Türkiye’de uzmanların uzun müddettir uyardığı kriz, iktisat idaresi tarafından ‘felaket tellallığı’ olarak nitelendiriliyor. 2021 sonunda yaşanan kur atakları ve enflasyondaki yükseliş, ekonomistlerin tasvip etmediği halde durulurken, vatandaş tarafından bitti olarak algılanıyor. Bunun da seçim sonuçlarında tesirinin yorumlanmaya çalışılması da ‘gerçeği’ gözler önüne seriyor.
2021 Eylül ayında iktisatta yaşanan yol ayrımı, ekonomistleri isyan ettirdi. Birinci etapta kur atakları akabinde enflasyonda yükseliş görülünce vatandaş da bu isyana katıldı.
20 Aralık 2021 KKM açıklaması, Merkez Bankası rezervlerinin devreye girmesi, enflasyonda baz tesiri ve Rusya-Ukrayna savaşıyla global konjonktürün devreye girmesi ana etkenler olmak üzere, gerek bankacılık, gerek gerçek dal, gerek başka alanlardaki tedbir, düzenleme, baskılama ya da makroihtiyati önlemler, ismi her neyse, vatandaşın hissettiği kısmı makyajladı.
Ancak ekonomistlerin isyanı sürüyordu. Onlar da toplumsal ve siyasi telaffuzlarla bertaraf edildi.
Ama sorun çözülmemişti. Bu ortamda seçime gidildi. Sonuç, ekonomistlerin beklentisinin tersine olunca sorgulamalar başladı.
Doç. Dr. Ümit Akçay’ın “boş tencere” yorumları giriş yapmak açısından çok yardımcı oldu. Akçay, “Boş tencere neden iktidarı götürmüyor?” sorusunu floodla yanıtladı.
– Tencere artık daha az doluyor evet fakat muhalefet kemer sıkma + faiz artışı önerdikçe tencerenin daha fazla dolabileceğine dair bir inanç ortaya çıkmıyor.
“Ekonomik durumun tasvirinde büyük yanılgılar var, ezbere yapılan yorumlar bizi bir yere götürmüyor maalesef.”
Son not:
‘Boş tencere iktidar götürür’ önermesi, tipik bir ekonomik indirgemecilik örneği. Buna katılmıyorum.
Değinmemin nedeni, muhalefette bunun derinlemesine tartışılmaması, otomatik sonuçlar doğacağı kanısıyla beklentilerin yükselmesi, sonrasında gelen hayal kırıklığı.
Katıldığı yayında ekonomist Cevdet Akçay, iktisat ve seçim sonuçları bağlantısını daha kolaylaştırarak açıkladı.
Akçay, krizin tanımlamasını işsizlikte yükseliş olmadığını lakin olsa dahi ‘Reis’ tanımlamasıyla Erdoğan’dan tahlil bekleneceği halinde yaptı. Mevcutta olan krizi sarsıntıyla ilişkilendirerek kısaca şöyle tanımladı:
Depremin geleceğini gören jeologları üzere krizin geleceği öngörülüyor. Fakat vatandaş sarsıntısı de olunca, yaşayınca anlıyor. Ekonomik krizlerin oluşumu uzun sürer, bunu iktisatçılar görür. Olduğunda herkes anlar.
Muhalefetin, iktisattaki krizi hakikat anlatamadığını belirten Akçay’ın açıklamalarını burada izleyebilirsiniz.
Dr. Fatih Özatay da iktisatta durumu “Beka Sorunu” olarak tanımladı.
‘Beka’ sözcüğünün ‘kalıcılık, ölmezlik’ manasından yola çıkarak, ‘bir ülke iktisadının yabancı finans kurumlarının risk alma iştahına giderek hassas hale gelmesini değerli bir beka sorunu’ olarak niteledi.
Türkiye’nin temel problemlerin biri olan cari süreçler açığının da artmasına, yurtdışından döviz borçlanmaya, giderek de yabancıların risk alma iştahlarına bağımlı olduğumuzu vurguladı.
Uygulanan siyasetlerin da bu durumu artırdığını ve ‘ekonominizin giderek kırılganlaşmasının bir beka meselesine dönüştüğünü’ açıkladı.
Osman Ulagay da yanlış olduğu belirtilen uygulamalardaki ısrarların giderek “çok boyutlu bir krize” evrildiğini belirtti.
‘Yanlış yanlışı doğuruyor ve riskler büyüyor’ diyen Ulagay, KKM, cari açık, dış borç, rezervlerinde durumu, bütçe açığı, seçim sonrası sıkıntıları, bankacılık sistemi, yabancı girişinin olmaması, enflasyondaki düşüşün kur ile yine tetiklenmesi, döviz arzında son günlerde artan problemler, bunlardan ötürü yatırımların durması üzere birçok korkutucu alana değiniyor. Akabinde da değerlendirmesini ‘Sözün bittiği yerdeyiz sanki’ tabirleriyle sonlandırıyor.
Özetle, iktisatta uzun vakittir beklenen ve bir biçimde yüzdürülmeye çalışılan durumun seçim sonrasında su yüzüne çıkacağı öngörülüyor.
İktidarın devam etmesi halinde uygulamada değişim olmamasının nelere yol açabileceğini göstergeler ve bilgiler üzerinden yorumlayan uzmanlar son 2 yıldır ihtarlarını eksik etmiyor. Lakin vatandaş bu ihtarları kısa vadeli algıladığından, uygulanan siyasetlerle da mevcutta büyük sorun görmüyor. Doğal olarak seçimlerini de siyasi ya da duygusal olarak yapıyor.
Cevdet Akçay’ın katıldığı Açıl Sezen’le BloombergHT yayınının tamamını da burada izleyebilirsiniz.