil hissedar ve yöneticiler kullanıyor.
6 Nisan 2011’de kurulan MEFA Cengiz Limited’in hissedarlarından bir oburu ise birebir vakitte Cengiz Holding İcra Konseyi Üyesi olan Uğur Cengiz. 2015 yılına gelindiğinde Uğur Cengiz, MEFA Cengiz’in yöneticiliğini de üstleniyor. Birebir tarihte şirket hissedarlığı da vekil hissedarlardan alınıp şahsen Uğur ve Mehmet Cengiz’e geçiyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve eski Başbakan Binali Yıldırım, iş insanı Mehmet Cengiz’le birlikte
50 bin dolar sermayeyle kurulan şirketin kayıtlı olduğu servis sağlayıcı ise Trident Trust. Trident Trust üzere firmalar, müşterilerinin kimliğini ve varlıklarını gizlemek için iç içe geçmiş paravan şirketler ve vekil yöneticiler kullanıyorlar.
İsmine Standard Chartered Bank’ta hesap açılan offshore şirketin idaresi Standard Chartered Trust (Guernsey) Limited tarafından yapılıyor. Elde edilen dokümanlarda Cengiz Ailesi’nin ağır programlarından ötürü MEFA Cengiz Limited ve varlıklarının idaresi için profesyonel bir hizmet almak istediği belirtiliyor.
Mehmet Cengiz tekrar programının ağır olduğu gerekçesiyle DW Türkçe’nin röportaj talebini reddetti. Sorularımızı yazılı olarak yanıtlayan Cengiz, MEFA Cengiz’in Uğur Cengiz ile kendisine ilişkin bir şirket olduğunu kabul etti. Lakin vergi yükünü azaltmak için hangi usullere başvurduğuna dair bilgi vermedi.
Offshore şirketin yetkililerinin İGA İstanbul Havalimanı çalışanlarından seçilmesi ise dikkat çekiyor.
DW Türkçe’nin incelediği dokümanlara nazaran 29 Haziran 2015’te havaalanı planlama müdürü olan Atınç Tuncalı MEFA Cengiz Ltd. şirketine sekreter olarak atanıyor. İGA İstanbul Havalimanı’ndaki Baş Planlama Vazifelisi olan İsmail H. Polat ise Trident Trust ve MEFA Cengiz Ltd. ortasındaki bağlantısı yürütüyor.
Cengiz, DW Türkçe’ye verdiği karşılıkta, bu iki havalimanı çalışanının, kendisine ilişkin offshore şirketteki misyonları hasebiyle fazladan bir maaş almadıklarını söyledi.
İhalede dünya üçüncüsü
Cengiz Holding’in Limak, Kolin, Kalyon ve Mapa ile birlikte kurduğu ortak teşebbüs kümesi, 3 Mayıs 2013 tarihinde yapılan İstanbul Havalimanı ihalesini 22 milyar 152 milyon euro bedelle almıştı. Cengiz Holding, havalimanını 2043’e kadar işletme hakkına sahip firmalardan biri.
Dünya Bankası’nın raporuna nazaran dünyada en fazla kamu ihalesi alan üç şirketten biri olan Holding’in 2002-2020 yılları ortasında aldığı ihalelerin toplam bedeli 42,1 milyar doları buluyor.
Cengiz Holding’in son periyotta aldığı ihaleler ortasında İstanbul Havalimanı’nın yanı sıra Ankara Süratli Tren Garı, Kuzey Marmara Otoyolu Avrupa ve Asya Kısmı, Rize-Artvin Havalimanı, Ordu-Giresun Havalimanı, Gebze-Halkalı Banliyö Çizgisi, Eti Bakır AŞ Murgul HES, Eti Alüminyum, Yusufeli ve Ilısu Barajı da bulunuyor.
Boğaziçi, Akdeniz, Meram, Uludağ ve Çamlıbel elektrik dağıtım şirketlerinin de sahibi olan Holding’in 2011-2020 yılları ortasında aldığı ve Kamu İhale Kurumu tarafından kamuoyuna açıklanan ihalelerin toplam bedeli 18 milyar lirayı geçiyor.
Londra’da gayrimenkul aldı
Pandora Papers’a nazaran Cengiz Ailesi, MEFA Cengiz Limited şirketi üzerinden, “düşük vergili” konut alıyor. Trident Trust’ın kayıtlarına nazaran 2011 yılında Londra’da Brompton Road’da alınan mesken için 3 milyon 750 bin pound ödendi.
Mehmet Cengiz, verdiği karşılıkta, bu sayının içinde verginin de olduğunu vurgulasa da İngiltere’de mesken almak offshore şirketler aracılığıyla hayli avantajlı. Bu yolla yıllık ödenmesi gereken konut vergisi oranı düştüğü üzere veraset ve intikal üzere kimi vergilerden de muaf olunuyor. Cengiz ise satış sırasında zaman süreçlerini kolaylaştırdığı için bu yolu tercih ettiğini tez ediyor.
Satın alınan meskeni gerektiği vakit aile üyelerinin kullandığını söyleyen Cengiz, şirketin hala faal olduğu, Uğur Cengiz’in de yöneticiliğe devam ettiği bilgisini verdi.
Dokümanlar de şirketin Londra’daki konutun alımı dışında süreçlerinin olduğunu gösteriyor. Kayıtlara nazaran Mayıs 2011 ile Temmuz 2012 ortasında şirkete yaklaşık 4,4 milyon dolar para giriyor. Mayıs 2012’de Mehmet Cengiz’in kızı Dilek Cengiz’e sonlu imza yetkisi verilirken şirket, Haziran 2012’de Standard Chartered Bank’tan 8 milyon dolarlık kredi almaya karar veriyor. 2015’te şirket hesabı Garanti Bank International N.V’ye aktarılıyor. Hesabın aktarılmasıyla ilgili talebi ileten İsmail H. Polat, gönderdiği mailde, MEFA Cengiz Limited’in Mehmet Cengiz ve Uğur Cengiz’e ilişkin birkaç gayrimenkulü yönetmek için kurulduğunu belirtiyor.
Mayıs 2019’da Mehmet Cengiz’in 30 yıllık eşi ve altı çocuğunun annesi Fatma Cengiz, “şiddetli geçimsizlik ve zina” nedeniyle boşanma davası açmış, İstanbul Anadolu Aile Mahkemesi’ne verdiği dilekçede, Cengiz’in münasebet yaşadığı bir bayanın üzerine Londra’da bir daire geçirdiğini argüman etmişti.
Offshore’a müdavim
ICIJ tarafından 2016 yılında yayınlanan Panama Papers sızıntılarında da Mehmet Cengiz’in Panama merkezli hukuk şirketi Mossack Fonseca’nın (MossFon) müşterilerinden biri olduğu ortaya çıkmıştı. Niue ve Britanya Virjin Adaları’nda toplam altı tane offshore şirketi bulunan Cengiz’in, servetini aktardığı bu şirketler aracılığıyla alım-satım, piyasa araştırması, danışmanlık hizmeti ya da gümrük mutabakatı yaptığı MossFon kayıtlarına yansımıştı.
Tekrar evraklarda Mehmet Cengiz’in kardeşi Ekrem Cengiz ile birlikte, Ankara merkezli Digital İnternet Hizmetleri isimli şirketin bilinmeyen sahibi iken bu şirket üzerinden Britanya Virjin Adaları’ndaki şirketi Digital European Company Ltd’ye para aktardığı görülüyordu.
“Bildirme zorunluluğum yok”
Mossack Fonseca’nın evraklarında ayrıyeten Akkuyu Nükleer Santrali’nin yüzde 49 payını Rusatom’dan satın almak isteyen Mehmet Cengiz’in 2016’da Britanya Virjin Adaları merkezli bir danışmanlık şirketiyle muahede imzaladığı ve şirkete bunun için 15 milyon dolar ödemeyi taahhüt ettiği yer alıyordu. Lakin pay alımı gerçekleşmedi.
Cengiz, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Panama Papers sızıntılarında isminin geçtiği şirketlerle şu anda ilgisinin olmadığını söz etti.
MEFA Cengiz dışında kullandığı bir offshore şirketi daha olduğu bilgisini veren Cengiz, yurt dışındaki şirket ya da taşınmazlarını Türk makamlarına bildirmekle ilgili yasal bir mecburiliği olmadığını vurguladı.
Cengiz Holding CEO’su Ömer Mafa ve Uğur Cengiz (sağda)
30 defa vergi borcu silindi
Sıfır vergi avantajından yararlanmak için vergi cennetlerini tercih eden Cengiz Holding’e Türkiye’de iktidar tarafından yapılan çok sayıda vergi indirimi de kelam konusu.
Ekim 2020’de CHP Mersin Milletvekili Ali Yetenekli Başarır’ın periyodun Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan’a verdiği soru önergesine gelen karşılığa nazaran son 10 yılda Cengiz İnşaat için 30 kez vergi indirimi yapıldı. Bu, yılda üç sefer indirime denk geliyor. Rakamsal olarak ne kadar indirim yapıldığına dair bilgi ise ticari sır denilerek kamuoyu ile paylaşılmıyor. Maliye Bakanlığı’nın açıklamasına nazaran 2010 yılında şirketin yaklaşık 425 milyon liralık vergi borcu tek kalemde silinmişti.
Holding’e iktidar tarafından sağlanan imkanlardan biri de teşvikler. Son verilen teşvik, Eylül ayında Resmî Gazete’de yayımlanan Cumhurbaşkanı kararına dayanıyor. Buna nazaran 2004’te özelleştirme kapsamında Cengiz Holding’in bünyesine katılan Eti Bakır AŞ’nin, Samsun’daki 1,6 milyar TL’lik katot bakır ve kimyasal gübre üretim tesisine proje bazlı devlet takviyesi verilmesi kararlaştırıldı. Şirket, Temmuz ayında da Eti Bakır’ın Adıyaman’daki tesisi için 72 milyon liralık teşvik almıştı. Holding’in Ağustos 2020’de Rize’de açılışı yapılan Ricosta Otel için aldığı teşvik ise 49 milyon 630 bin lira oldu.
Çevresel Tesir Kıymetlendirme (ÇED) yönetmeliğinden muaf tutularak başlanan ve milyonlarca ağacın katledildiği Kuzey Marmara Otoyolu’nun hizmete açılan kısımlarında “araç geçişlerinin garanti hududunun altında kalması” nedeniyle ise Cengiz Holding’in de ortalarında olduğu işletmecilere 2020 yılında 1,4 milyar TL ödendi.
Mehmet Cengiz’in kardeşi Ekrem Cengiz
“Pastayı bölüşen beşerler var”
Haçapit’teki taş ocağı projesinin de ÇED raporu olmamasına karşın yapıldığını vurgulayan Haçapit Köyü Kültür ve Dayanışma Derneği Lideri Alım Birben, “Mevcut idare kimden çok para kazanacaksa onu yanına aldı. Nedir? 5 tane ve 6 tane müteahhit var. Bunlardan biri de Cengiz” diyor.
Haçapitli Şemsi Birben ise Mehmet Cengiz’i bir sembol olarak görüyor:
“O bir ruhu temsil ediyor, yalnızca önde görünen birisi. Art planda olan ve bu pastayı bölüşen beşerler var. O da hissesini alıyor bundan.”
Pelin Ünker & Serdar Vardar
© Deutsche Welle Türkçe
