ABD’de 2008 krizinde ‘too big to fail’ (batmak için çok büyük) mottosuyla hareket edilen bankacılık kesimi 2023 yılında tekrar sarsılmaya başlandı. Bu kere çok büyük görülmediği anlaşılan batan bankaların mudilerine sigorta olunurken, bankalara kurtarma yapılmıyor. Tabi şimdilik.
Türkiye’de 2001 kriziyle birlikte bankalardaki yapının değişimi sağlam bir temel oturtulmuştu. Bankacılık sistemimizin temelindeki dinamiklerin sağlamlığı tüm dünyaca bilinir. Son gelişmelerin ABD’den tetiklenebilecek bir küresel bankacılık krizine dönüşmesinden korkulurken, son yıllardaki tüm önlem, değişiklik ve uygulamalara dayanabilen Türk bankacılık sistemi yeniden de bilmediğimiz bir risk içeriyor mu? Mahfi Eğilmez, Atila Yeşilada, Selva Baziki ve Serdar Pazı yorumlarını sizler için derledik.
ABD’de batan bankaların başında gelen SVB’nin probleminin düşen tahvil kıymetleriyle portföy idaresinde badireler eşliğinde mudilerin çok talebi olduğu biliniyor. Bu ne mi demek?
ABD’de Fed, faizler, enflasyonla uğraş kapsamında artırınca, tahvillerin de kıymetlerinde düşüşlere neden oldu. Banka portföylerinde tahvil yükü yüksek olunca bu da ziyana neden oldu. Dün soruşturma başlatılırken, bir de öncesinde ortak pay satışı var fakat ayrıntıları şimdi net değil. Ardından mudiler badireyi hissedince panikledi bu da bankayı batırdı.
ABD’deki gelişmelerin Türkiye tesirleri üzerine ünlü iktisatçı Mahfi Eğilmez de Türkiye’ye tesirin en çok borsada görüldüğünü ve banka paylarının etkilendiğini söylüyor. Bundan sonra olacaklar için de gözlerin Fed’de olduğunu, süreç idaresinin öne çıktığını açıkladı.
Eğilmez, şimdilik Fed’in durumu denetim altına aldığı görüşündeyken, faiz artırım kararlarının etkilenebileceğini öngörüyor.
Türkiye için de bankalardaki Hazine kâğıtları riskine dikkat çekerken, ‘almaya zorlanmış olmaları önemli bir sorun olarak karşımızda duruyor’ tabirlerini kullanıyor. Faizlerdeki yükselişlerin, SVB üzere riskler oluşturma ihtimaline değinen Eğilmez, ABD’deki negatif gerçek faizin 4 ila 5 puan olmasına karşılık Türkiye’dekinin 40 ila 50 puan olduğunu da hatırlatıyor.
Son olarak piyasa sistemlerinde faizi değerli bir istikrar içerdiğini, ardından de tüm sistemi etkilediğini hatırlatıyor. Birinci periyotta anlaşılmayan hatta düzgüne giden durumun aksine dönmesinin sorun yarattığını vurguluyor.
Bloomberg ekonomisti Selva Baziki, Sorun İktisat’ta Merkez Bankası siyasetleri ve bunun seçim sonrası ABD’deki krizin Türkiye tesirini kısaca seçim sonrasında optimist bir biçimde özetliyor.
ABD’de görülen banka krizinin Türkiye’deki bankacılık kesiminde bilhassa hazine departmanlarında tecrübeli yöneticilerin yapmayacağı bir yanılgı olarak gören Baziki, Youtube yayınında, uzun vadeli tahvillerin bilançolarda bulunduğunu belirtiyor.
Baziki’nin dikkat çektiği ana öge ise seçim sonrası sonuçlardan bağımsız bir halde iktisat idaresinde değişiklik öngörmesi. Bu da ‘gerekli’ sıkılaşmanın yani faiz artışlarının çok yüksek olmayabileceğini zira bu derece cari açıkla sistemin yürütülebilmesinin sıkıntı olduğunu bunu da seçim sonrası beklentilerin yönetilmesi, TCMB müdahalelerinde azalma ve siyasetlerdeki değişimle TL varlıklara oluşacak talebin de sistemik riskleri azaltacağını daha sıkıntısız atlatılabileceğini bekliyor.
Atilla Yeşilada da Türkiye’de bankacılık sisteminin ABD’den etkilenmesinin mümkünlüğünü mahallî dinamiklerle anlatıyor. Kısaca lokal sıkıntıların ABD’den daha tesirli olabileceğini savunuyor.
Mesele İktisat’ta Atilla Yeşilada, Türkiye’de bankacılık dalında ana sorunun karlılık yapısında bozulma olduğunu belirtiyor. Likiditede sorun olmadığını lakin enflasyon muhasebesi uygulanmadığından görünen karlılıkların da yüksek olduğunu ve gerçek olmadığını belirtiyor.
Kısa özet bu olunca periyotlu Türkiye’de son yıllarda daima bir açıklanan önlemler içinde geçen nedense “ceza” niteliğinde “menkul değer tutma” mecburiliği bu sistematik risklere katkıda bulunmuş mu?
Ekonomim’de Burcu Göksüzoğlu, Trive Yatırım Araştırma Yöneticisi Serdar Pazı’ya soruyor: ‘ABD’deki banka iflaslarını nasıl yorumluyorsun, kriz lokalde kalacak mı?’ Pazı da uzun yıllardır bankaları inceleyen bir uzman olarak anlatıyor:
ABD devlet tahvillerinin faizleri pandemiyle birlikte neredeyse sıfıra gelirken, artık faizler 4’lere 5’lere çıkınca inanılmaz ziyan yazıyorlar. Tahvildeki değişkenler, faiz sıfıra yaklaştıkça ünite kıymeti daha çok etkiliyor. Kısaca faizin 1’den 2’ye gitmesi, bizdeki tahvil faizinin 10’dan 11’e gitmesinden çok daha tesirli. Bu banka da bu süreci uygun yönetemeyerek sorun yaşıyor lakin sistemik bir riske dönüşmemesi için aksiyonlar alındı.
Türk bankalarının elindeki düşük faizli tahvillere karşılık bir faiz artışı olursa birebir sistematik riskle karşılaşır mıyız?
Seçime kadar para siyaseti muhtemelen değişmeyecek. TCMB’den ucuz fonlanan bankalar, yanında 25-30 ortasında mevduat toplayarak bir maliyet oluşturuyorlar. __Ancak evvel ticari krediler akabinde gereksinim kredileri düzenlemeleriyle daha da tahvil alımı mecburî kılınıyor.
Bu sistemde meşakkat olmamasının ana faktörü bankaların da sisteme ucuz kaynak sağlaması gerekliliği. __Çünkü çabucak hemen her kredide bir de tahvil alımı koşul oluyor. Tahvil en az 5 yıl vadeli ki 10 yıla hakikat alımlar sürüyor. Vadeye kadar elde tutulacak olan portföyde bedellendirilen tahviller her gün minik minik 10 binde 1, 2 üzere, kar ederek duruyor. Ancak bankada bir de yüzde 25-30 faizle mevduatlar var. Kaynak yüzde 10 olunca sermaye karlılığı önemli olarak azalmaya başlıyor.
“Bankalardaki kriz sonrası Fed faiz artışlarında değişiklik yapar mı?” sorusunun yanıtı orta vadede profesyonelleri zorluyor.
Orta uzun vadeli beklenti paylaşmak stratejistler için sıkıntı olmaya başlarken, 2023’te ekonomilerde toparlanma beklerken, bankacılık krizi beklenmiyordu. Nomura, Goldman üzere dev yapılar Fed beklentilerinde U dönüşü yaparken, Fed’in 25 baz puan da olsa faiz artırımı yapmaması piyasalarda ‘Görünmeyen öteki şeyler mi var?’, ‘Bilindiğinden daha mı makus?’ sorularıyla panik havasının artmasına neden olabilir.
Avrupa ise müspet iletiler vermeye çabalıyor. ECB’nin de telaşların yatışmasıyla, perşembe günü faizi 50 baz puan artırması bekleniyor.
AB’den Valdis Dombrovskis ve İsveç Maliye Bakanı Elisabeth Svantesson, Brüksel’deki maliye bakanları toplantısı sonrası ABD’de bankacılık bölümündeki gelişmeleri yakından takip ettiklerini, ‘SVB’nin AB seviyesinde çok hudutlu bir varlığı bulunduğunu’ vurguladı.
SVB iflasının AB ülkelerinde yayılması beklenmezken, Avrupa Merkez Bankası ECB’nin duruma dair tetikte olduğu da belirtildi.