ABD’nin çekilme sürecini tamamlamadan, Taliban’ın idaresi ele geçirdiği Afganistan’da, NATO misyonu çerçevesinde misyon yapan Türk askerinin ülkede kalıp kalmayacağı ve Kabil Hamid Karzai Milletlerarası Havaalanı’nın güvenliğini sağlama vazifesiyle ilgili tartışmalar sürüyor. Reuters, Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinin akabinde Türkiye’nin havaalanının güvenliğini sağlama planını durdurduğunu duyursa da, Ankara şimdi bu hususta resmi bir açıklama yapmış değil. Türkiye açısından dertli alanlardan birisini ise Afganistan’dan gelebilecek göçmenler oluşturuyor.
Taliban’ın 20 yıl sonra yine ülke idaresini ele geçirdiği Afganistan’da Türkiye’nin askeri varlığının durumu ve bundan sonra yaşanabilecek mümkün gelişmelerle ilgili izlenmesi gereken stratejiyle ilgili Prof. Dr. Ahmet Kasım Han ve Emekli Tuğgeneral Ali Er, BBC Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Han: Türkiye’nin havaalanı güvenliğini sağlaması için artık yer yok
Memleketler arası alakalar alanında uzman isimlerden Altınbaş Üniversitesi Rektör Yardımcısı Prof. Dr Ahmet Kasım Han, Türkiye’nin Kabil Hamid Karzai Havaalanı’nın güvenliğinin sağlanması misyonunun temel olarak Taliban’la, o zamanki Kabil hükümeti ortasındaki bir çeşit “kolaylaştırcı” rol üstlenmesine yönelik olduğunu, daha sonra da bu rolüne ait daha geniş misyon tanımlamasının mümkün olup olmadığının tartışıldığına dikkat çekiyor. Han, Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden itibaren ise artık bu türlü bir tabanın kalmadığı görüşünde:
“Biden ve Blinken dışında herkes bir trajedi bulunduğu ve sorumlusunun ABD olduğu konusunda hemfikir. Artık tarih aktı, tekerler döndü. Bundan sonra yapılacak değerlendirmeler her biri tarihe not olarak düşülecek olsa da fiili durumu ve buradaki trajediyi tek başlarına dönüştürme ihtimalleri yok. Dönüşmesi için birilerinin tekrar Afganistan’a komuta etmesi lazım. Kimsenin de bu türlü bir niyetinin olmadığı açık. Bu türlü bir ortamda Türkiye Cumhuriyeti’nin silahlı kuvvetleri pazartesi günü, ABD silahlı kuvvetleri ile işbirliği altında son derece kaotik, insan trajedisinin mümkün mertebe yönetilebilirlik parantezi içine almaya çalıştığını anlıyoruz. Pazartesi itibariyle bunun sonuçlarının çok parlak olmadığı aşikar.”
Uğraşların kıymetli olduğunu, lakin Taliban’ın Kabil’de tam egemenliğini kurmasından sonra insan trajedisi ortadan kalkmasa da görünürlüğünün azalacağını belirten Han’a nazaran, Hamid Karzai Havalanı’nın işlevinin, ülkedeki milletlerarası toplum temsilcilerinin ve askerlerinin Afganistan’ı terk ettiği tabana dönüşecek.
“Türkiye en son terk eden olabilir”
Diplomatlarını çekmeyen, askerlerini çekip çekmeme konusunda şimdi net tavır açıklamayan Türkiye, Taliban idaresine karşın ülkedeki varlığını sürdürebilir mi?
Han’a nazaran Türkiye Afganistan’ı terk eden en son ülke olabilir:
“Ama Türkiye’nin, herkesin gerisinde artçı olarak Kabil Havalimanı’nda kalmanın maliyetini ve getirisinin ne olacağını güzel hesaplaması lazım. Türk dış siyaseti, 2011 yılından beri – son devirlerde azalmış olmak kaydıyla- kendi imkan ve kabiliyetleri ve kendi siyasi sınırlılıklarını, katı ve yumuşak gücünün sınırlılıklarını hesaba katmadan fırsat değerlendirmeleri yapmaktan maluldur. Bunun bedellerini ödedi, ödemekte ve ödemeye devam edecek maalesef. Artık şayet Afganistan’daki fırsat değerlendirmesini yaparken de tıpkı abartılı gözle bu iş yapılırsa, bunun sonucunun maliyet hesaplaması açısından olumsuz sonuçlar vereceği açık. Her yapabileceğiniz şeyi yapmanız gerekmez.”
Taliban, Kabil’in caddelerinde devriye geziyor “Türkiye, şeriat devletinin doğumunun gözetmeni olmamalı”
Ahmet Kasım Han, Türkiye’nin Afganistan’daki yeni durum nedeniyle, bundan sonraki halini milletlerarası toplumla birlikte belirlemesi gerektiğine vurgu yapıyor. Taliban rejimine karşı İngiltere’nin yeni rejimi tanımayacağı, Almanya’nın ise yardımları keseceği bildirisini verdiğini anımsatan Han, Taliban’ınsa idaresine meşruiyet kazandırmak için “referansa” ihtiyacı olduğunu, bu nedenle de burka giymeleri şartıyla kız çocukların okullara gidebileceği üzere ölçülü iletiler verdiğine işaret ediyor. Han, Taliban’ın bunu yapmasının altında ise 1996’da birinci idareye geldiği periyotta yaptığı yanlışlardan bir manada ders çıkarmasına bağlıyor:
Han, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve iktidarın temsilcilerinin Taliban’la temas arayışının ise “Türkiye’nin Ortadoğu’daki kredibilitesinin Afganistan’a da teşmil edilebileceği” kanaatinde olmasına bağlıyor. Memleketler arası toplumun tasalarını aktarmak açısından Taliban’la birilerinin konuşuyor olmasının değerli olduğunu vurgulayan Han, lakin bunun yaratacağı risklerin de göz önüne alınması gerektiğini vurguluyor:
“Uluslararası toplumun korkularını aktarmak ve tahminen de Taliban’ın ülkeyi yönetme biçimi konusunda bir sınırlayıcılık bakımından birilerinin konuşması lazım, bu uygun bir şeydir. Türkiye, bu bahiste uygun konumda bir ülkedir. Lakin bu görüşmelerin büyükçe bir kısmı Taliban’ın yapmaması gerekenler üzerinden gerçekleşeceği için her vakit sempatik görüşmeler olmayacağı yahut söylenenlerin karşılık bulmaması nedeniyle, bu hal tekrar ettikçe ilgili aracının da tartısının azalacağı bir süreç yaşanması tehlikesi var. Türkiye’nin imkan ve kabiliyetlerini, siyasi, askeri, ekonomik diplomatik tahditlerini gerçek kıymetlendirerek fırsatların ne olduğuna karar vermesi ve fırsatları değerlendirmesi gerekir.”
“Ağır Afgan göçmen dalgası yaşanmaz”
Tatvan’a ulaşmaya çalışan Afgan göçmenler Türkiye’deki telaşlardan birisi de Taliban’ın idaresi ele geçirmesiyle birlikte Afganistan’dan Türkiye’ye yönelebilecek göç dalgası. Ahmet Kasım Han Türkiye’de hala 5 milyondan fazla sistemsiz göçmen yaşadığını ve bu nedenle toplumsal bir rahatsızlık olduğuna dikkat çekerken, Afganistan’dan gelenlerin sayısının ise Türkiye’de yaşayan Afrikalılar’dan daha fazla olmadığı görüşünde. Afganistan’daki yeni durumun Türkiye’de göçmenlerden duyulan rahatsızlıkla ilgili tartışmaların alevlendiği bir periyoda denk geldiğine işaret eden Han, “Burada temel yükü Pakistan’la İran kaldıracak. Kaldı ki Türkiye’ye gelenlerin Türkiye’de kalmaya niyeti varmış üzere gözlemlemiyorum. Hepsi Avrupa’ya gitmek istiyor. Türkiye’nin Avrupa’yla bağlantılarını bu manada düzenlemesi gerekiyor. Avrupa Parlamentosu’nda Yeşiller temsilcisi ‘Parasını veriyoruz’ üzere bir açıklama yaptı. Türkiye açısından temel rencide edici olan budur” diyor.
Türkiye’nin göçmenler konusunda “açık kapı” siyasetini da sürdürmeyeceğinin anlaşıldığını vurgulayan Han, “Bu nedenle Türkiye’nin çok ağır Afganlı göç dalgasıyla karşılaşacağını düşünmüyorum. Ayrıyeten bu bahisteki siyaset değiştiği için sonuçların bu kadar ağır olması çok mümkün görünmüyor” görüşünü lisana getiriyor.
“Savaş beyefendileri taraf değiştirdi”
Afganistan idaresinin ve askerinin Taliban’a direnmemesi de dünyanın tartıştığı mevzuların başında. Prof. Dr. Han, bunun nedenini, ABD’nin yanlışlı tavrı ve 2001 yılında Taliban’ın idareden uzaklaştırılmasında rol oynayan “savaş beyleri”nin taraf değiştirmesine bağlıyor:
“Biden, ‘Biz ulus devlet inşa etmek için orada bulunmuyoruz’ diyor. O vakit 20 yıldır, bir ülkede kalıp o ülkede kurum inşası yapmadıysan ya da o denli bir gayret içinde değilsen ne yapıyorsun, diye sormak lazım. O kurumları inşa etmeyi beceremediler. Taliban’ın bu kadar süratli yer kazanmasının en değerli nedeni, ABD’nin yabancı olduğu bir sebep değil. Zira 2001’de onlar da bu türlü kazandılar. Taraf değiştiriyor elinde silah olan savaş beyefendileri. ABD’nin günahlarının değerli bir tanesi ortaya çıkıyor, o savaş beyleriyle işbirliği yaptılar. En büyük yanılgıyı da Obama yaptı ‘Ben çıkıyorum’ dedi ve bir de tarih verdi. O gün itibariyle Afganistan’ın komşularının tamamı Amerika’nın gidici, Taliban’ın kalıcı olduğuna hükmettiler. Ve o andan itibaren Taliban’ın lojistik, askeri, siyasi ne kadar varsa hepsi bir daha kesilmemecesine muslukları açtı. Taliban kazansa da kaybetse de bir öge olacağı ortaya çıktıktan sonra muhatap alınası bir varlığa döndü. ‘Ben gidiyorum’ dediğin gün artık Taliban’ın kaybetmeyeceğini de kabul etmiş oldun. Kaybetmemek, kazanmaktır bu türlü bir örgüt için. Bunun akabinde nasıl 2001’de taraf değiştirerek süratle Afganistan’ın Taliban’ın elinden çıkmasını sağladı o savaş beyefendileri, bu sefer de Amerikalılar gittikten sonra süratle taraf değiştirdiler.”
“2001’de neyi önlemek için geldilerse, bunların tamamı ABD’ye geri dönecek”
Washington’ın, çekilme kararı sonuçlarına ait değerlendirmeleri yapmaması ve sonuçlarını öngörmemesinin mümkün olmadığını kaydeden Han, lakin bundan sonra ABD’nin işinin kolay olmayacağı görüşünde:
“Amerikan siyaseti bununla hatırlanacak. Bu ABD’nin Güneydoğu Asya’da kendi çıkarlarını savunmasını önemli formda zorlaştıracak. Esasen pamuk ipliğindeki kredibilitesini tekrar yerin tabanına sokacaktır ve uzun vadede de 2001’de neyi önlemek için geldilerse, bunların tamamı da geri dönecek Amerika’ya.”
Emekli Tuğgeneral Ali Er: Türk askeri geri çekilmelidir
Emekli Tuğreneral Ali Er, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Afganistan’daki varlığının meşruiyetini NATO misyonu çerçevesinde yapılacak operasyon kapsamında TBMM’de kabul edilen tezkereyle aldığına dikkat çekiyor. Geçen Haziran ayında yapılan dorukta NATO’nun Afganistan’daki misyonuna son verme kararı aldığını kaydeden Er, Türkiye’nin de durumunu buna nazaran kıymetlendirmek zorunda olduğunu tabir ediyor:
“14 Haziran’daki NATO tepesinde de açık halde ‘Bizim Afganistan’da vazifemiz bitti’ dendi. Ben hukukçu değilim lakin biz askerler hareket buyruklarını yahut harekatı sevk ve yönetim ederken, bu meşruiyeti sağlayan bir vazife yeri vardır. Bu NATO kapsamındaysa, bunun altyapısını BM Güvenlik Kurulu Kararları çerçevesinde alır. Bu 51. Unsurdur. NATO’nun 5. Unsurudur. Bunlar meşruiyet sağlar. Bunun ötesinde de, legal devlet yapısı, yasal bir ordu, legal bir varlık vardır. Afganistan’da yasal bir devlet mi var? Cumhurbaşkanı ülkeden ayrıldı, Kabil işgal altında ve üstüne üstlük Kabil’i işgal eden güçler bizim tarafımızdan da dünyada da terör örgütü olarak kabul ediliyor. Hasebiyle biz hangi legal tüzel altyapısı olan güce güvenerek, o gücü kendimize muhatap alarak Türk askerinin orada vazife yapabileceğini düşünebiliriz? Oradaki askerin varlığının ne kadar muhariplik yeteneği olduğu biliniyor. Lakin karşınızda kana susamış bir terör örgütü var. Ve Karzai Havaalanı güvenlik açısından çok problemli olan bir alan. Bu türlü bir ortamda oranın güvenliğinin sağlanmasını ben yaparım demek dahi, Türk askerinin dünya üzerindeki o erdemli ismini sorgulamaya açmak demektir. Zira yapılabilmesi için ne güç var, ne imkan var, ne de tüzel meşruiyeti sağlayacak bir altyapı var. Bu durumda sorumlu bir devlet adamının yapması gereken açıklama Türk askerinin geri çekilmesi olmalıdır.”
Çekilmenin, Türkiye’nin misyondan kaçması manasına gelmeyeceğini vurgulayan Er, ABD’ye ilişkin Bagram Hava Üssü’nün müttefiklik alakaları çerçevesinde Afganistan’dan çıkış için kullanılabileceğini vurguluyor.
MHP Başkanı Devlet Bahçeli’nin Türk askerinin Afganistan’da kalması gerektiği tarafındaki görüşüne katılmadığını belirten Er, ” Şayet Mehmetçik, bayrağa sarılmış tabutlarla dönmeye başlarsa Türkiye kaldıramaz. İdlib’de çok makûs anımız var. Burada İdlib’den daha makûs olaylarla karşılaşabiliriz. Bu da bizi, Cumhuriyetimizi. halkımızı çok yaralar” görüşünü lisana getiriyor.