Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), yaklaşık 1 yıl ortadan sonra toplumsal medyaya yönelik yeni bir düzenleme için harekete geçti. Geçen yıl Ekim ayında yürürlüğe giren toplumsal medya yasasının akabinde, artık de “yalan haber ve dezenformasyonla mücedele” gerekçesiyle, hem toplumsal medya kuruluşları hem de kullanıcılara yönelik yaptırımlar gündemde.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, son orman yangınlarıyla ilgili dezenformasyon ve palavra haberlerin paylaşıldığı gerekçesiyle yapılacağını duyurduğu yasal düzenleme hazırlığı, toplumsal medyaya yönelik “sansür” telaşlarını de beraberinde getirdi.
Bilişim hukuku alanında uzman avukat Gökhan Ahi, kimi detayları kamuoyuna yansıyan toplumsal medyaya yönelik yeni düzenleme hazırlığı ve bu düzenlemeyle ortaya çıkabilecek sıkıntılara ait BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtladı.
Kulislere yansıyan bilgilere nazaran AKP; yeni toplumsal medya düzenlemesi için Almanya, Fransa, Singapur, Rusya ve Avustralya’da bu mevzuda yapılan düzenlemeleri inceliyor.
Gökhan Ahi, 2007’de maddeleşen “İnternet ortamında yapılan yayınların düzenlenmesi ve bu yolla işlenen hatalarla uğraş edilmesi” hakkındaki 5651 sayılı yasa ve geçen yıl Temmuz maddeleşen toplumsal medya ağlarına Türkiye’de temsilcilik açma mecburiliği getiren düzenleme yapılırken de büyük ölçüde Almanya’dan esinlenildiğini söz ediyor.
‘Yalan haber tarifi nasıl yapılcak?’
Toplumsal medya alanında yapılan düzenlemelerin uygulayıcı ülkeler tarafından da eleştirildiğini tabir eden Ahi, iktidarın yeni düzenlemesindeki en büyük sorunun “yalan haber” tarifinin nasıl yapılacağı konusunda olduğunu belirtiyor:
“Yalan haberle ilgili sorun şu: Palavra haber tarifi nedir, bunun tarifi nasıl yapılır, hangi çeşit haber palavraya girer? Zira, farklı farklı sınıflandırabiliriz; pembe palavra, beyaz palavra, kara palavra var. Burada sınıflandırmanın neye nazaran yapılacağını bilmiyoruz.”
Türkiye’de, hükümete yakın kaynakların işine gelmeyen haberlere çok kolay erişim pürüzü getirebildiğini vurgulayan Ahi, sıradan vatandaşın ise taleplerinin mahkemelerde o kadar kolay karşılık bulmadığını söylüyor:
“Normal, sıradan bir birey başvurduğunda karşısına tabir özgürlüğü, haberleşme özgürlüğü kavramları çıkarken bir kamu kurumunun yolsuzluk yahut üst seviye yöneticisi yahut bir siyasalla ilgili haberleri çok çarçabuk engellenebiliyor. Bu büsbütün işine gelen, işine gelmeyen biçiminde ayırt ediliyor. Bu yüzden palavra haberle ilgili meşakkat var.”
Ahi, “yalan haber” yahut “dezenformasyon” gerekçesiyle uygulanacak yaptırımların, habercilik açısından da kahır yaratacağına dikkat çekiyor:
“‘Görünürde gerçeklik’ diye bir kavram vardır. Haberin içerisinde biraz kurgu vardır, biraz yorum, birazcık iddia, öngörü vardır ve ‘görünürdeki gerçeklik’ haber yapılır. Artık bu haberlere palavra deyip bunun soruşturması yapıp, daha sora diğer bir soruşturma yahut davada yanlışsız olduğu ortaya çıkarsa ne olacak, kaygımız bu istikamette.”
‘RTÜK üzere bir denetleyici konsey olamaz zira herkes yayıncı’
Toplumsal medyaya yönelik yaptırımlar içeren yasal düzenleme kapsamında, bir “denetleyici” ünite oluşturulması da gündemde. Bu kapsamda, palavra haber üreten ve yayanların, kurulacak ‘sosyal medya başkanlığı’ tarafından denetlenmesi de seçenekler ortasında.
Gökhan Ahi, anayasal desteği olmadığı için Radyo Televizyon Üst Konseyi (RTÜK) üzere toplumsal medyayı denetleyecek bir yapının anayasaya muhalif olacağı görüşünde:
“Diyebilirsiniz ki, RTÜK var, kanunla kurulmuş bir yapı ve kanunla yaptırımlar uygulayabiliyor televizyonlar için. Lakin televizyon bir yayın akışı içinde olan, bir programı olan muhakkak yaş kitlelerine hitap eden bir yapı. Oradaki düzenlemeler ile toplumsal medya düzenlemeleri tıpkı çerçevede ele alınamaz. Orada lisanslı yayıncılar var, burada lisansı olmayan, herkesin yayıncı olduğu bir ortam var. Herkes natürel ki kendi aksiyonları, telaffuzlarından sorumlu. Cezai bir sorun varsa, araçları var, cezai soruşturma yapılabilir türel dava açılabilir.”
- Hangi ülke, internette nasıl kontroller uyguluyor?
- Toplumsal medya düzenlemesi: ‘Almanya modeli’ nedir?
AKP, düzenlemenin münasebetini, bilhassa orman yangınları ile ilgili toplumsal medyadan yayılan palavra haber ve dezenformasyon argümanlarına dayandırıyor.
Ahi de bu süreçte orman yangınları ile ilgili soysal medya üzerinden manipülasyon yahut dezenformasyon yapıldığının inkar edilemeyeceğini, soysal medyanın yapısı gereği buna elverişli bir ortam olduğunu vurguluyor.
Bir olay olduktan sonra, yapılan birinci paylaşımın tekraren paylaşılabildiğini ve iletiyi birinci sefer gören insanların bunu “yeni” üzere algılayabildiğine işaret eden Ahi, “Biz buna ‘sosyal medyanın farklı efekti’ diyoruz. Zira insanların önüne düşüyor ve beşerler bunu güya süregelen bir şeymiş üzere algılıyor. Toplumsal medyanın bu türlü yan tesirleri var” görüşünü lisana getiriyor.
Hayali temsilcilik
Ahi, yalnızca yasal yaptırımlar yahut sınırlayıcı tedbirlerle, palavra haber yahut dezenformasyonun önlenemediği üzere bireylerin haklarının da korunamayacağını düşünüyor.
AKP’nin daha geçen yıl, soysal medya ağlarına, temsilcilik mecburiliği getiren maddeyi Meclis’ten geçirdiğini anımsatan Ahi, uygulamada ise kim olduğu bilinmeyen “hayalet temsilcilikler” açıldığına işaret ediyor:
“Kanunun bir koşulunu yerine getirmiş üzere duran, aslında kanunun getirilme sebebi olan bireylerin hak ve özgürlüklerinin korunma evresinin hiçbir halde uygulanmadığı bir hayalet temsilcilik sistemi.”
“Yalan haberin tahlili şeffaflık”
O halde, toplumsal medyadan yayılan yanlış yahut palavra haber yahut bilgi kirliğine karşı ne yapılabilir?
Ahi’ye nazaran bu sorunun tahlili, “şeffaflıktan” geçiyor:
“Bunun yolu, bu türlü palavra haber deyip yasal düzenleme yapmak değil. Kurumların, siyasi partilerin, hükümetlerin, kim derseniz deyin, kaynağından birinci elden gerçek ve şeffaf bilgi vermesi gerekir. İşte o vakit biz dezenformasyonu, manüplasyonu bilgi kirliliğini engelleriz.”
Erdogan, 12 Ağustos’ta katıldığı bir TV progrmaında, “Sosyal medyaya hiç olumlu bakmıyorum, Meclis’in açılması ile birlikte bir çalışmanın yapılması gereğine inanıyorum. Zira bunlar salim akılların yahut aklı selimlerin maksadını adeta saptırıyor” dedi.Hükümetlerin, kamu kurumlarının şeffaf olmadığı ortamda bilgi kirliliğinin de mümkün olabileceğini söz eden Ahi, bu durum karşısında da “Bu bilgi kirliliğinden en çok kim faydalanıyor?” sorusunun sorulabileceğini kaydediyor.
“Ne yazık ki bu bilgi kirliliğinden en çok iktidarlar yararlanıyor. Biz toplumsal medyanın düzgün yanlarını kullanmayıp, makus yanlarıyla ilgili daima bir düzenleme yapma peşindeyiz.”
‘İnternet yoluyla işlenen kabahatler, ceza artırıcı neden’
Yapılacak düzenleme içinde toplumsal medyadan hakaret, palavra haber, dezenformasyon hatası işleyenlere yönelik para ve mahpus cezası verilmesi de gündemde.
Ahi, 5651 sayılı maddede esasen bu düzenlemenin olduğunu vurguluyor. Ahi, basın yoluyla işlenen cürümlerde olduğu üzere internet yayını yoluyla işlenen hataların da ceza artırıcı nedenler ortasında yer aldığına işaret ediyor:
“Kolluk makanları açısından tek ıstırap, bu hesapların sahipleri bulunamıyor. Bu yalnızca Türkiye’nin sorunu değil, aslında bütün öbür ülkelerde de var. Amerika’da bile çocuk pornografisi ve insan kaçakçılığını başka tutuyorum; terör teması olmadıkça mahkeme kararıyla kullanıcı bilgileri alınamıyor.”
‘Kişisel bilgiler, toplumsal medyanın varlık nedeni’
İktidarın yapmayı planladığı düzenleme kapsamında, ‘trol’ ismi verilen uydurma kimlikli hesaplara yönelik yaptırımlar da tartışılıyor.
Bu kapsamda, toplumsal ağ sağlayıcılarından trol hesaplarla ilgili bilgi istenmesi ve palavra haberlerin silinmesi düşünülüyor.
Bu talebi yerine getirmeyen kuruluşlara Türkiye’de faaliyet yasağı getirilmesi seçeneği de tartışılıyor.
Avukat Gökhan Ahi, hiçbir toplumsal medya kuruluşunun, kayıp çocuk olayları, insan kaçakçılığı üzere durumlar hariç ferdî bilgileri paylaşmadığına dikkat çekiyor.
Paylaşmamalarının “sosyal medya kuruluşlarının varlık nedeni” olduğuna işaret eden Ahi, “İnsanların kendisini özgürce söz edebilmesinin kuralı, gerektiğinde anonimlik hakkını kullanmasıdır” görüşünü lisana getiriyor.
Ahi, trol hesaplarla çabanın yolunun da yeniden “şeffaflık”tan geçtiğine dikkat çekiyor.
İktidarın toplumsal medyaya, faaliyet yasağı getirilmesine dönük bir yaptırıma pek mümkünlük tanımayan Ahi, bunun nedenini ise bilhassa siyasal iktidarın, toplumsal medyayı “iyi bir propaganda aracı” olarak kullanmasına bağlıyor ve ekliyor:
“Gençlere, geniş kısımlara oradan ulaşıyorlar. Onun için şayet faaliyet yasağı getirirlerse, kendi bindikleri kısmı keserler.”
- Türkiye’de bugüne kadar hangi siteler ve toplumsal medya platformları yasaklandı?
- Türkiye’de ‘WhatsApp yazışmalarının denetleneceği’ tezi gerçek mu?