Rusya ve Esad rejiminin İdlib’e yönelik askeri harekat hazırlıkları Türkiye üzerinde baskıyı artırıyor, bölgede tansiyonu tırmandırıyor.
Son haftalarda Rusya’nın bölgede hava hücumlarını ağırlaştırması dikkat çekerken, Esad rejimi de değerli noktalara ağır silah sevk etmeyi sürdürüyor.
Birçok uzman, 2020’de bölgede ateşkesi sağlayan Türkiye-Rusya mutabakatının artık ortadan kalkmakta olduğu yorumlarını yapıyor, lakin Rusya’nın maksatları ve atması mümkün adımlar konusunda farklı görüşler bulunuyor.
Putin, düğmeye basar mı?
Gelişmeleri yakından takip eden Alman uzman Kristian Brakel, son gelişmeleri korku verici olarak görmekle birlikte, şimdi Kremlin’in İdlib’e kapsamlı harekat için yeşil ışık yakmadığı görüşünde.
Heinrich Böll Vakfı Türkiye Temsilcisi Brakel, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Rusya Devlet Lideri Putin’in İdlib konusundaki son ataklarının gerisinde, farklı hesapların da olabileceğini söyledi.
Brakel, “İdlib’de tırmanan tansiyona, Kremlin’in Türkiye’nin yine ABD’ye yakınlaşmış olduğu tarafındaki algısı da kaynaklık etmiş olabilir. Türkiye’nin, Kafkaslar, Ukrayna ya da Libya hususlarında Rus çıkarlarına karşı hareket etmiş olması da bu süreçte rol oynamış olabilir” görüşünü lisana getirdi.
2020 yılında varılan Türkiye-Rusya mutabakatının uygulamada birçok problemle karşı karşıya olduğunu, kalıcı tahlil bulunmadığı takdirde çatışma sürecinin tekrar başlamasının kaçınılmaz olduğunu vurgulayan Brakel, “Esad rejimi İdlib’i geri almak istiyor. Ancak bunun için Rusya’nın yeşil ışık yakması gerekecek. Fakat Erdoğan’ın Putin ile görüşmesinin gayriresmi sonuçlarını, yani iki başkanın kapalı kapılar akabinde vardıkları uzlaşmanın detaylarını şimdi bilmiyoruz” şeklinde konuştu.
Avrupa da gelişmelerden kaygılı
Muhaliflerin son kalesi olarak görülen İdlib’de, yerlerinden edilmiş yaklaşık 3,5 milyon Suriyeli yaşıyor. Bölgenin radikal kümelerin elinde olması ve terör örgütlerinin denetiminde bulunması, hem Ankara’yı, hem de Avrupa başkentlerini endişelendiriyor.
Mümkün bir askeri harekat durumunda İdlib’den yeni bir göç akınının yaşanması, bu bölgede bulunan radikal cihatçı örgütler nedeniyle terör tehdidinin yeni boyutlar kazanması, uzmanları kaygılandıran gelişmelerin başında geliyor.
Suriye basınında çıkan haberlerde, İdlib’e yönelik operasyonun eli kulağında olduğu, yakında bu bölgenin de muhaliflerden alınacağı belirtiliyor.
Erdoğan ve Putin ne konuştu?
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile Soçi’de gerçekleştirdiği görüşmenin akabinde, İdlib konusunda detaylı açıklamaların yapılmamış olması, kamuoyunda spekülasyonları arttırıyor. Uzun müddettir Türkiye’yi İdlib konsundaki mutabakatın gereklerini yerine getirmemekle eleştiren Rusya’nın, bu hususta Erdoğan’dan kimi ödünler almış olabileceği tez ediliyor.
Rusya Memleketler arası Bağlantılar Kurulu uzmanı Timur Ahmetov, DW Türkçe’nin soruları yanıtlarken, Soçi’de şayet yeni bir uzlaşma sağlandıysa, Putin açısından bunu kamuoyuna açıklamamak için bir neden bulunmadığını söyledi.
Rusya’nın Suriye’de avantajlı pozisyonda olduğunu, elinde çok güçlü kartlar bulundurduğunu söyleyen Rus uzman, “Buna rağmen Erdoğan Putin’e, kamuoyu nezdindeki imajını olumsuz istikamette etkileyebilecek kimi taviz ve kelamlar vermiş olabilir. Erdoğan’ın, yerine getirilmesi çok güç bir kelam vermiş olması da mümkün” dedi.
Olası odunların ya da taahhütlerin neler olabileceği konusunda ise Ahmetov şunları lisana getirdi:
“Türkiye’nin İdlib’deki kimi gözetleme noktalarından çekilmesi kelam konusu olabilir. Bir öbür başlığı, İdlib’de siyasi durumun değişmesi sonucunda yaşanacak sığınmacı akını oluşturuyor olması mümkün. Ayrıyeten, Türk Cumhurbaşkanı güç kullanımını erteleyebilmek için Putin’e bir kere daha, İdlib’deki radikal kümeleri, müzakereler üzere, askeri olmayan tekniklerle ikna etme kelamı vermiş olabilir. Bu tıp süreçler, önemli seviyede bir zımnilik gerektirir, zira bu Türkiye’nin radikal terör kümeleriyle, lokal savaş ağalarının ölçülü muhalefet kümelerine dahil edilmesi üzere hassas bahisler hakkında, güç ve ucu açık görüşmeler yapacağı manasına gelir.”
Rusya’nın Türkiye’den talepleri
Soçi görüşmesinden sonra Rusya basınında çıkan haberler, Kremlin’in, İdlib’deki terör örgütlerinin “etkisizleştirilmesi” konusunda ısrarcı olduğuna işaret ediyor.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan’dan taahhütlerini yerine getirmesinde ısrarcı olduklarını, Heyet Tahrir el- Şam (HTŞ) başta olmak üzere İdlib’deki teröristlerin etkisiz hale getirilmesi gerektiğini yineledi.
İdlib’in etrafında yaklaşık 70 farklı denetim noktasında Türk askerleri konuşlu. İdlib’in içi ise büyük ölçüde Heyet Tahrir el- Şam’ın (HTŞ) denetimi altında.
Ebu Muhammed El Culani liderliğindeki bu örgüt, El Kural’dan ayrıldığını duyurarak ismini HTŞ olarak değiştirmişti. 2019’dan bu yana İdlib’i fiilen yöneten HTŞ, BM Güvenlik Kurulu tarafından “terör örgütü” olarak sınıflandırılıyor, Türkiye tarafından da terör örgütü olarak görülüyor.
Son devirde bölgede Türk asker ve istihbarat yetkililerinin vefatına sebep olan taarruzların kimler tarafından gerçekleştirildiği resmi olarak açıklanmıyor.
Fakat İdlib’de yaşanan gelişmelerin üst seviye birtakım Türk generallerin istifasına neden olduğu, orduda izlenen siyasete yansıların arttığı, basına yansıyan fakat resmi olarak doğrulanmayan tezler ortasında.
Türkiye’yi bekleyen riskler
Heinrich Böll Vakfı Türkiye Temsilcisi Kristian Brakel, Rusya’nın taleplerinin karşılanmasının güç olduğunu işaret ederken, gelişmelerin bölgedeki Türk askerlerini de alanda çok güç bir duruma soktuğunu söyledi.
Brakel, “İdlib’deki Türk askerinin çok sıkıntı bir durumda bırakıldığı bir gerçek. Ne Rusya’nın ne de rejimin taarruzlarına gerektiği üzere karşılık vermelerine müsaade veriliyor ne de HTŞ ile işbirliği yapmalarına. Zati HTŞ, ideolojik olarak Türk ordusu mensuplarının inandıklarıyla örtüşmediği üzere, onlar tarafından emniyetli bir partner olarak da görülmüyor. Türk askerlerinin bu iki taraf ortasında sıkışıp kalması önemli bir risk oluşturuyor” görüşünü aktardı.
HTŞ ikilemi
Alman uzman, Türkiye’nin Rusya ve Esad rejiminin askeri adımlarına karşı HTŞ’ye dayanak verebileceğini savunanlar olduğunu söylerken, “Ancak ben Türkiye’nin öteki ülkelerin dayanağı olmaksızın, ABD gayrı resmi de olsa yeşil ışık yakmadan, bu türlü bir adım atacağını düşünmüyorum” dedi.
Türkiye’nin HTŞ ile açıkça işbirliği yapması mümkün görülmüyor. Çünkü HTŞ’nin önde gelen isimlerine, BM’nin terör örgütleriyle mücedele kararları doğrultusunda, Türkiye’de de yaptırım getirilmesinde, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın imzası bulunuyor. HTŞ’nin bir defa daha isim değiştirerek, yeni oluşumlarla bölgede hareket alanını genişletmeye çalışması mümkün.
Fakat Rusya Dışişleri Bakanı Lavrov, Soçi görüşmesi sonrasında yaptığı açıklamada, mutabakat uyarınca tüm terörist kümelerin etkisiz hale getirilmesi gerektiğini söylerken, “en başta HTŞ’nin, kıyafetlerini, kılıflarını her ne biçimde değiştirirlerse değiştirsinler” vurgusunu yapması bu atılıma göz yummayacakları formunda yorumlandı.
James Jeffrey uyardı
İdlib konusunda kritik gelişmelerin yaşandığı günlerde, ABD’nin eski Suriye özel temsilcisi James Jeffrey de çarpıcı bir çıkış yaptı.
Amerikan fikir kuruluşu Wilson Center’ın Ortadoğu Programı’nın başkanlığını yürüten Jeffrey, “Önümüzdeki haftalarda Suriye dramatik değişime sahne olabilir, üstelik bu değişim daha güzele bir gidişat olmayacaktır” uyarısında bulundu.
Jeffrey, internet sitesinde yayınlanan değerlendirmesinde, İdlib’de 2020 yılında Türkiye ile Rusya ortasında mutabakatın sağlanmasında, ABD’nin o devir alanda Türkiye’ye verdiği askeri dayanağın belirleyici olduğunu hatırlattı.
Biden idaresinin ise Suriye siyasetini IŞİD’le uğraş ve insani yardımlar ile sonlandırmakta olduğuna dikkat çeken Jeffrey, şu dikkat cazip görüşü lisana getirdi: “Rusya’ya yeşil ışık yakılmış görünüyor, tıpkı Dera’daki bir başka ateşkesin çöküşü üzere, Rusya’nın amaçlarına ulaşma eforu Washington tarafından artık engellenmiyor.”
Türkiye, İdlib’den çekilmeli mi?
Rusya’nın artan baskısı İdlib konusunda Ankara’yı sıkıntı tercihlerle karşı karşıya bırakırken, Türkiye’nin askerlerini bölgeden geri çekmesini öneren uzmanların sayısı da artıyor.
Önde gelen güvenlik uzmanlarından Doç. Dr. Nihat Ali Özcan, Youtube’de yayınlanan “ODAK Suriye” adlı programda, İdlib’in Türkiye için giderek kangrene dönüşme riski taşıdığını belirterek, kararlı adımlar atılması gerektiğini söyledi.
HTŞ’nin İdlib içerisinde siyasi otoritesini sağlamlaştırırken, Türk askerine “sen güvenlik vazifelisi üzere dışarıda kapıda bekle” mesajının verildiğini söyleyen Özcan, hiçbir kural, kontrol, yasa olmayan bu bölgede büyük paralar döndüğünü, HTŞ’nin rüşvet ağı kurduğunu, durumun giderek kötüleşmekte olduğunu kaydetti.
İdlib’den çekilmenin Türkiye için en hakikat karar olacağını söyleyen Nihat Ali Özcan, şu tespitlerini aktardı:
“Uzun vadede Suriye’de artık İdlib yahut öteki yerlere dayanarak, bırakın rejimi değiştirmeyi, rejimin karakteri üzerinde tesirde bulunma kapasiteniz artık sıfır… Zira Esad orada oturuyor, ardında Rusya var ve bu bölge artık Amerika’nın umurunda değil. Bir an evvel burayı sırtınızdan atmanız gerekiyor. Atmazsanız bu çürüme sizi Hatay’dan, Antep’ten itibaren çürütmeye devam eder.”
