“Özenerek aldığım çay bardaklarım, konuk için sakladığım tabak ekiplerim halbuki ne anlamsızmış, çocuğumun birinci kıyafetlerini ihtimamla kaldırdığım sandık, yıllarca yediğimizden içtiğimizden artırarak biriktirip aldığımız konutumuz ve yuva dediğim şeyin yıkılması yalnızca bir buçuk dakika aldı.” dedi bir depremzede. Bir diğeri, “düşmanımın bile yaşadığına sevineceğim aklıma gelmezdi” dedi. Onları dinlerken bir dolu para verip aldığımız şeylerin ne kadar değersiz olduğunu anlıyor insan. Önceliklerimizi belirleyen her ne ise yerin tabanına batsın demek istiyorsunuz. Bir yuva için ne gerekli sizce? Yıllarca çalışmamızın maksadı bir konutumuz, bir otomobilimiz, yeterli mobilyalarımız olsun, çocuğumuz yeterli bir okulda okusun diye o denli değil mi? Konut yıkıldı, otomobil ezildi, okul paramparça… Geriye ne kaldı? Yaşamak! Arama kurtarma takımından duyduklarımsa tüyler ürperticiydi; “Herkes kurtardıklarını söylüyor fakat çıkardığımız cansız vücut çok daha fazlaydı, insan gece yatarken işte onlarla uyuyor.”
Kahraman Maraş Pazarcık, zelzelenin merkez üslerinden biriydi. Meskende oturup oraya buraya yardım göndererek pek de bir işe yaramadığımı hissediyordum.
Yapabileceğim daha fazlası olmalıydı. Hem toplumsal medyada anlatılanlar hem de ciddiyetsiz tv kanallarında gösterilenler beni zerre ilgilendirmiyordu, kendi gözlerimle görmeli, durumu kendim anlamalı ve ne eksik ne yaşanıyor kendim bilmeliydim.
Birkaç görüşmeden sonra bana orada uyum sağlayacak değerli beşerlerle konuştum, kalacak yerim ayarlandı ve atladım birinci uçağa, Pazarcık’a gittim. Kaldığım yer Üst Pazarcık denilen yerde Pazarcık’a bir doruktan bakan bir muhitteydi. Nispeten kayalık olduğu için daha sağlam ve pek çok yere nazaran daha az hasar görmüş bir yerdi. Şunu yazarken bile utanıyor insan, “diğer yerlere nazaran daha az hasar görmek” ne demek. Yer yer yıkılan konutları görüyorsunuz elbette, her birinde farklı hayatlar yaşanmış o konutlar artık yerle yeksan, bahçelerine ya da daha açık bir alana serpme çadırlar kurulmuş, bir hayatı devam ettirme uğraşındaki insanları görüyorsunuz elbette.
Akşam Pazarcık’a girerken hava da artık kararmıştı, Erol Evgin’in en sevdiğim müziklerinden birinin kelamları düştü aklıma; “Evlerin ışıkları bir bir yanarken, bendeki karanlığı gel de bana sor” diyordu müziğin kelamlarında. Buradaysa ne meskenlerde bir ışık vardı ne de insanların yüzlerinde. Herkes karanlığa gömülüyordu akşam olunca. Gündüzleri ise herkeste bir telaş, kimi emekli maaşı çekebilmek için ATM kuyruğunda sırada, kimi yemek sırasında, kimi enkazın altında hala cenazesi olduğunu ve yıkım kararının durdurulmasını istiyor, kimi yıkılmış konutunun moloz yığınına bakıyor, herkesin elinde bir sıra numarası, bir dilekçe, oradan oraya koşuşturuyor. Tekrar de söylemeden edemeyeceğim, Pazarcık nispeten başka yerlere nazaran daha koordine çalışmış, daha çabuk toparlanmaya başlamış üzereydi. Kahramanmaraş merkezdeyse durum daha berbattı.
İlk gün keşif seyahatinin akabinde Pazarcık Barınma Sorumlusu Kaymakam Mehmet Soylu ile görüştüm. Köylere neden 36 saat sonra girebildiklerini anlattı hüzünle, çektiği görüntüleri gösterdi. “Yollar kaymış, yarılmış ve kayalar kimi yerleri kapatmıştı, üzerine bir de şiddetli kar yağışı vardı. Tabiat güya el birliğiyle önümüze türlü pürüzler çıkarıyor üzereydi. Önümüzde kayaları kaldırmak için bir greyder gidiyordu, tıpkı vakitte kar da kürüyordu ki yoldaki yarıkları görebilelim diye. Gidebildiğimiz son noktaya kadar araçlarla gittik ve gördük ki sonrasına devam etmemiz mümkün değil. Arama Kurtarma gruplarının yanı sıra sıhhat gruplarıyla yaklaşık 3 kilometre, bir metre karın içinde köye tırmandık. Helikopter inemiyordu. Ne saha elverişliydi ne de hava kaideleri, ona karşın büyük risk alıp oraya helikopter indirmeyi başardık.”
Büyük çoğunluğunuz zelzele ânı görüntülerini izlemişsinizdir. Yer kürenin ayakların altında nasıl çalkalandığını, ayakta bir insanın dahi duramayacak kadar nasıl dalgalandığını tüylerimiz diken diken izledik. İstediğiniz kadar yol yapın, dağları ve ovaları ayıracak kadar büyük bir sarsıntının kul imali yolları yaramayacağını düşünmek ahmakça olur. Tabiata baş tutulmaz, ona lakin ayak uydurulur. Tabiatla iş birliği yapabilseydi insanoğlu, artık biz bu sarsıntı için bir felaket, bir yıkım diye bahsetmiyor olabilirdik. Dere yataklarına, bataklıklara mesken yapmamayı, bir mesken yaparken nereye yapacağımız kadar, hangi malzemeyi nasıl kullanacağımızı da hakikat tahkik edip uygulasaydık, bir felaketten bahsetmeyecektik. Binlerce insan maalesef, öteki insanların açgözlülüğüne kurban gitti.
Neler yapabiliriz?
Gördüklerimden ve yaşadıklarımdan yola çıkarak söyleyebilirim ki, istekli olarak orada çalışmak istiyorsanız öncelikle koordinasyonunuzu sağlayacak bir STK yahut dernekle temas halinde olmalısınız. Başınıza nazaran “ben geldim, yardım edeceğim” diye gidemiyorsunuz. Jandarma ve polis hem çadır kentleri hem de tüm bölgedeki enkazları muhafazaya almış. Kimsin, nesin, necisin sorguluyor haklı olarak. Ben Kaymakam Mehmet Soylu beyefendiyle konuştuktan sonra bana bir program çıkardılar. Çadır kentlerdeki çocuk eğitim alanlarında çalışacaktım. Birlikte masal yaratıp sonra ortaya çıkardığımız masalın fotoğrafını çizecektik çocuklarla birlikte. Masalların güzelleştirici gücünü kullanacaktım.
On beş çadır kentten on ikisine gittim, iki köy dolaşıp boya kitabı, çocuk kitabı ve boya kalemleri dağıttım. Kucağımdan inmeyen miniklerle birlikte masal anlattım, masal dinledim. 62’den tavşan yapmayı öğrettim çocuklara. Kimi elimi bırakmadı, kimi kucağımdan inmedi, kimi beni öpmeye doyamadı, kimiyse uzaktan sessizce izledi. Aralı duranlara balonlar verdim, oyunumuza kattım, fotoğraf yaptığı sayfaya istediği hayvanın fotoğrafını çizdim, günün sonunda en çok onlar bana sarılır olmuşlardı. Sarılmanın ne kadar güzelleştirici olduğunu gördüm. Çocukların birbirlerine nasıl yardım ettiğine şahit oldum. Kendini düşündüğü kadar kardeşini ya da yan çadırda kalan arkadaşını da düşünerek benden balon isteyenler oldu. Yanındaki arkadaşı kuş resmi çizemeyince ona yardım edip kuş resmi çizenini gördüm.
Sahada canla başla çalışan psikososyal takımının ve öğretmenlerin hakkı ödenmez. Bir aydır kendi ailesini göremeden oradaki çocuklarla çalışan gencecik öğretmenlerin kendini nasıl paraladığına şahit oldum. Hepsi güler yüzle çocuklara kol kanat geriyor. Bazen de bir köşede sessizce ağlayıp gözyaşlarını çocuklardan saklıyorlar o denli büyük bir emek harcıyorlar ki o çocuklar için, ne kadar yorulduklarını gözlerinden okuyorsunuz. Benim üzere kişisel ya da derneklerle giden istekli eğitimciler geldiğinde bir kesim nefes alıp dinlenebiliyorlar. Okul öncesi çocuklar için kreşler ve okul çağı çocuklar için derslikler kurulmuş. Çocukları derse adapte etmek o denli güç ki… Hala beşik üzere sallanan bir bölgede çadırda yahut açık alanda olsalar dahi yanlarından kamyon geçse korkuyorlar.
Gönüllü gitmek istiyorsanız koordinasyonunuzu gitmeden evvel sağlamalısınız. Ne yapacağınızı, kim olduğunuzu açık bir lisanla yazmalı ve anlatmalısınız. Kaç gün kalacağınızı belirtmelisiniz. Gönüllülerle çalışmak onlara da uygun geliyor, taze bir nefes üzere oluyorsunuz. Her şeyden evvel onları dinlemeli, yatıştırıcı olduğunu düşündüğünüz cümlelerinizi kendinize saklamalısınız. Güzel niyetle söylenmiş her yatıştırıcı cümle şöyle algılanabiliyor; “sen ne anlarsın benim yaşadığımdan”. Dinlemek, sarılmak ve güler yüz herkese âlâ geliyor. Oradan döndükten sonra asla giderkenki sizle tıpkı siz olmayacağınızı da bilin. Aklınız ve kalbiniz oradaki çocuklarda kalacak. Birkaç gün hayallerinize girecekler. Kentinize döndüğünüzde etrafta yıkık bina görmeyi bekleyeceksiniz. Konutunuza vardığınızdaysa yemek ekiplerinize, mobilyalarınıza birebir gözle bakamayacak, çocuğunuzun en ufak bir şımarıklığına, oradaki çocukların koşullarını düşünüp, tahammül gösteremeyeceksiniz.
Boyama kitabı dağıtırken yoldan geçen 10 yaşlarında bir çocuğa da kitaplardan vermek istedim. Bir tane uzatıp “Kardeşlerin varsa onlara da götürebilirsin bunlardan” dedim, kulaklar şu cümleyi duyduğundan beri, eskisi üzere olmayacağımı anladım; “Abla, benim kardeşlerimin hepsi öldü!”