AKP Genel Lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, ABD’nin yansısına rağmen Rusya’dan yeni S-400 füzeleri satın alabileceklerini söyledi. Pekala Türkiye füze savunma sistemi için neden S-400’leri seçti? ABD’nin Türkiye’yi F-35 programından çıkarmasına yol açan füze savunma sistemi nasıl çalışıyor? Teknik özellikleri neler? Nerelerde kullanılıyor?
Türkiye’nin 1990’lı yıllardan bu yana devam eden uzun menzilli füze savunma sistemi macerası, 2010’lu yılların ikinci yarısında bir diplomasi gayretinin merkezine oturdu.
Soğuk Savaş’ın sonlarına hakikat bölge ülkeleri füze sistemlerini geliştirdi. Ankara da, Suriye, Irak ve İran’dan kaynaklanabilecek füze tehdidine karşı bir füze savunma sistemi edinme çalışmalarına sürat verdi. Savunma Sanayi Müsteşarlığı’nın 2000’li yılların başlarından itibaren açtığı ihalelerde sonuç alınamadı.
2011’de ise yanı başında, Suriye’de iç savaş başladı. Türkiye, Şam idaresine karşı muhalifleri destekledi. 2012 sonunda, Suriye’deki savaş birinci defa Türkiye’de sivil vefata yol açtığında, Türkiye NATO’dan hava savunma desteği talep etti. Ocak 2013’ten bu yana 5 farklı ülke süreksiz olarak Patriot ve SAMP-T füzesi gönderdi ve talebi karşıladı.
Fakat Türkiye’nin 2018’de Afrin bölgesine ve 2019’da da doğu hudutlarının ötesinde PYD’yi amaç alan iki Suriye operasyonu sonrası, İspanya dışında tüm ülkeler bu sistemleri geri çekti. Böylelikle geriye yalnızca Adana’daki İspanya’ya ilişkin Patriot füzeleri kaldı.
Türkiye, NATO’dan füze savunma sistemi talep ettiği sıralarda bir yandan da kendi kalıcı sistemlerini edinmek maksadıyla ihaleye gitti. İhale kaideleri, ortak üretim ve teknoloji transferiydi, bu da uzun vadede Türkiye’nin kendi sistemlerini kendisinin üretmesini sağlayacak formüldü.
2013 sonunda birinci ihale sonuçlandı ve 3,4 milyar dolar ile Çinli bir firma kazandı.
Çin’in CPMIEC şirketinin geliştirdiği FD-2000 savunma sistemlerinde, Türkiye’nin beklentilerini karşıladığı için karar kılındığı açıklandı. Lakin şirketin ABD yaptırım listesinde olması ve NATO’dan gelen itirazlar sonucunda geri adım atıldı. 15 Kasım 2015’te Türkiye, ihale sonucunun iptal edildiğini duyurdu.
Tıpkı ihalede yer alan ABD imali Patriot sistemleri ise hem fiyatının değerli olması, hem de üretici Raytheon şirketinin teknoloji transferine yanaşmaması nedeniyle elenmişti.
Bu sırada ihalede ikinci sıradaki İtalyan-Fransız ortak üretimi SAMP-T için görüşmelere başlayan Türkiye, bir yandan da Suriye’de muhalifleri desteklemeye devam ediyor; bu süreçte sıklıkla Şam idaresinin en büyük destekçisi olan Rusya ile karşı karşıya geliyordu.
24 Kasım 2015’te ise Türk jetleri, hava alanını birden çok kere ihlâl ettiği gerekçesiyle bir Rus savaş uçağını düşürdü. Bunun üzerine Rusya ile Türkiye ortasındaki tansiyon, hem Suriye alanına hem ikili ticari ve diplomatik bağlantılara büyük tesiri olacak formda tırmandı.
Nihayet iki ülke ortasında problemler çözülüp Ağustos 2016’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin St. Petersburg’da bir ortaya geldiğinde, iki ülke ortasında Suriye konusunda yakın bir işbirliğine gidileceği bildirisi verildi.
Bir mühlet sonra, Aralık 2017’de de Ankara, Rusya ile biri opsiyonlu iki adet S-400 sisteminin satın alınması konusunda S-400 hava savunma sistemleri konusunda bir mukavele imzalandığını açıkladı.
Türk yetkililer, toplam maliyeti 2,5 milyar dolar olan S-400 için peşinatın Rus idaresine transfer edildiğini; bu işbirliğinin daha da gelişerek S-500’lerin ortak üretilebileceğini duyurmuşlardı.
Rus uzmanlar, bu açıklamayı “Türkiye’yi S-500 programına dahil ederseniz Türk pazarının Rus savunma endüstrisine açık olmasını ve yeni S-400 kontratlarının de yapılmasını bekleyebilirsiniz” diye yorumladı.
Varılan muahede uyarınca, sistemin denetimi büsbütün Türk Silahlı Kuvvetleri’nde olacak.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da dahil olmak üzere Türk yetkililer sıklıkla Patriot füzelerinin kurallarını karşılamadığını; bu sebeple S-400’lerin tercih edildiğini açıklasa da; Rusya ile imzalanan muahedede da teknoloji transferi ve ortak üretim koşulları kesin olarak sağlanmıyor.
Ulusal Savunma Bakanlığı 12 Temmuz 2019’da, birinci kesimlerin Türkiye’ye ulaştığını açıkladı.
İnternet sitesinden bir duyuru yayımlayan bakanlık, “Mukavele kapsamında S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sisteminin birinci küme materyallerinin Mürted Hava Meydanı / Ankara’ya intikali 12 Temmuz 2019 tarihinden itibaren başlamıştır” sözlerini kullandı.
S-400’lerin teknik özellikleri neler?
Şu anda dünyada kullanımda olan en uygun hava savunma sistemlerinden biri olarak gösterilen S-400, Rusya’nın Soğuk Savaş devrinde geliştirmeye başladığı füze savunma sisteminin dördüncü jenerasyonunu temsil ediyor.
S-400’ün geliştirilmesine 1993 yılında başlandı. Fakat, bilhassa Soğuk Savaş sonrası savunma sanayine uygulanan bütçe kesintileri nedeniyle tamamlanması hayli uzun vakit aldı ve lakin yeni bir teknoloji olarak değil, eski sistemin devamı olarak geliştirilebildi.
Bu nedenle mevcut sistemde kullanılan teknolojinin yüzde 70 ile 80’i bir evvelki model olan S-300’den alındı. Bunlar ortasında füze depolama sandıkları, fırlatma rampaları ve radarlar bulunuyor.
Testlerine 1999 sonunda başlanan sistem 2007 yılında faaliyete alındı.
Bu sistem, beşerli ya da insansız her türlü hava aracının yanı sıra hem seyir (cruise) hem de balistik füzeleri imha etme kapasitesine sahip. Azami menzili 400 kilometre, ulaşabildiği en yüksek irtifa da 30 kilometre.
Ayrıyeten, her gayeye iki füze kilitleyerek, eş vakitli olarak 80 gayesi vurabiliyor.
En fazla 3 bin 500 kilometre uzaklıktan fırlatılan orta menzilli balistik füzeleri imha etme kapasitesine sahip.
Sistemin içinde yer alan bir füzenin yükü 1,8 ton, uzunluğu sekiz metre ve çapı da yaklaşık 50 santimetre. Ayrıyeten 145 kilograma kadar savaş başlığı taşıyabiliyor.
Sistem nasıl çalışıyor?
- Uzun menzilli izleme radarı, havadaki objeleri takip ediyor ve gelen bilgiyi komuta aracına gönderiyor. Potansiyel gayeler, komuta ortasında bedellendiriliyor
- Maksat tanımlandıktan sonra komuta aracı füzenin fırlatılmasına karar veriyor
- Fırlatmayla ilgili datalar, gayeye nazaran en yeterli pozisyonda bulunan fırlatma aracına gönderiliyor ve buradan karadan havaya füzeler gönderiliyor
- Angajman radarı, füzenin gayesine ulaşmasına yardımcı oluyor
S-400 sistemi nerelerde kullanılıyor?
S-400 sistemi birinci olarak 2007 yılında başşehir Moskova’nın savunulmasında kullanılmak üzere devreye alındı.
Lakin daha sonra, bilhassa Rusya’nın uyguladığı dış siyasete paralel olarak, birtakım kritik noktalarda da konuşlandırıldı.
Bunların başında Suriye’nin Tartus kentinde bulunan Rus hava üssü geliyor. Rusya, 2015 yılında hem kendi hem de Suriye hükümetine ilişkin donanma ve hava ögelerini korumak hedefiyle S-400 füze savunma sistemi yerleştirdi.
Moskova idaresi, Kasım 2016’da Baltık Denizi kıyısında Rusya’ya ilişkin olan lakin anakarayla ilişkisi bulunmayan Kaliningrad’a füze savunma sistemi ve İskender füzeleri konuşlandırdı. ABD o devir bu kararı, “Avrupa’yı istikrarsızlaştırmaya dönük bir adım” olarak eleştirdi.
Rusya’nın ayrıyeten Ukrayna’dan ilhak ettiği Kırım’da da S-400 füze savunma sistemi bulunuyor.
Son devirde Rusya, çeşitli ülkelerle bu füze savunma sistemini satmak üzere mutabakatlar da yapmaya başladı. Rusya, 2015 yılında Çin’e altı tabur, 2016’da da Hindistan’a 6 milyar dolar karşılığında beş tabur satılması konusunda muahede imzalandı. Bir tabur, sekiz fırlatıcıdan oluşuyor.
ABD, Türkiye’yi F-35 programından çıkardı
ABD, 17 Temmuz 2019’da Türkiye’yi, proje ortağı olduğu F-35 yeni kuşak savaş uçaklarının üretim sürecinden çıkardığını duyurdu.
Projeyi yürüten ABD’li savunma şirketi Lockheed Martin, Türkiye’de üretilen kesimlerin Mart 2020’den itibaren ABD’de üretileceğini açıkladı.
Türkiye uçakların kokpit göstergelerinden iniş ekiplerine kadar yüzlerce parçayı üretiyordu. Birebir vakitte filosuna katmak üzere yaklaşık 100 kadar uçak sipariş etmişti.
Türkiye’ye teslim edilen iki F-35 uçağı ABD’de tutuldu. Türk pilotlar ABD’ye giderek F-35’leri kullanmak için eğitim alıyordu lakin bu eğitimler de tıpkı yıl Temmuz sonunda bitirildi.
Yaklaşık bir yıl sonra da ABD Senatosu’nun Silahlı Hizmetler Komitesi, daha evvel Türkiye’ye satılan lakin teslim edilmeyen altı adet F-35’in ABD Hava Kuvvetleri tarafından kendi kullanımı için modifiye edilmesine de onay verdi.
Birinci test sonrası yeni yaptırımlar geldi
S-400 savunma sisteminin ikinci batarya materyalleri de Türkiye’ye Eylül ayında ulaştı. Ulusal Savunma Bakanlığı, S-400 sisteminin Nisan 2020’de aktif hale gelmesinin planladığını bildirdi.
Lakin 30 Nisan 2020’de, S-400’lerin Türkiye’de aktifleştirilmesi ertelendi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın sözcüsü ve dış siyaset başdanışmanı İbrahim Kalın, Rusya’dan alınan S-400 hava savunma sisteminin COVID-19 salgını nedeniyle etkinleştirilmesinin ötelendiğini lakin ileride planlandığı üzere aktive edileceğini açıkladı.
16 Ekim 2020’de ise S-400 hava savunma sistemlerinin Sinop’ta test edildiğine dair haberler memleketler arası basına yansıdı. Cumhurbaşkanı Erdoğan, bu haberleri doğruladı.
Hem erteleme kararı hem sistemin test edilmesi değerliydi; çünkü Rus üretimi S-400 füze savunma sistemlerini satın alan birinci NATO ülkesi olan Türkiye’ye yönelik yansılar büyüyordu.
ABD ve NATO, Türkiye’nin S-400 alımına neden karşı çıkıyor?
NATO’nun hala en büyük hasmının Rusya olması, caydırıcılık açısından hem Doğu Avrupa hem de Karadeniz bölgesinde yeni askeri yapılanmalar sürecinde olması Türkiye’nin S-400 savunma sistemlerini alma kararını daha da karmaşık hale getiriyor.
Türkiye’nin S-400 hava savunma sistemlerinin hiçbir biçimde NATO’nun mevcut savunma ve radar sistemlerine entegre edilemeyecek olması en değerli sorun.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg, mevzunun Türkiye-NATO ortası bir meseleye dönüşmemesi için dikkatli bir lisan kullanırken, tüm müttefik ülkelerden NATO sistemlerine uygun askeri donanım edinmeleri tavsiyesinde bulundu.
NATO yetkilileri, bu sürecin ittifak içinde bir çatlak yaratmasından ve ortak savunma yapısına ziyan gelmesinden tasa duyduklarını saklamıyor.
ABD ise, Türkiye’nin S-400 sistemlerine birçok nedenden ötürü karşı çıkıyor:
- NATO’nun en stratejik üyelerinden birisi olan Türkiye’nin ittifakın en kıymetli hasmı pozisyonundaki Rusya ile geliştirdiği bu bağlantının ortak güvenlik mimarisini zafiyete uğratacak olması telaşı.
- ABD savunma sanayiinin en değerli müşterilerinden olan Türkiye’nin öteki üreticilere kaptırılması riski.
- Türkiye’nin S-400 tedariğinin, ABD Kongresi’nin 2017 Ağustos ayında çıkardığı ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Uğraş Etme Yasası (CAATSA) kapsamına girmesinden ötürü yaptırımlara muhatap olacak olması ve hasebiyle Türk-Amerikan alakalarına yeni bir darbe vurulacak olması.
- Türkiye’nin de üretim programında yer aldığı ve konuşlandıracağı 5. jenerasyon savaş uçağı F-35’lerin hassas ve üstün özelliklerinin ayrıyeten her türlü faaliyetlerinin S-400 radar sistemi tarafından ele geçirilebilecek olması derdi. Münasebetiyle Türkiye’nin F-35 projesinin dışında bırakılması ve parasını verdiği uçakların teslim edilmeme mümkünlüğünün artmış olması.
S-400’lerin birinci defa test edildiği haberleri üzerine ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Morgan Ortagus, Bakanlığın, Türk hükümetinin üst seviye yetkililerine, S-400 üzere Rus askeri sistemlerini satın almasının kabul edilmez olduğunu, S-400 sisteminin faal hale gelmesinin, Türkiye ile güvenlik alakaları bakımından “potansiyel önemli sonuçları” olacağı ikazında bulunduğunu belirtti ve denemeyi kınadı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ise test haberlerini doğrularken “Amerika’nın bu yaklaşımı muhakkak bizi bağlamaz. Zira biz elimizdeki bu tıp imkanların testini yapmayacağız da neyi yapacağız? Herhalde bunu kalkıp Amerika’ya soracak değiliz” açıklaması yaptı.
ABD’nin CAATSA yaptırımları
Bunun üzerine ABD’nin Türkiye’ye uygulamayı planladığı yaptırımları da içeren tasarı, evvel Temsilciler Meclisi; akabinde da Senato’da Aralık 2020’deki oylamalarda kabul edildi.
Bir mühlet sonra ABD Hazine Bakanlığı, CAATSA yaptırımları kapsamında Savunma Sanayi Lideri İsmail Demir’in yanı sıra, Savunma Sanayii Başkanlığı Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Küme Müdürü Mustafa Alper Deniz, Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanlığı Serhat Gençoğlu ile Savunma Sanayii Başkanlığı Lider Yardımcısı Faruk Yiğit‘e yönelik yaptırım kararı aldı.
CAATSA yaptırımları Nisan 2021’de devreye girdi. Savunma Sanayi Başkanlığı yaptırımlarla ABD’den ihracat lisansı alamayacak, ABD’nin ve kontaklı olduğu memleketler arası finans kuruluşlarının kredilerinden faydalanamayacak. Yaptırım listesindeki şahısların varsa ABD’deki mal varlıkları dondurulacak ve bu bireylere vize kısıtlaması getirilecek.
2021 yılı başında Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, ABD ile masaya oturarak F35 programına geri dönüş için tahlil aranması davetini yinelemişti.
Türkiye’nin ABD’nin Patriot sistemini de almak istediğini, kesilen görüşmelerin yine başlamasını istediklerini belirten Akar, “Bu toplantının tekrar başlatılmasını bekliyoruz. Fakat konuşma, karşılık olmadan yaptırımlarla, tehdit lisanıyla bir yere varmak mümkün değil. Diyalogla lakin tahlil bulabiliriz” demişti.
Türkiye’nin F-35 programına dönüş için lobicilik faaliyeti yürüten hukuk firmasıyla kontratı de, 2022 yılının Eylül ayına kadar geçerliliğini koruyacak.
- Reuters: Türkiye, F-35 programına iştiraki için lobicilik faaliyeti yürüten firmayla mukavelesini bir yıl uzattı
- Türkiye’de hangi füze savunma sistemleri var?
- Putin, Moskova’da Esad’ı ağırladı: ‘Suriye’de en büyük sorun yabancı silahlı güçler’
- Erdoğan: F-35’te yaşananlar kararlığımızı artırdı, inşallah kendi savaş uçağımıza kavuşacağız
Rusya’nın ikinci S-400 çıkışına Türkiye reaksiyon göstermişti
2021 yılının ortalarında Türkiye-ABD ortasındaki münasebet olumlu tarafta seyretmeye başladı.
Afganistan’dan 11 Eylül’e kadar çekilme kararı alan ABD’nin yeni Lideri Joe Biden
Bu hususta Ankara’nın hem Taliban’la hem ABD’yle görüşmeleri sürerken Taliban, beklenenden çok süratli biçimde, 15 Ağustos’ta Kabil’e girdi.
ABD başta olmak üzere birçok Batılı ülke de, Afganistan’daki vatandaşlarını ve uygun vizeye sahip şahısları Kabil Havalimanı’ndan tahliye etmeye başladı.
Bu tahliye operasyonlarına dayanak veren Türkiye, sonrasında havalimanı işletmesini almaya talip oldu. Lakin bu plan da gerekli kurallar sağlanamadığı için askıya alındı.
Bu sırada, 23 Ağustos günü Rusya silah ihracatı şirketi Rosoboronexport’un lideri Aleksander Mikheyev, Rus haber ajansı Interfax’a yaptığı açıklamada, Rusya ve Türkiye’nin yakında hava savunma sistemi S-400’lerin ikinci parti sevkiyatına ait yeni bir muahede imzalayacağını; “Görüşmelerin son basamağında olduklarını” söyledi.
BBC Türkçe‘ye konuşan Türk güvenlik yetkilileri ise bu açıklamaya “Yeni bir muahede için rastgele bir yeni görüşme yapılmadığını, yeni bir S-400 sevkiyatının gündemde olmadığını” söyleyerek reaksiyon gösterdi.
“Bu her vakit konuşulup yapılabilir ancak şu an için bu türlü bir teşebbüsümüz, talebimiz olmadı” diyen yetkili, şu an asıl gündemin Afganistan olduğunu ve Kabil Havalimanı için ABD ile Ankara’nın yakın işbirliği halinde çalıştığını hatırlattı. “Ruslar ya niyet beyanında bulunuyor ya da ABD ile yaptığımız işbirliğini manipüle etmeye yönelik bir açıklama” yorumunda bulundu.
İsmini vermek istemeyen yetkililerin benzeri tondaki kelamları, birebir günlerde Türk basınında geniş formda yer aldı.
- S-400 ve F-35 krizi hakkında bilinmesi gerekenler
- ABD, Sinop’taki S-400 denemeleri kınadığını açıkladı
- Türkiye’ye S-400 yaptırımlarını da içeren tasarı ABD Senatosu’ndan geçti
- Erdoğan’ın ‘Rusya’dan bir set daha S-400 alınabilir’ kelamları üzerine ABD’den yaptırım uyarısı
Rusya’nın İdlib kartı
Eylül ayında ise Erdoğan, Mikheyev’in kelamlarını doğrular nitelikte bir açıklama yaptı.
Birleşmiş Milletler Genel Konsey toplantıları için New York’ta bulunan Erdoğan ile ABD Lideri Biden, beklenenin bilakis Amerikan tarafının olumlu cevap vermemesi üzerine ikili görüşme yapmadı.
Bir yandan da İdlib’de Rusya ile Türkiye ortasında 5 Mart 2020’de imzalanan ateşkes muahedesi çeşitli ihlâllerle karşılaşıyor. Rusya, Türkiye’yi kelam verdiği formda bölgedeki radikal silahlı kümelerden temizleyememekle suçluyor ve hava operasyonlarına yük veriyor.
Türk askeri ise İdlib’deki varlığını koruyor ve muahedenin koşullarına uyduğunu; Rusya ile Suriye’nin ateşkesi ihlâl ettiğini söylüyor.
Tam da bu türlü bir ortamda Suriye Devlet Lideri Beşar Esad, iç savaşın başından bu yana ikinci kere Moskova’ya giderek Vladimir Putin‘le bir ortaya geldi. 13 Eylül günü yapılan bu kritik görüşmede iki başkan, Türkiye’ye ileti verir nitelikte konuşarak “Şu an Suriye’deki en büyük sorun, yabancı güçlerin varlığı” açıklaması yaptı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan da 29 Eylül’de Soçi’de Putin’le yapacağı ve İdlib’in ana gündem unsuru olduğu görüşme öncesi, S-400 açıklaması geldi.
Erdoğan, Pazar günü CBS kanalının “Face the Nation” isimli programında sunucu Margaret Brennan‘ın “Hâlâ bir set daha S-400 almaya niyetlisiniz üzere görünüyor?” sorusuna şu cevabı verdi:
“Bundan sonraki periyotta de kimse bizim, savunma sistemleri noktasında hangi ülkeden, ne kadar, ne alacağımıza müdahale edemez. Bunun kararını verecek olan biziz.”
Brennan’ın “Evet der üzeresiniz” kelamları üzerine Erdoğan da “Ne demek. Natürel ki evet” dedi.