Ortak açıklamada, Türk-Amerikan heyetleri ortasındaki görüşmede, “ekonomik ve savunma işbirliği, terörle uğraş, bölgesel ve global sorunlar dahil olmak üzere iki ülkenin ortak çıkarlarının bulunduğu husus başlıklarının” gözden geçirildiği kaydedildi.
Tıpkı açıklamada, ABD Ticaret Bakanlığı Müsteşarı Marisa Lago’nun, Stratejik Sistem’in ekonomik ve ticari boyutundaki işbirliğini geliştirmek üzere 5-6 Nisan 2022 tarihlerinde Ankara’yı ziyaret edeceği ve tekrar bu sistem çerçevesinde Dışişleri Bakanları seviyesindeki toplantının bu yıl düzenleneceği bilgisi de verildi.
Diplomatik kaynaklara nazaran, Stratejik Düzenek kapsamındaki dışişleri bakanları toplantısı ileriki aylarda Washington’da gerçekleşecek ve Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu Biden idaresinin misyona başladığı Ocak 2021’den bu yana Amerikan başşehrine birinci resmi ziyaretini gerçekleştirmiş olacak.
Kaynaklar, düzeneğin alakaların bütün boyutlarının ele alınacağı bir çatı oluşturacağını, her iki tarafın farklı kurumlarının birlikte yer alabilecekleri bir ortam yaratarak bahislerin daha bütüncül ele alınmasının amaçlandığını kaydediyorlar. Birebir kaynaklara nazaran, son periyotta artan diyalog ve Türkiye’nin dış siyasetindeki tamir süreci Ankara-Washington sınırının daha da canlanmasına yol açıyor ve bu sürecin bu biçimde devam etmesi öngörülüyor.
Türkiye uzun müddettir bu türlü bir düzenek istiyordu
Ankara, münasebetlerin giderek daha da zorlaştığı son yıllarda tıkanıklığın aşılabilmesi için ABD ile bu türlü bir sistem ya da çalışma kümesi kurulmasını talep ediyor lakin Washington’dan olumlu bir karşılık alamıyordu. Biden idaresinin iktidara gelmesinin akabinde bağlarda başlayan yumuşama süreci, iki ülke başkanını Haziran 2021’de evvel Brüksel’de sonra da Ekim 2021’de Roma’da bir ortaya getirmişti.
Kaynaklar, bu düzeneğin kurulmasına ait mutabakatın da Roma görüşmesinde ele alındığını kaydediyorlar. Sistemin evvel aktive edilmesi sonra da başlatılması ise lakin Ukrayna savaşının başladığı 24 Şubat’tan sonra gerçekleşti.
Getty Images Nuland, Türkiye temasları sırasında Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile de görüştü. Türkiye ve ABD, Stratejik Sistem’in aktive edilmesine ait kararı ABD Dışişleri Bakan Yardımcısı Wendy Sherman’ın Mart başındaki Türkiye ziyareti sırasında açıklamışlardı. Ankara’daki diplomatik kaynaklara nazaran, bu sürecin ana belirleyicisi Ukrayna savaşının yarattığı yeni güvenlik ortamı ve Türkiye’nin hem NATO hem de ABD ile stratejik münasebetinin yine öne çıkması oldu.
Ankara’daki temasları sırasında NTV’ye konuşan Nuland, bu durumu “İki ülke ortasındaki alakada yeni bir güç var. Tüm NATO müttefikleri olarak Rusya’nın başlattığı bu müthiş savaşla karşı karşıya kaldık. Bu savaş hem Türkiye’nin hem de bizlerin çıkarlarını tehdit ediyor, etkiliyor. NATO’daki müttefikler olarak daima birlikte hareket ediyoruz,” kelamlarıyla açıkladı.
Türkiye ve ABD dışişlerinin ortak açıklamasında da bu bahse değinilirken, “Türkiye ve ABD, Ukrayna’nın egemenliğinin ve toprak bütünlüğünün korunmasına dair ortak taahhütlerini yinelemişlerdir. ABD, Türkiye’nin savaşa adil ve diplomatik bir tahlil bulunmasını kolaylaştırmak gayesiyle sergilediği gayretleri memnuniyetle karşılamıştır,” değerlendirmesi yapıldı.
Stratejik ve model paydaşlıktan stratejik düzeneğe
Türk-Amerikan bağlantılarının bilhassa son 20 yılında işbirliğinin gelişen bölgesel ve global olaylara ve ikili münasebetlerin tabiatına nazaran farklı terminolojilerle tanımlandığı gözleniyor. NATO müttefikliğinin getirdiği stratejik müttefiklik alakasının ABD’nin Irak’a 2003’de başlattığı savaşa Türkiye’nin katılmaması ve topraklarını kullandırtmamasıyla sarsılmasından yalnızca beş sene sonra Ankara’ya gelen periyodun ABD Lideri Barack Obama, model iştirak kavramını ortaya atmıştı.
2013-2018 yılları ortasında yaşanan önemli buhranların sonunda Türkiye ve ABD, 16 Şubat 2018’de yayınladıkları ortak bildiriyle münasebetlerin stratejik iştirak tarifini yine gündeme getirmişlerdi. Birebir periyotta iki ülke üç başka çalışma kümesi kurmuş ve siyasi, askeri, güvenlik, ekonomik ve bölgesel bahislerde işbirliği adımını atmışlar lakin somut sonuçlara ulaşamamışlardı.
Getty Images Nuland S-400’ler sorulduğunda “Bizim bu noktada yapmak istediğimiz şey uzun yıllara dayanan tarihi ortaklığımızı, müttefikliğimizi düzeltmek ve bozulan ilgileri onarmak,” tabirlerini kullandı. Tarafların bilhassa odaklandığı sıkıntılar ortasında ABD’nin Suriye Demokratik Güçleri ismi altında YPG’ye takviye vermesi, Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemlerini alması ve konuşlandırması, ABD’nin Fethullah Gülen konusunda Türkiye’nin iade istemlerini dikkate almaması ve Türkiye’nin bozulan insan hakları sicili üzere bahisler yer alıyordu.
Bu problemlerin hala çözülememiş olması, yeni kurulan Stratejik Sistem’in gündeminde olacağını göstermesi açısından kıymetli. ABD’nin önde gelen diplomatlarından Nuland, bilhassa S-400 sorunu ile ilgili bir soruyu yanıtlarken, “Bizim bu noktada yapmak istediğimiz şey uzun yıllara dayanan tarihi ortaklığımızı, müttefikliğimizi düzeltmek ve bozulan bağları onarmak,” tabirlerini kullandı.
Fakat ne Ankara ne de Washington’da başta S-400 sorunu olmak üzere mevcut zahmetlerin kısa vadede aşılması kolay görünüyor. Tarafların meseleleri büyütmek yerine başta Ukrayna olmak üzere bölgesel mevzulardaki işbirliğini öne çıkartmaya devam edecekleri büyük bir mümkünlük olarak bedellendiriliyor.
Problemler nasıl çözülecek?
Türkiye ve ABD, ortak problemlerin sıralaması konusunda farklı düşünüyorlar. Türkiye, en temel sorunun ABD’nin Türkiye’nin terörist örgüt olarak tanımladığı YPG’ye askeri dayanak vermesi olduğunu, ABD ise Türkiye’nin Rusya’dan S-400 hava savunma sistemini konuşlandırması olduğunu vurguluyor.
Kuzeydoğu Suriye’de şiddetin azalması ve izafî bir istikrar ortamının yaratılmış olması, iki ülke ortasındaki S-400 konusunun bilhassa Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması kontekstinde öncelikli sorun haline geldiği değerlendirmeleri yapılıyor. ABD’nin 2017 tarihli Amerikan’ın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası (CAATSA) ve Ocak 2021’de yürürlüğe giren Ulusal Savunma Yetkilendirme Yasası, Türkiye’nin S-400’lere sahip olmamasını kaide koşuyor.
Geçen haftalarda Amerikan basınında çıkan haber ve yorumlarda, Washington’un Ankara’ya S-400 sistemini Ukrayna’ya vermesi teklifinde bulunduğu argüman edilmiş fakat taraflarca doğrulanmamıştı. Türkiye’nin, bilhassa de Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasının akabinde S-400 sistemini aktive etmek ve kullanmak üzere adım atmayacağını diplomatik yollarla ABD’ye ilettiği lakin üçüncü bir ülkeye transfer etmesinin beklenmemesi gerektiği iletisini verdiği kaydediliyor.
Bu şartlar, iki müttefik ülkenin kurduğu yeni mekanizmayı, problemlerin tahlili ve bozulan bağları onarma konusunda kuvvetli bir süreci beklediğini gösteriyor.
