*Tanıl Bora
Ta 2008’de Can Dündar, Erdoğan’ın (o vakit başbakan) konuşmalarında her lâfın ortasında “noktasında” demesine takılmış, sonra kelamı süren azap olaylarına getirip, “insan hakları noktasında” da hassaslık istemiş.[1] Erdoğan, artık Cumhurbaşkanı, Mart başında “İnsan Hakları Hareket Planı”nı açıklarken “insan hakları noktasında duyarlı, şuurlu ve bilgili insan kaynağımızın gelişeceğini düşünüyoruz,” dedi. 2 Ağustos 2016’da da, “eğer Parlamentomuz kalkar da bununla ilgili idam noktasında bir karar verirse bu karar her şeyin üstündedir,” demişti. İnsan hakları noktasında – idam noktasında…
***
Vaktin Sözleri ile meşgul olalı beri eş dost ahbabın en fazla sipariş ettiği sözlerden biri, bu: “noktasında.”
Geçen çarşamba, 15 Eylül, “uluslararası dünya nokta günü” imiş. Rivayete nazaran ABD’de bir öğretmen, 15 Eylül 2009’da, Peter H. Reynolds’ın Nokta adlı kitabını[2] sınıfında anlatırken, o günü “nokta günü” ilan etmiş. Nokta koymanın insanın bir şeye damgasını vurmasını, “budur” demesini simgelemesinden hareketle, yaratıcılık, yürek ve işbirliği geliştirme ilhamı aranıyor, nokta gününde. Amerikalıların işleri.
Şu nokta gününü, siparişi karşılamaya vesile edeyim; “noktasında” enflasyonuna şöyle bir eğilelim bakalım.
***
Hakikaten enflasyonist bir kullanım var. Başta, Can Dündar’ın ta ne vakit dikkat ettiği üzere, Erdoğan’ın lisanında. 2004 Ekim’inde şöyle bir seri yakalamış: “Türkiye dünya ile bütünleşmesini tüm hak ve özgürlükler noktasında, iktisat noktasında, dış siyaset noktasında, Cumhuriyet tarihinde ulaşılmamış bir yere getirmiştir.” 2017 Mayıs’ında birinci sefer sarf ettiği “sosyal ve kültürel iktidar noktasında eksiklerimiz var” şikâyeti, meşhur.
Erzurum MHP milletvekili Kamil Aydın, 2018 Şubatında Ulusal Eğitim Kurulundaki konuşmasında, harikulade bir seri yakalamış: “Objektif kriterler noktasında; yöneticilerimizin, hepimizin o ehliyet ve liyakat noktasında… imtihanın mahiyeti noktasında… doktora unvanı alma noktasında… takıma atama noktasında… hükümdardan çok kralcı kesilip de alınmaması noktasında.. kurallar noktasında…” (Tabii özellikle, “Kraldan çok kralcı kesilip de alınmaması noktasında…”) 2019 Şubat’ında da Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın yakaladığı bir seri var: “Kayıtlı iktisada geçiş noktasında çok kıymetli adımlar… bu ıslahatlar noktasında değerli adımların düzenleme olarak yasal olarak meclise gelmesi noktasında çalışmalarımız… turizm, ihracat noktasındaki atılan adımlar… gerçek iktisat noktasında…”
Siyaset-idareden gayrı, bilhassa dinî-muhafazakâr telaffuzda “noktasında,” herhalde en beğenilen edattır. Bir “din noktası”dır, kol geziyor mesela. 2011 Kasım’ında Bursa Büyükşehir Belediyesinin düzenlediği bir konferansta “din noktasında zulüm yapan batılılardır,” denmiş. 2009’da Risale Haber sitesinde “Asya din noktasında Avrupa’ya benzemez” diye bir ‘haber’ var. Türlü tele-vaiz görüntülerinde diyorlar ki: “Kur’an din noktasında kafidir. (…) Şayet nitekim Allah’a teslim olsalardı onun din noktasında eksik bir kitap göndermeyeceğini bilirlerdi. (…) Zira Allah’a iman noktası çok değerlidir.” 2020’de Bağcılar Belediyesi’nin düzenlediği Bayan Şûrası’nın duyuru ve bildirilerinde bir rekor kırılmış: “İnsana hizmet noktasında… Bayanların siyasete katılması, temsil noktasında… miras noktasında… ibadetlere katılma noktasında… ilim noktasında… “Yahudilik ve Hristiyanlıkta bayan noktasında… Bayanın Hz. Adem (AS)’ı yasak meyveden yeme noktasında günaha sürüklemesi…”
“Yasak meyveden yeme noktasında” demişken… AKP İstanbul milletvekili Sare Aydın, 14 Aralık 2020’de “taciz ve tecavüz noktasında” bayanların içinde bulunduğu sıkıntı durumdan yakınmış. 2018 Temmuz başlarında MHP’li bir Kocasinan belediye meclis üyesi, “giderek yükselen taciz, tecavüz, hayvana tecavüz noktasında Türk halkının çok ahlaki paha kaybettiği”nden yakınmış.
***
Vaktin sözlerinin hepsi üzere, “noktasında”nın kullanımı da milliyetçi-muhafazakâr ortamla sonlu kalmıyor, yayılıyor, sızıyor. Akademide, mesela, “tarih yazımı noktasında,” “Bourdieu noktasında simgesel şiddetin ne olduğu…,” “Bellah, Amerikan İç Savaşı’nın sivil din noktasında çok büyük bir değeri olduğunu tabir etmektedir,” falan diye yazabiliyorlar.
2020 Şubatı Antalya’da CHP bayan kolları lideri Nilüfer Deveci, “Antalya’nın bayan noktasında çok fazla sorunu olduğunu “ söylemiş. Haberci “kadınlar”ı duyunca otomatikman “kadın noktasında” diye aktarmış da olabilir.
Bir doktor, internet sayfasında “burun estetiği noktasında kendisini kanıtlamış plastik cerrahlara” başvurulması gerektiğini salık veriyor. Bir yüz kremi, “yüz hoşluğu noktasında birinci sırada yer alır” diye methediyor.
***
“Noktasında”nın dinî-muhafazakâr muhitte lisanlara yerleşmesinde, sanıyorum Necip Fazıl’ın belirleyici rolü var. O, konuşmalarında ve metinlerinde “noktasında”yı süper-edat üzere kullanır. Sadece İdeolocya Örgüsü’nden[3] bir döküm yapayım size: “Tam pazarsızlık ve muvazaasız iman noktasında… millî ruhunu koruyabilmek noktasından… yönetim temelinin mücerret ruhu noktasından… kendi öz nefsi içinde ebedî bir (doğru), (güzel) ve (yeni) fâtihliğine memur bulunmak noktasından… içtimai görev noktasından… tam izmihlâl ve inkıraz noktasına… ‘fasl-ı müşterek’ noktasından… ibret hissesi noktasından… gaye noktasına, ilimlerin son humma noktasına… dâva noktasından… doğruluk ve hâlislik noktasından… milletin fikir, hürriyet ve dâva hakkını suistimal noktasından… küfür noktasından… cemiyetin bekası noktasından… değerin en yüksekliğiyle en aşağısına malik bulunmak noktasında… hikmet noktasında… ûlvi ve hasbî cömertlik noktası…” Of! Syasî toplumsallaşmasını “Üstad”ın natıkasından büyülenerek eda eden nesiller, -malûm, Adalet ve Kalkınma Partisi’nin kurucu takımı o kuşaklardandır-, “noktasında”yı böylelikle ezberlerine almış olmalılar.
***
“Noktasında,” bir süper-edat olarak, “hakkında, konusunda, bahsinde, ile ilgili olarak, bakımından, istikametinden, manasında, alanında” üzere edatların yerini tutuyor. Mazruf ve söyleyişteki bütün nüansları telef ederek… Adeta bütün edatları bitiren edattır.
Birçoklarınca belirli ki alışkanlıkla, öylesine kullanılıyor. Lâf olsun diye, diyelim… Bu kadar dök saça kullanılması, daha ağır bir kabahat değil ama zevksiz, doğrusu. Üslûpsuz…
Galiba boldan kullanımı içinde bir resmiyet, bir yük, bir çalım da kazandı. ‘Ciddi’ görünmenin alâmetleri ortasına katıldı.
Kulağıma çok vakit, manaları düzleyici, içerikleri boşaltıcı bir anlatının da alâmeti üzere geliyor. Arka arda nokta konarak boşluk bırakılır ya, boşluğu doldurursunuz; “noktasında,” o noktaların boşluğuna benziyor güya. O boşluğa her şeyi yerleştirebilirsiniz. “Noktasında,” her boşluğa yerleşen laf-ü güzaf hissi veriyor; üzerinde özel olarak düşünmüş olmadan, rastgele bir hususa hakikaten eğilmeden, ‘onu da biliriz, onu da hallederiz’ makamından çalarak sarf edilmiş bir lâfın ipini örüyor.
***
Arapça nokta sözünün, kadim İbranice ve Aramice/Süryanice “sivri bir uçla işaretleme, gagalama” manasından türetildiğini öğreniyoruz. Noktada, bir sivrilik, bir sertlik var. Nokta amaç. Nokta transfer. Nokta koymak. Meşhur ‘sözün bittiği yer’ var ya, işte orası: Nokta. Cümleyi bitiren işaret! Sanki “noktasında” rağbetinde alttan alta, o mutlaklık dileğinin ve ‘sözü bitirme’ cabbarlığının da izini sürmeli mi?
***
Kâğıda saplanan kalemin harekete geçmesinin başlangıç ânı da olabilir, bir nokta. Dünya Nokta Günü’ne ilham veren çocuk kitabı müellifinin ona yüklediği mana üzere, kalemin yola koyulduğu yer, yaratıcılığın başladığı yer… Kelamın başladığı yer. “Bitti, bu kadar”ın noktası değil de, her şeyin sonuçta cim karnında bir nokta olmaktan ileri gitmediğinin şuurunda bir nokta. Dünyanın en hüzünlü şeyinin, nokta olmaya zorlanan bir virgül[4] olduğunun idrakinde bir nokta.
[1] https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/can-dundar/insan-haklari-noktasinda-1002418
[2] Türkçesi Altın Kitaplar’ca yayımlandı, çeviren Oya Alpar, 2018.
[3] Buprogramatik metin 1959’da kitaplaştı fakat 1940’ların ortalarından itibaren yayımlanıyordu.
[4] Ocean Vuong: Yeryüzünde Bir An İçin Mükemmeliz. Çev. Deniz Koç. Harfa, İstanbul 2020, s. 167.
Bu yazı Birikim mecmuasında yayımlanmıştır