Dağları ve denizleri “Evim, ofisim” diye tanımlayan tabiat atletleri, hepimizi giderek daha çok etkilemeye başlayan iklim ve etraf krizini yıllardır takip ediyor, değişimleri daima izliyor.
Atletler orman yangınları, buzul erimeleri, fırtınalar, seller, ısınan mevsimler üzere fevkalâde hava değişimlerine karşı uğraş etmek için yeni platformlar yaratıyor.
Son yıllarda gerçekleşen sıra dışı hava değişimleri ve bilhassa sıcaklık artışları dünyada çeşitli spor kollarını etkilemeye başladı. 2014’te Rusya’nın Soçi kentinde yapılan Kış Olimpiyatları sırasında kar yağışı olmadığı için mecburen yapay kar kullanıldı. Tokyo 2020 Olimpiyat Oyunları’nda ise atletler çok sıcaklarda müsabakanın zorluklarından şikayetçiydi.
Türkiye’de de son yıllarda tabiat sporları iklim değişikliğinden olumsuz etkileniyor. BBC Türkçe‘ye konuşan atletler hayatlarının büyük bir kısmını geçirdikleri doğal ortamlardaki değişim ve bu değişimin suratından ötürü üzgün olduklarını söyleseler de gelecek için hala umutlular.
Dağ kayakçısı ve Memleketler arası Dağ Kayağı Federasyonu İdare Heyeti Üyesi Vehbi Aytekin Sanalan dağ kayağının 2026’dan itibaren olimpik bir spor kısmı olacağı, münasebetiyle dağlara daha fazla ziyan vermemek için sürdürülebilir bir hale getirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Birebir vakitte ISMF Sürdürülebilirlik Kurulu üyesi olan Sanalan, “Önümüzdeki 20 yıl içerisinde yapay kar üzerinde kayak yapılacak üzere distopik telaffuzlar var, buna karşı çalışıyoruz” diyor.
‘Kar ve buzullar çok süratli bir halde eriyor’
Türkiye Dağcılık Federasyonu (TDF) Lideri Ersan Başar ise yaklaşık 30 yıldır dağcılık yapıyor ve Türkiye’nin dağlarını âlâ tanıyor. Başar, iklim değişikliğinin en aktif biçimde 4 ve 5 bin metre düzeylerindeki dağlarda görüldüğünü, bu dağların doruklarında kar ve buzulların çok süratli bir biçimde eridiğini söylüyor:
“Buzul çağından beri milyonlarca yıldır oluşan ve günümüze kalan yapılar bunlar ve gözümüzün önünde yok olup gidiyorlar.”
Erhan Baser 2007 yılında Ağrı Dağı 
Erhan Baser 2021 yılında Ağrı Dağı Ersan Başar birebir vakitte Doğu Karadeniz’deki Kaçkar Dağları’nın tepesinde bulunan ve uzun yıllardır tırmanılan Büyük ve Küçük Buzul isimli iki buzuldan bahsediyor. Buzulların büyüğünün son 20 yılda önemli erimeler olduğu için hacminin yüzde 20’sini kaybettiğini, küçüğünün ise yarıdan ikiye ayrılıp büsbütün parçalandığını söylüyor.
Başar, “Erciyes Dağı’nda da Tarak isimli bir buzul son 10 yıl içinde yok oldu” diyor.
İklim değişikliği atletlerin hem çalışma alanını yok ediyor hem de hayatlarını tehlikeye atıyor. Dağ sporlarında buzulların erimesi kaya çürümesi, akarsuların istikamet değiştirmesi ve dağ yataklarında oynamalara neden olduğu için atletler yıllardır takip ettikleri rotaları değiştirmek zorunda kalarak kaybolabiliyor ve kaza geçirebiliyor. Denizde ise gitgide artan kirlilik görüş uzaklığını kısıtlıyor ve sportmenlerin sıhhatini riske atıyor.
Profesyonel dağcı ve dağ rehberi Tunç Fındık dünyanın her yerinde olduğu üzere Türkiye’de de giderek daha fazla sert yağış ve fırtına görülmesine, kış aylarında hava sıcaklığının artmasına dikkat çekiyor.
Fındık, 1970 ve 80’lerde Aladağlar, Kaçkar, Ağrı ve Reşko üzere tırmanış yapılan dağların doruğunda yaz aylarında bile ağır kar ve buz olduğunu fakat son yıllarda bu türlü bir birikimin kalmadığını, üstelik önemli bir kuraklık olduğunu söylüyor.
Fındık, “Erzurum’da evvelden kış aylarında -40 dereceyi görürdük, artık -2, -3 düzeylerinde kalıyor hasebiyle hiçbir şey donmuyor. Kuraklık birebir vakitte su kaynaklarının azalmasına da neden oluyor” diyor.
Türkiye’de bilhassa Erzurum ve Rize’de kışın en az 4 ay boyunca donan ve tırmanış için tercih edilen şelalelerin de eskisi kadar akmadığı, aksa da donmadığı gözlemleniyor.
Denizaltı
Özgür dalış ulusal ekip sportmeni ve dünya rekortmeni Şahika Ercümen ise son yıllarda balıklardan çok plastiklerle yüzdüğünü söylüyor.
Şahika Ercümen tıpkı vakitte Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Türkiye’nin Sudaki Ömür Savunucusu olarak yaptığı dalışlarla Türkiye denizlerinde artan kirlilik ve istilacı yabancı tiplere dikkat çekmek için çalışıyor.
Ercümen, “Türkiye’de hava sıcaklıklarının artmasına ek olarak atık su idaresindeki ihmallerden kaynaklanan müsilaj üzere sıkıntılarla ilgili de etkin olarak çalışıyorum” diyor.
Türkiye denizlerindeki sıcaklık, kirlilik ve istilacı çeşitlerin ekosistemleri tehdit ettiğini söyleyen Ercümen, birçok canlının kuzeye ve daha yüksek rakımlara hakikat göç ettiğini anlatıyor.
Sportmenlerin doğayı muhafaza teşebbüsleri
Tabiat atletleri sürdürülebilir dağcılık ve dağ kayağı, ve sudaki ömrü korumak üzere değerli teşebbüslerde bulunuyor.
Sanalan dağ kayağının tabiatla iç içe, hava durumu ve yeryüzü biçimlerine bağlı, hassas bir spor olmasından ötürü iklim krizinin tesirlerine karşı çok savunmasız olduğundan bahsediyor ve Milletlerarası Dağ Kayağı Federasyonu’nun Sürdürülebilirlik Komitesi’nin dağ kayağı yarışlarını karbondioksit salımı en düşük olacak biçimde düzenlemek üzere tedbirler aldığını anlatıyor.
Sanalan, “Kullanılan tüm ekipmanın karbon salım ölçümü yapılıyor, yeni ekipman yerine tamir ve tamir sistemleri tercih ediliyor” diyor.
- Türkiye’nin 2050’ye kadar ‘karbonsuz ekonomiye’ geçmesi mümkün
Türkiye Dağ Kayağı Şampiyonası son iki yıldır hava değişimleri yüzünden Karadeniz’deki daha yüksek dağlarda yapılıyor.
Türkiye Dağcılık Federasyonu de sürdürülebilir dağcılık çalışmaları kapsamında kullanılan gereçlerin güç tüketimi, sıfır atık dağcılık ve atletler ortasında iklim krizi üzerine farkındalık eğitimleri gerçekleştiriyor.
Federasyon Lideri Ersan Başar, Covid-19 devrinde tabiat sporlarına olan talebin hiç olmadığı kadar arttığı ve bu yüzden dağların baskı altında kaldığını anlatarak dağcılığa yeni başlayanların kesinlikle sürdürülebilirlik eğitimi alması gerektiğini vurguluyor:
“Daha evvel gidip görmüş olduğunuz buzulu birkaç yıl sonra bulamamak size değişimin boyutunu anlatıyor ve insan daha çok korumak istiyor.”
Şahika Ercümen ise “Sizin konutunuzu göz nazaran göre yaksalar ne hissederseniz ben de onu hissediyorum” diyor.
- “Türkiye’de iklim değişikliğine inananların oranı yüzde 85”
- Meclis’in taslak iklim raporu: 2099’a kadar yaz sıcaklığındaki artış 6 dereceyi aşabilir, yağışlar yüzde 60 azalabilir
- İklim değişikliği eşine en sadık tiplerden ‘albatroslarda boşanmaları artırdı’