Türkiye’de siyaset, bir sefer daha Suriyeli sığınmacıları geri gönderip göndermemeyi tartışıyor. DW Türkçe, siyasette tansiyonu yükselten Suriyeli sığınmacılar tartışmasını konunun uzmanlarına sordu.
Almanya’nın saygın niyet kuruluşu Siyaset ve Bilim Vakfı (SWP) bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi’nin (CATS) Network üyesi ve Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mülkiye Göç Araştırmaları Merkezi-MÜGAM Müdürü Prof. Dr. Murat Erdoğan, DW Türkçe’ye açıklamalarda bulundu.
“Seçimlerde Suriyeliler de belirleyici olacak”
Murat Erdoğan, 2017 yılında yaptıkları araştırmalarda Suriyeli sığınmacıların yüzde 60’ının savaş biter bitmez dönmeyi istediklerini kaydetti. “Ama 2017’den sonra her şeyin rengi değişti. Suriye’de kronik bir savaş ortamı ortaya çıktı” diyen Erdoğan, şöyle devam etti:
“Dolayısıyla Suriyelilerin istekli geri dönüş istekleri de ortadan kalktı. Artık onun üzerine Türkiye’deki tartışmaya başladık. Son devirde bir kadro siyasetçiler bu bahse daha dirençle ele alınca büyük partilerin bundan uzakta kalması mümkün değil. Zira husus her geçen gün siyasetin en kıymetli konusu haline geliyor. Türkiye’de bugün beşerler seçime gittiğinde iktisat, terör ve Suriyeliler konusunu düşünerek oy verecekler. Hasebiyle siyaset her geçen gün bu hususta ağırlaşacak.”
Geri gönderme konusunda üç opsiyon olduğunu belirten Murat Erdoğan, bunların sığınmacıları istekli, zorla gönderme yahut 3. ülkelere yollama olduğunu kaydetti. Bunların hiçbirinin mümkün olmadığını söz eden Erdoğan, münasebetini şöyle açıkladı:
“Birincisi Suriyelilerin istekli olarak konutlarına dönmesinin hem şartları uygun değil hem kendilerinin bu türlü iradesi yok. Yüzde 80’in üzerinde Suriyeli, meskenlerine geri dönmeye yürek edemiyorlar, bunu yanlışsız bulmuyorlar. Bir de Türkiye’de hayat kurduklarını söylüyorlar. Yani çocukları okula gidiyor, kendileri çalışıyorlar, bir biçimde Türkiye’de bir sistem geliştirdiler. Bunları bırakıp Suriye’ye dönmeleri çok gerçekçi görünmüyor.”
Bunun yanında Suriye’deki durumun ise daha vahim olduğunu lisana getiren Erdoğan, “Hem ülkede savaş ortamı devam ediyor hem ülkenin alt yapısı çökmüş durumda. Hasebiyle bugün Suriye’de savaş bitse bile 10 seneye kadar oranın olağan bir yaşama dönüşmesi mümkün olamayacak. Münasebetiyle Suriyeliler kendi gönülleriyle geri dönmeyecek.”
Erdoğan, ikinci seçeneğin 3. ülkeye gönderme olduğunu belirterek, “Ama 3. ülke kotaları fevkalâde azaldı. Hele Ukraynalılarla birlikte Avrupa bu mevzuda zati ilgisiz ve isteksizdi, bu saatten sonra daha çok Ukraynanılar tercih edilecek. Ve Suriyelilerin artık Avrupa’ya gitmesi de neredeyse imkansız hale geldi” dedi.
“Üçüncü ihtimal” olarak “Zorla geri gönderme”nin Türkiye’de yaygın bir telaffuz olarak kullanıldığına dikkati çeken Murat Erdoğan, “Bu kendi hukukumuza, anayasamıza, geri gönderme prensibine ters hem de milletlerarası hukuka aykırı” tabirini kullandı.
“Siyaseten karşılığı var”
Murat Erdoğan, bunun siyaset tarafından bu kadar gündemde tutulmasının, yapacakları manasına gelmediğini de kaydetti. “Ama siyaseten bunun karşılığı var” tabirini kullanan Erdoğan, “Bunu söyleyen siyasetçiler şu anda çok uygun tanınan oluyorlar, alkış alıyorlar, hasebiyle bu geri gönderme söylemi kullanılıyor” dedi.
Göç Uzmanı Murat Erdoğan, 4 milyonluk bir kitleyi, meskenlerinden söküp, sokaklarından alıp pratikte bile Suriye’ye göndermenin neredeyse imkansız bir şey olduğu görüşünde. Bunun önümüzdeki günlerde siyasetin çok değerli konusu olacağını tabir eden Erdoğan, şunları kaydetti:
“Cumhurbaşkanının kısa bir mühlet evvel ‘biz onları göndermeyeceğiz’ kelamından sonra artık ‘onurlu bir geri dönüş’ten kelam etmesi aslında CHP’nin söylediğinden çok farklı değil. Yalnızca sözlerde bir kadro farklılıklar var. Bu bahis önümüzdeki devirde de siyasetin kıymetli bir tartışması olacak üzere görünüyor. Geri dönüş, zarurî geri göndermeyi bir tarafa bırakırsak neredeyse imkansız görünüyor.”
“Esad ile muahede olsa dahi gitmezler”
Erdoğan, Türkiye’nin Suriye idaresi ile mutabakatı halinde dahi sığınmacıların oraya gitmesinin mümkün olmadığını, bunun hayal olduğunu kaydetti. 30 yıldır göç hareketlerini takip ettiğini belirten Erdoğan, şöyle konuştu:
“Gelen beşerler, geldikleri yerde kriz kısa müddette sona ererse zati konutlarına dönüyorlar. Fakat geldikleri yer, bir defa aslında makus durumda ise ve bulundukları yerin durumlarından şartlarından geride ise o vakit kalmayı tercih ediyorlar. Dünyada pek çok örneği var. Gelenler kolay kolay konutlarına geri dönmüyorlar. Bugün istersek bugünkü hükümet gitsin Esad’la bir mutabakat yapsın, barış sağlansın ve Esad da bir kelam versin, ‘ben bir şey yapmayacağım, geri dönebelirler’ diye. Bu bile Türkiye’deki Suriyelileri hiçbir biçimde ilgilendirmiyor. Türkiye’deki Suriyeliler kendi sosyolojik tabanlarında hayatlarına devam ediyorlar. Kendi hayatlarını burada kuruyorlar. Hasebiyle ister bu hükümet ister diğer hükümet Suriye’deki muahede üzerinden Türkiye’deki Suriyelelerin oraya gitmesini beklerse hayal kurmuş olur.”
‘Suriyelilerin Türkiyede kalıcı oldukları çok açık’
Pekala, tahlil ne?
Prof. Erdoğan, 2014 yılından itibaren sığınmacıların ahenginin sağlanmasını önerdiğini belirterek, bunun nedenini şöyle açıkladı:
“Biz göç uzmanıyız, 30 yıldır. Dünyadaki göç hareketlerine bakıyoruz, Suriye’ye bakıyoruz, Türkiye’deki Suriyelilerin davranış hallerine bakıyoruz. Suriyelilerin Türkiyede kalıcı oldukları çok açık. Türk toplumu da bunun farkında. Bu saatten sonra Suriyelilerle ilgili bütün tartışmalar, aslında Türkiye’nin gelecekteki huzurunu etkileyecek tartışmalar. Biz bu süreci daha âlâ yönetmeliyiz. Daha düzgün, insan onuruna uygun ahenk siyasetleri uygulamalıyız. Ahenk siyasetleri, Suriyeliler için uygulayacağımız ahenk siyasetleri değil, aslında Türk toplumunun huzuru için uygulayacağımız bir siyaset.”
İbrahim Efe: Asıl problem ahenk siyasetleri
Kilis 7 Aralık Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu İdaresi Kısım Lideri Doç. Dr. İbrahim Efe de geri göndermenin mümkün olmadığını, asıl odaklanılması gerekenin ahenk olduğu görüşünde. Suriyeli sığınmacıları yakından takip eden Efe, DW Türkçe’ye şu değerlendirmeyi yaptı:
“Şuan bu durum, tabii siyasi saiklerle tartışmaya açılan bir husus. Ama milletlerarası hukuk açısından bakarsak, geri göndermeme prensibi, hem 1951 Cenevre Muahedesi, hem de ek protokolle vurgulanan ve Türkiye’nin taraf olduğu memleketler arası hukuksal metinlerde genel kabul görmüş bir kural. Türkiye’nin bu prensibin dışına çıkılabileceğini düşünmüyorum. Kitlesel olarak geri göndermenin mümkün olacağını muhakkak düşünmüyorum.”
İbrahim Efe, toplumsal olarak da geri göndermenin mümkün olmadığını kaydetti, münasebetini şöyle söz etti:
“Çünkü Türkiye’ye sığınan Suriyelilerin kıymetli kısmı hayatlarının büyük kısmını Türkiye’de geçirdiler. Bu sıkıntının 11. yılındayız. Genç nüfusu düşünürsek; yeni doğanlar ve çocukken buraya gelenler hayatlarının değerli kısmını Türkiye’de geçirdi. Bu beşerler Türkiye’de öbür bir ülke tanımadılar. Bu sebeple onlara geri dönme sorusu sorulduğunda büyük ihtimalle geri dönmek istemeyeceklerdir.”
Bilhassa seçim devirlerinde ve seçime yaklaşıldığı periyotlarda bu problemin sıklıkla gündeme geldiğini anımsatan Efe, “Bunun sebeplerini de biliyoruz. Ekonomik bir ekip sebepleri var. Ekonomik olarak problemlerin arttığı devirlerde zincirin en zayıf halkası olarak mülteciler görülür. Bu Avrupa’da da hayli vakittir yükselen bir trend. Çok sağ siyasetin yükselmesiyle birlikte bunun Türkiye’ye yansımalarını da gördük” dedi.
İbrahim Efe, uyum siyasetleri açısından yapılan çalışmaların değerli olduğunu lakin kâfi seviyeye ulaşmadığı kaydetti.
Geri gönderme siyasetin gündeminde
Daha evvel CHP önderi Kemal Kılıçdaroğlu, iktidara gelmeleri halinde sığınmacıları ülkelerine göndereceklerini açıklamıştı.
Mart ayında yaptığı açıklamada Suriyeli sığınmacıları geri göndermeyeceklerini belirten Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ise Ankara’da büyükelçilere verdiği iftar yemeğinde, “Tek başına bırakılmış olsak da Suriyeli kardeşlerimizin istekli ve onurlu geri dönüşleri için elimizden gelen uğraşı gösteriyoruz” diyerek geri adım attı.
MHP Genel Lideri Devlet Bahçeli ise Suriyeli sığınmacıların ülkelerinden ayrılış ve kopuşlarına neden olan ağır kaideler ortadan kalkar kalkmaz inançlı ve istekli bir formda geldikleri üzere uğurlanmasını önerdi, fakat toplumsal huzuru bozanların hudut dışı edilmesini istedi.
Suriyeli sığınmacıların geri gönderilmesi istikametinde radikal görüşleri olan Zafer Partisi Genel Lideri Ümit Özdağ ise bunun için eski Dışişleri Bakanı Şükrü Sina Gürel başkanlığındaki bir heyetin Şam Hükümeti ile görüşme yapma planını açıkladı.
3,7 milyon Suriyeli sığınmacı var
Resmi sayılara nazaran Türkiye’de 3 milyon 761 bin Suriyeli sığınmacı var. Okul çağındaki yaklaşık bir milyon 124 bin Suriyeli çocuğun 730 bini okula giderken, yüzde 35’i eğitimden yoksun. Bunların dışında yaklaşık 192 bin Suriyeliye Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı verildi. Türkiye’nin Suriye’de denetimi altında tuttuğu belirtilen bölgelere ise yaklaşık 500 bin sığınmacının geri döndüğü tez ediliyor.
Göç Yönetimi Başkanlığı ise 2021 yılı faaliyet raporunda bu yıl için “Ulusal ve milletlerarası hukuk çerçevesinde sistemsiz göçmenlerin istekli ve inançlı geri dönüş sayılarını artırabilecek bir sistem oluşturma” gayesini koydu.
Türkiye ile Suriye idaresi ortasında direkt bir temas yok. Lakin iki ülkenin istihbarat teşkilatlarının perde gerisinden görüştüğü biliniyor.