Fundanur Öztürk-Ankara
Türkiye yıllık yaklaşık 60 milyar metreküp olan doğal gaz tüketiminin yüzde 99,6’sını ithal ediyor. Dünyadaki en büyük doğal gaz üreticisi pozisyonunda olan Rusya, Avrupa ve Türkiye’ye gaz arzının büyük bir kısmını sağlıyor.
Güç Piyasası Düzenleme Heyeti (EPDK) datalarına nazaran geçen yıl Türkiye’nin toplam doğal gaz tüketiminin yüzde 45’i Rusya’dan karşılandı.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlara nazaran Rusya’nın Türkiye’ye doğal gaz arzını kesmesi şimdi “olası” gözükmese de, Rusya’dan alınan doğal gazda yaşanacak kısmi bir azalma dahi Türkiye’de sanayi üretimi başta olmak üzere birçok kesimi meşakkate sokabilir.
Petrol, doğal gaz ve kömürde yüksek oranda dışa bağımlı olan Türkiye’nin güç iktisadı, dalgalı döviz paritesi ve dünyada artan güç fiyatlarından direkt etkileniyor.
Türkiye Güç Stratejileri ve Siyasetleri Araştırma Merkezi (TESPAM) Lideri Oğuzhan Akyener, ne Rusya’nın doğal gaz arzını kesebileceğini ne de bu türlü bir durumda başka ülkelerin doğal gaz arzı için alternatif olabileceğini söylüyor.
Gaz kesiminin uzun vadeli planlamalar gerektirdiğini belirten Akyener, dünyada Rusya’nın hacmini karşılayabilecek diğer bir doğal gaz potansiyelinin bulunmadığını belirtiyor:
“Diğer ülkelerin Rusya’ya alternatif olmaları fakat uzun vadede düşünülebilir. Kısa vadede ne Türkiye’nin ne de Avrupa’nın gaz sorununu giderebilecek bir opsiyon var.”
Güçte dışa bağımlı olan Türkiye’nin, Rusya’dan sağlanan doğal gaz arzında rastgele bir azalma olmasa dahi, savaş sebebiyle dünyada artan güç fiyatlarıyla karşı karşıya olduğu bedellendiriliyor.
Öteki ülkeler Rusya’ya alternatif olabilir mi?
Türkiye tükettiği doğal gazın bir kısmını uzun vadeli kontratlar kapsamında İran, Azerbaycan ve Rusya’dan boru sınırlarıyla, bir kısmını ise ani alımlarda spot piyasadan LNG (sıvılaştırılmış gaz) formunda karşılıyor.
ABD’nin dünyadaki en büyük LNG ihracatçısı pozisyonunda olduğunu belirten Akyener, Çin’in ABD’deki birçok özel satıcıyla uzun vadeli kontratlar yaptığını söyleyerek “Şu anda ABD’nin uzun vadedeki gaz ihracat kapasitesinin nereden baksanız yüzde 90’ı bağlanmış durumda” diyor.
İran’ın ise Türkiye’ye hali hazırdaki gaz arzı taahhüdünü bile yerine getiremediğini söyleyen Akyener, İran’ın doğal gaz için alternatif ülke olamayacağını kaydediyor.
Güç Siyasetleri Uzmanı Necdet Pamir de İran’ın Türkiye’ye olan doğal gaz arzı yükümlülüğünü, Türkmenistan’dan aldığı gaz sayesinde yerine getirebildiğini ve ek kaynağının bulunmadığını belirtiyor.
Akyener, LNG ihraç kapasitesini arttırma çalışmalarını şimdi tamamlamayan Katar’ın mevcut doğal gazının da uzun vadeli kontratlarla bağlandığını söylüyor.
Türkiye’nin güç ithalatındaki hissesi yüzde 25’lere ulaşmış spot piyasa alımları; genelde Nijerya, Katar, Cezayir üzere ülkelerden gerçekleşiyor.
LNG’de de uzun vadeli kontratların kelam konusu olduğunu söyleyen Akyener, “spot” olarak tabir edilen yatırımcıların ise gaz piyasalarındaki hacminin küçük olduğunu belirtiyor.
‘Türkiye dünyada artan güç fiyatlarıyla karşı karşıya’
Necdet Pamir, Türkiye’nin Rusya ve Ukrayna ortasında süren istikrar siyasetini sürdürmesi halinde Rusya’nın doğal gaz arzını kesmeyeceğini lakin Türkiye’nin dünyada artan güç fiyatlarından direkt etkileneceğini belirtiyor.
Pamir’in verdiği bilgiye nazaran, 2020 yılında 48 milyar metreküp gaz tüketen Türkiye geçen sene 61 milyar metreküplük gaz tüketti ve ortadaki fark spot piyasadan karşılandı.
Spot piyasadaki doğal gaz fiyatlarının Rusya’nın Ukrayna’yı işgaliyle birlikte daima arttığını söyleyen Pamir, “Avrupa’da spot piyasadaki bin metreküp doğal gaz fiyatı 850 dolar iken, dört gün içerisinde 1550 dolara yükseldi” diyor.
BBC Türkçe‘ye konuşan uzmanlara nazaran, Rusya’nın Türkiye’ye doğal gaz arzını kesmesi halinde Türkiye’nin spot piyasadan gaz alımına yönelmesi, iç piyasadaki güç fiyatlarının artması manasına gelecek.
Güç Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (ENSİA) Lideri Alper Kalaycı’ya nazaran, Türkiye’nin uzun vadeli kontrat kapsamı dışında ani bir doğal gaz alımı yapması Türkiye’ye çok daha değerliye mal olacak:
“Sanayideki üretimi durdurmamak için bu türlü bir atılım yapılabilir lakin bu sefer 10 üniteye alacağınız bir eseri 20-30 üniteye almaya çalışacaksınız.”
“Zaten şu an maliyetler sanayicilere ve hanelere teğe bir aksettirilmiyor. Bu senaryoda sübvansiyonun çok daha fazla olması yahut bu fiyatların direkt tüketicilere yansıması gerekecek. Ancak endüstrici bunda daha yüksek elektrik faturalarını kaldıramaz.”
Öte yandan Türkiye esasen, döviz ve petrol fiyatlarına endeksli uzun devirli doğal gaz muahedeleri sebebiyle artan güç maliyetleriyle karşı karşıya.
Akyener, dünyada brent petrol fiyatlarının 2020 yılından 2021 sonuna dek 60’tan fazla arttığını; 2021 yaz aylarında 80 dolar civarında olan kömür fiyatlarının ise şu an 250-300 dolar düzeyinde olduğunu kaydediyor.
Rusya, İran ve Azerbaycan boru sınırlarıyla olan uzun vadeli kontratlarda ise petrol eserlerine endeksli bir fiyat formülü bulunuyor. Pamir, Türkiye’nin birebir vakitte uzun vadeli kontratlarda da savaş sebebiyle artan dünya güç fiyatlarından etkileneceğini belirtiyor:
“Şu anda dünyada petrol fiyatları da artıyor. Ham petrol fiyatları arttıkça, biz de her üç ayda bir Rusya, İran ve Azerbaycan’a güncellenmiş sayılar ödüyoruz.”
“Dolayısıyla doğal gazı ister spot piyasadan isterse uzun vadeli muahedeler kapsamında alalım; savaş sebebiyle Türkiye’nin hem petrol faturası hem de doğal gaz faturası artıyor.”
“Bu artışların uzun vadeli mutabakatlardaki tesirini Nisan’da göreceğiz lakin sonuçta Türkiye’nin doğal gaz ve elektrik faturası olağandışı yükselecek. Bunu da son analizde tüketiciler ödeyecek.
Akyener, Türkiye’nin elektrik üretiminin yüzde 50’sinin ithal kaynaklardan gerçekleştiğini söylüyor.Doğal gaz arzı azalırsa, elektrik üretimi nasıl etkilenir?
Geçen yıl Türkiye’de üretilen toplam elektriğin üçte biri (yüzde 34) doğal gazdan elde edildi.
Alper Kalaycı, bu orana elektrik üretiminde kullanılan ithal kömür de eklendiğinde, Türkiye’nin hâlâ elektrik üretiminde yüzde 50’den fazla oranda dışa bağımlı olduğunu belirtiyor.
Elektrik üretiminde kullanılan ithal kömür yükle Rusya kaynaklı olduğu için, Rusya’dan mümkün bir arz kısıtlamasının Türkiye’deki elektrik üretimini de direkt etkileyeceği bedellendiriliyor.
Ocak ayında İran’dan gelen doğalgazın kesilmesi ve yüksek konut tüketimi nedeniyle yaşanan doğal gaz arz sorunu elektriğe de yansımıştı.
Fabrikaların doğal gaz kullanımı yüzde 40 oranında kısıtlanmış, akabinde Türkiye’deki tüm OSB’lere elektrik kısıntısı uygulanmış ve ülke sanayi üretimi en az 3 gün mühletle büsbütün durmuştu.
Kalaycı, Rusya’dan sağlanan doğal gaz ölçüsünün “yarı yarıya” azalmasının bile Türkiye endüstrisini çok olumsuz etkileyeceğini söylüyor:
“İran’dan aldığımız doğal gaz Rusya’dan aldığımız doğal gazın neredeyse yarısı. Yani yarısı kadar doğal gaz aldığımız bir ülkenin sınırlarında badire olduğu için, benim de çalıştığım fabrika dahil olmak üzere üç gün elektrik kesintisi yaşamıştık.”
“Rusya’nın doğal gazı büsbütün kesmesini bırakın yarı yarıya bile azaltsa, yeniden sanayi başta olmak üzere birçok yerde üretim durmak zorunda kalacak.”
“Ocak ayında yaşadığımız problemler, bu senaryoda olacaklar karşısında hiçbir şey pozisyonuna gelecek. Ve bu durumda yaşanacak aksiliklerin önüne geçemeyeceğiz üzere duruyor.”
Tesisat Güç Doğalgaz Mühendisleri Endüstrici İş İnsanları Derneği (TEDSİAD) Lideri Ali Başoğul da İran ile yaşanan arz meşakkatinin büyük meşakkatlere yol açtığını belirtiyor:
“İran’la yaşadığımız bu sorun küçük de olsa on günlük boyunca Türkiye’de çok büyük iş sorununa yol açtı. Fabrikaların kapanmasına ya da kısmen çalışmasına sebebiyet verdi. Bu da üretilen eserlerin fiyatlarının artmasına sebep oldu.”
Yalnızca Bursa’da bile doğal gaz ile elektrik üreten Demirtaş santralinin 17 ilin elektriğini beslediğini söyleyen Başoğul, “Rusya’dan gazın kesilmesi demek, Türkiye’de birçok bölümün faaliyetlerinin sekteye uğraması demek” diyor.
Başoğul, Türkiye’nin yerli güç gereksinimi kapsamında Akkuyu Nükleer Santrali’nin bir an evvel üretime geçmesinin bir “zorunluluk” olduğunu savunuyor.
Türkiye kendi doğal gazını üretmeye ne kadar yakın?
Türkiye Petrolleri geçtiğimiz iki yıl içerisinde Karadeniz’de toplamda 540 milyar metreküp doğal gaz kaynağına ulaşıldığını duyurmuştu.
Türkiye Petrol Jeologları Derneği (TPJD) İdare Heyeti Lideri Hasret Korucu, Karadeniz’de bulunan doğal gazın 2023 yılında karaya taşınacağını belirtiyor:
“Türkiye’nin kendi imkanları ve yerli teknolojisiyle ulaşmış olduğu bu kaynak, pek çok açıdan ülkemiz için büyük kıymet taşımakta.
“Özellikle ülkemizin yerli doğal gaz kaynaklarını çıkarmaya başlamasını, iktisada sağlayacağı katkıların yanı sıra ithalata bağımlılığı azaltacak, dalın gelişimine ve istihdama takviye olacağını düşünüyoruz.
“Aynı vakitte daha fazla oranda kendi yerli kaynaklarına sahip olacak ülkemizin, bulunduğu coğrafyada güç jeopolitiğinin de olumsuz tesirlerinden de daha az etkilenecektir.
“Yerel kaynakların hissesinin artırılmasının, doğal gaz mukavelelerin yenilenme sürecinde karşılaşılan fiyat belirsizlikleri ve ihracatçı ülkelerdeki siyasi belirsizliklerin getirdiği riskleri aza indirmesini bekliyoruz.”
Türkiye’nin yıllık doğal gaz tüketim ölçüsünün ortalama 50-60 milyar metreküp olduğu düşünüldüğünde, Karadeniz’de bulunan doğal gazın yüzde 80 verimlilikle üretilebildiği senaryoda, Türkiye’nin 8-10 yıllık doğal gaz gereksinimini karşılayabileceği kestirim ediliyor.
Lakin Karadeniz’den Sakarya’ya taşınacak gazın ne vakit tüketime hazır hale geleceği şimdi belirsizliğini koruyor.
