1991-1995 ortasında yaşanan ve Yugoslavya’nın dağılmasıyla sonuçlanan iç savaşın en büyük mağdurlarından birisi Boşnaklardı. Srebrenitsa Katliamı ise bu sürecin en yabanî ve kanlı sayfasını oluşturuyor. 11 Temmuz 1995’te Bosna Hersek’in doğusunda Sırp Ordusu ve milisleri tarafından başlatılan katliam sonucu, 8373 Boşnak öldürülüp toplu mezarlara gömüldü.
Boşnak halkının en büyük ulusal acısı olarak kabul edilen ve 28 yıldır dinmeyen bu yırtıcı katliam, İkinci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’da yaşanmış en büyük kıyımlardan birisi.
Katledilen Boşnakları hürmetle anarken, sürecin detaylarını birlikte anımsayalım.
Srebrenitsa Katliamı, 28 yıl geçmesine karşın tüm Boşnak milletinin en derin yarası olmaya devam ediyor. Bosna Hersek’in doğusundaki Srebrenitsa’da Temmuz 1995’te yapılan katliamda kimlik tespitleri yeni yapılabilen 30 kadar katliam kurbanının toprağa verilmesi bekleniyor.
Bosna Hersek’in doğusunda Srebrenitsa kentinde Temmuz 1995’te yaşanan katliamın yaraları hala sarılabilmiş değil. Pekala, bundan 28 sene evvel Srebrenitsa’da neler olmuştu? Günümüzden yalnızca 28 sene evvel, Avrupa’nın ortasında bu kadar yırtıcı bir katliama nasıl müsaade verilmişti? Gerekli önlemler neden alınmamıştı? Ömrünü yitiren insanların yasını tutarken, acı reçetenin sorumluları ve karşılık bulmayan sorular acıları daha da fazla derinleştiriyor.
Sırpların, Hırvatların, Boşnakların, Arnavutların ve daha pek çok halkın birlikte yaşadığı Yugoslavya, 1990’ların başından itibaren dağılma sürecine girdi.
Sırp milliyetçiliğinin öbür halklar üstünde baskı oluşturması, buna karşılık olarak Hırvatların ve Boşnakların da kendi dini ve ulusal kimliklerine sahip çıkması sonucunda ülkede şiddetli çatışmalar başladı. Etnik, dini, mezhepsel temellere dayanan bu çatışmalar kısa vakit içinde iç savaşa dönüştü.
Devlet bürokrasisi, Ordu ve Emniyet üstünde hakim pozisyonda olan Sırplar; öteki dini ve etnik ögeleri bastırmak ve sindirmek emeliyle şiddete başvurdu. 1991-1995 ortası süren iç savaş boyunca kanlı olaylar meydana geldi.
Yaşanan katliamları bölgeye yerleştirilen Birleşmiş Milletlere bağlı özel askerler de önleyemedi. Srebrenitsa ise bu acı sürecin en dramatik halkasını oluşturuyordu.
Sırp Cumhuriyeti Ordusu, Temmuz 1995’de bugünkü Bosna Hersek hudutlarında ilerlemeye ve kapsamlı bir askeri harekata başladı.
Ratko Mladic idaresindeki Sırp Ordusu, Bosna Hersek’in doğusundaki Srebrenitsa kentine dayandı. Savunmasız ve güçsüz durumdaki binlerce Boşnak’ın yaşadığı kentte bir anda büyük bir panik yaşandı. Savaştan evvel 24 bin civarında olan kentin nüfusu öbür kentlerden kaçarak gelen Boşnaklarla birlikte 60 bine ulaşmıştı. Ağır silahlara sahip olan, askerlerin yanı sıra özel kuvvetlerden de milis güçlere sahip olan Sırplar, kentte denetimi ele geçirdi.
Birleşmiş Milletler, Srebrenitsa’yı savaş dışı bölge ilan etmişti. Bundan ötürü başta Boşnak Müslümanlar olmak üzere çok sayıda Sivil, inançlı bir noktada kalabilmek için kente geliyordu.
Bölgede 400 kadar Birleşmiş Milletler’e bağlı Hollandalı askerler misyon yapmaktaydı. Kentte yaşayan sivillerin de en büyük umudu bu askerlerdi. Sırp Ordusu’nun kenti ele geçirmesinin akabinde, Boşnak bayanların ve çocukların Hollandalı askerlerin nezaretinde kentten ayrılmalarına ve inançlı bölgeye geçmelerine müsaade verdiler. Boşnak erkeklerin ise içlerinde savaş hatalısı olup olmadığının anlaşıldıktan sonra bırakılacaklarının garantisini verdiler. Bu taahhüde inanan BM kuvvetleri, kenti Sırplara terk etti, on binlerce Boşnak erkeği Sırp ordusunun insafına bıraktı. Bu noktadan sonra katliamın rengi belirli olacaktı.
Bosna Kasabı olarak da isimlendirilen Sırp Kumandan Ratko Mladiç, buyruğundaki askerlere katliam buyruğunu verdi.
www.qha.com.tr
Bu buyrukla birlikte 8372 savunmasız Boşnak, Sırp Ordusu tarafından depolarda ve dağ eteklerinde kurşuna dizilerek öldürüldüler. Kimlikleri belirli olmaması için cansız vücutları modüllere ayrılarak sayıları 64’ü bulan toplu mezarlara gömüldüler. Srebrenitsa topraklarında bugün dahi çok sayıda kemik ve ceset modüllerine rastlanıyor. Kimlikleri tespit edilen yeni isimler her sene toprağa veriliyor. Sırp Ordusu ise katliam suçlamalarını kabul etmeyerek, öldürülenlerin hepsinin Bosna Direniş Ordusu askerleri olduğunu sav etmeye devam ediyor.
Boşnak Müslümanları önderi Bilge Kral lakaplı Aliya İzzetbegoviç, Srebrenitsa’da yaşananların İkinci Dünya Savaşı sonrası gerçekleşmiş en büyük katliam olarak nitelendirdi.
Katliamdan 15 yıl sonra, 27 Haziran 2017 tarihinde Hollanda mahkemesi, Srebrenitsa Katliamı ile ilgili Hollanda askerlerinin kenti Sırp Ordusu’na teslim etmesinin çok büyük bir hata olduğuna karar verdi ve Katliamın sorumluları ortasında Hollanda askerlerini de gösterdi.
Lahey Adalet Divanı ayrıyeten, bir hafta süren katliamın Soykırım olarak tanımlanmasına da karar verdi. Alınan Soykırım kararırının münasebeti olarak ise, Sırp Ordusu’nun şuurlu olarak genç Boşnak erkekleri öldürdüğü ve bu yolla binlerce Boşnak ailenin manen çökertildiği tabir ediliyor.
Srebrenitsa Katliamı sonrası Bosna içlerinde ilerleyişini sürdüren Sırp Ordusu ise akınlarına devam etti. Savaş, NATO’nun askeri müdahalesine kadar fiilen devam etti.
Uluslararası Savaş Suçluları Mahkemesi, Srebrenitsa Katliamından ötürü çok sayıda üst seviye Sırp yetkiliyi mahkum etti.
Yargılama sürecinde savaş sırasında işlediği isnat edilen 11 farklı hatadan karar giyen Sırp Başkan Radovan Karadzic hakkında karar 24 Mart 2016’da açıklandı. Mahkeme, Karadzic’i 8 bin Boşnak’ın öldürüldüğü Srebrenitsa Katliamından ötürü hatalı buldu ve 40 yıl mahpus cezasına çarptırıldı. Karadzic ayrıyeten yargılandığı 11 davanın 10’unda da hatalı bulundu.
Srebrenitsa’da her sene Temmuz ayının ikinci haftası prestijiyle katliamda ömrünü yitiren beşerler anılmaya başlıyor ve merasimler Sırp ataklarının sona erdiği 22 Temmuz’a kadar devam ediyor.
Her sene kimlikleri yeni aşikâr olan isimler merasimler ve dualar eşliğinde toprağa veriliyor. Srebrenitsa Katliamı sonrası tüm dünyadan yükselen reaksiyonlar ve artan baskılar sonucunda, başta Belgrad olmak üzere Sırp idarelerin karar sürdüğü kentlere milletlerarası koalisyon güçleri müdahale etti.
Yaşanan çatışmaların akabinde Yugoslavya bütünüyle parçalanarak bölgede yeni devletler kuruldu. Günümüzde eski Yugoslavya topraklarında Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya, Bosna Hersek, Karadağ, Kosova üzere farklı ülkeler yer alıyor.
Boşnak halkı ise Srebrenitsa’da kaybettiği evlatlarını büyük bir acıyla yad etmeye devam ediyor.
Mavi Kanatlı kelebekler ise toplu mezarlara gömülen Boşnakların simgesi oldu. Vefat çiçekleri ile beslenen bu kelebek cinsleri sayesinde, çok sayıda toplu mezar yeri keşfedildi ve kimlikleri belirlendi. Bundan ötürü Srebrenitsa kurbanları için ‘Mavi Kelebekler’ sözü de kullanılır.
