Asgari fiyat artırım görüşmeleri başladı. Birinci görüşmeden her vakit olduğu üzere sonuç çıkmadı. Birinci 6 aylık enflasyona, patron, personel kesim açıklamalarına ve siyasalların telaffuzlarına bakıldığında taban fiyata ne kadar artırım gelebileceğini bulmaya çalıştık.
Seçimlerden evvel Çalışma ve Toplumsal Güvenlik eski Bakanı Vedat Alım, minimum fiyatta 500 dolar düzeyinin çalışıldığını açıklamıştı. Bakan değişti ve seçimden sonra da TL, dolar karşısında bedel kaybını hızlandırdı.
500 dolar da TL bazında yükseldi. 23,67 dolar kuruna nazaran, 500 dolar yüzde 39 oranında artışla 11 bin 835 TL’ye denk geliyor. Türk-iş açlık hududunu aşsa da bekar bir çalışanın ömür maliyetini karşılamıyor.
BBC Türkçe’de Onur Erem, taban fiyatın döviz bazında değişimiyle, öteki ülkelere kıyasla durumunu, Avrupa’nın TÜİK’i Eurostat bilgilerinden derledi.
Asgari fiyat 2015 yılına kadar Doğu Avrupa ülkelerinin üzerinde kalırken, son yıllarda işler değişti.
Kocaeli Üniversitesi’nden sanayi bağlantıları, emek tarihi ve çalışma hukuku uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik, AB’ye giren ‘gelir seviyesi düşük ülkelerde’ minimum fiyatın artmaya başladığını söylerken, Ankara Üniversitesi İşletme Kısmı’ndan Prof. Dr. Yalçın Karatepe, TL’deki kıymet kaybının bu tabloda tesirli olduğunu belirtti.
Karatepe, ihracatta artış için fiyatlamalarda personellik fiyatlarının denetim alanında olduğunu, bunun da baskılanarak maliyetler düşürülmeye çalışıldığını belirtiyor, “Ücretleri baskılayan siyasetlerin beklenen sonucu vermeyeceğini, yalnızca yoksulluğa yol açacağını görüyorum” sözlerini kullanıyor.
Prof. Aziz Çelik de Türkiye’de sendikalaşmanın Avrupa ülkelerinden daha düşük olmasının da taban fiyatlı oranını artırdığını ve fiyatın de düşük kalmasında tesirli olduğunu söylüyor.
Türkiye Emekçi Sendikaları Konfederasyonu Türk-İş datalarına nazaran Mayıs ayında dört kişilik bir ailenin yoksulluk sonu 33 bin 750 TL, açlık hududu da 10 bin 362 lira oldu. Minimum fiyatın iki çalışan üzerinden yoksulluk hududunu yakalaması için iki katına artması gerekiyor.
Ocak-Mayıs 2023 periyodunda TÜİK enflasyon verisi yüzde 15 düzeyinden olurken, minimum fiyata artırım oranının en az bu düzeyde olması bekleniyor.
Türkiye’de minimum fiyatın Avrupa Birliği ülkelerinin gerisinde kaldığı görülüyor.
Türkiye ve gelişmiş ülkelerdeki taban fiyat karşılaştırması daha da dikkat çekiyor.
En çok dikkat çekense, Türkiye’deki minimum fiyatlı oranı oluyor.
Asgari fiyata artırım oranlarına bakıldığında bu fark kapanmaktan çok, ‘asgari fiyat tuzağını’ artıracak üzere görünüyor.
Asgari fiyata Ocak-Mayıs devrindeki enflasyon oranı en alt düzey olmak üzere ne kadar artırım yapılırsa taban fiyat ne kadar olur baktık. 500 dolar olması için (23,67 kur üzerinden) 11 bin 835 TL olması gerekiyor bu da yaklaşık yüzde 40 artırım manasına geliyor.
Asgari fiyat, enflasyonda artışı tetikler mi?
Prof. Dr. Yalçın Karatepe’ye nazaran, minimum fiyata yapılan artırım, ‘enflasyonun yol açtığı satın alım gücü kaybını telafi etmeye yönelik’ olduğundan bu tehlikeyi içermiyor.
Türkiye’deki enflasyonun talep kaynaklı olmadığını vurgulayan uzmanlar, maliyet kaynaklı enflasyonun nedeninin faiz siyasetine bağlı olduğunu ve döviz kurlarının enflasyona geçişkenliğiyle oluştuğunu belirtiyor.
Avrupa’ya oranla, Türkiye’deki genel fiyatlar ve taban fiyatlı oranının yüksekliği “asgari fiyat tuzağı” olarak isimlendirilirken, Çelik, “Asgari fiyat yüksek seviyede artırılıyor ancak geri kalan maaşlar birebir oranda artırılmadığı için daha fazla personel minimum fiyatlı haline geliyor, minimum fiyat bir ortalama fiyata dönüşüyor” diyor.
Türkiye’deki bir taban fiyatlı, ay sonunu Avrupa’daki bir taban ücretliden daha rahat getirebiliyor mu?
Piri Reis Üniversitesi’nden Prof. Erhan Aslanoğlu ‘Hayır’ derken, satın alım gücü endeksinin yatırımcılara ülkelerin iç piyasalarını karşılaştırma imkanı verdiğini lakin minimum fiyatlar karşılaştırılırken satın alım gücüne nazaran dataların değil, nominal bilgilerin karşılaştırılması gerektiğini söylüyor.
DİSK Genel Lideri İstek Çerkezoğlu, “Türkiye’deki taban fiyat dünyanın ucuz emek cenneti olarak bilinen Çin’in bile gerisinde kaldı” diyor.
Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu Lideri Özgür Burak Akkol, “Bir evvelki bakanımızın bir beyanatı oldu fakat baştan sona dinlediğimizde fiyatın dolara endekslenmemesi gerektiğini tabir ediyor. Temenni olarak muhakkak düzeylerden bahsediyor. Biz Türkiye Cumhuriyeti’ndeyiz, öbür para üniteleriyle belirlenmiyor” halinde görüşlerini açıklıyor.
Tüm bu açıklamalar ve uzman görüşleriyle, 500 doların gerçekleşmesi güç görülürken, son yıllarda taban fiyattaki güçlü artışların yakalanamaması ortalama fiyat haline gelen minimum fiyatın ne kadar olacağı tartışmalarının daha süreceğini gösteriyor.