Üniversite imtihanından çıktığım günü, üzerinden 20 yıl geçmesine karşın daima hayatımın en memnun günlerinden biri olarak hatırlıyorum.
Üstümden büyük bir yük kalktığını hissetmiş, büyük bir coşkuyla, imtihan binasından çıktığım an gökyüzüne bakıp şükretmiştim. ‘‘Başka hiçbir şey istemiyorum! Geçti! Bitti! Şu an her şey kusursuz.’’ dediğimi hatırlıyorum.
O yıl, üstümden tüm yıl taşıdığım yükün kalkmasıyla her manada, tam da umut ettiğim üzere eksiksiz bir yaz geçirdim. Birinci defa âşık olmuştum. Annemle birlikte, o güne kadar çıktığım en uzun yaz tatiline çıkmıştım, üstelik çok sevdiğim bir arkadaşım da bizimleydi. Babamın işleri çok düzgündü ve maddi olarak hiçbir meselemiz yoktu. Bodrum’un güneşi üzerimde ışıldıyor, müzikler, arkadaşlar, deniz, dinlenme, eğlenme, her şey ahenk içinde akıyordu.
Yazın sonunda bir de, birinci tercihimi kazandığımı öğrendim. Hayat bir peri masalı üzereydi ve ben hayatımı tam olarak yoluna koyduğumu düşünüyordum.
Fakat asıl güç sorular benim için buradan sonra gelmeye başladı.
Ayrılıklar, iflaslar, bir yandan ağırlaşan dersler derken kendimi hayatın bir oraya bir buraya çekiştirdiği bir noktada buldum.
Başıma gelen birkaç büyük negatif olayın üzerine, kendimi üniversite imtihanı sonrasında yaşadığım o periyodun kısa sürdüğüne ve bundan bu türlü benim lakin hayatın gerekliliklerini öylesine yerine getiren, otopilotta yaşayan sıradan biri olabileceğime ikna ettim.
Sanki tüm gücüm elimden alınmış üzereydi. Ortalama bir hayatı yaşamayı başarırsam bile ne alaydı. Ümitsizliğin tabanına vurmuştum ve bu durum hiç geçmeyecek sanıyordum.
Şimdi biliyorum ki, hayatımızın gidişatını asıl belirleyen hoş günleri nasıl kutladığımızdan fazla, berbat günlere nasıl reaksiyon verdiğimiz.
İyi ve makus günlerde, her şey ağırlaştığında, ağırlaştığında, sorumluluğun elimizde olduğunu ve ebediyen hayatımızın denetimini elimizde tutarak yönlendirebileceğimizi anlamak, hayatımızı değiştirecek cinsten bir yaklaşım.
Fakat bu “Hayatımın denetimi bende!” diyerek yutulabilecek bir hap değil, hayatının denetimini elinde tutmak çok geniş bir husus. Ve birden fazla vakit okuyarak değil yaşayarak anlaşılabilecek alt kısımlardan oluşuyor.
Peki öyleyse insan nasıl hayatının denetimini elinde fiyat? Kolay bir yanıta indirgesem buna, “Zamanını ve toplumsal hayattaki varlığını şuurlu olarak yöneterek.” derdim. Bu cümleyi alışılmış biraz açmak gerek.
Şimdi üniversite imtihanından çıkıyor olsam, bu temel mevzularla ilgili kendime, kimsenin karşıma geçip anlatmayacağı şu beş öğüdü verirdim.
1-Zamanına sen sahip çıkmazsan, diğerleri çar çur eder.
Yapman gereken işleri bir liste haline getirip sonra tek tek sırayla yapmaya çalışma.
Yapman gereken tüm işleri topla, “Bugün yapmazsam olmaz en değerli şey ne?” diye düşün ve onu hakkıyla yap.
Zamanını değil, önceliklerini yönetmeyi öğren.
Zamanını yönetmeye çalışırsan, yapman gerektiğini düşündüğün on şeyin her birini bir vakte sığdırmak için sabah uykundan, akşam yemeğinden, öğlen tatilinden kırpar durursun.
Sonunda helak olmuş hale gelir lakin yapılacaklar listeni yeniden de bitiremediğini fark edersin. Yapılacaklar listendekileri yapmak değil, birçoklarını elemek zorundasın. Lakin fakat lakin bu formda vaktinin ve hayatının denetimini elinde tutabilirsin.
Neleri yapmayacağına karar vermek, neleri yapacağına karar vermekten çok daha kıymetli bir marifettir.
Gary Keller ve Jay Papasan’ın Bir Tek Şey kitaplarında belirttiği üzere, ‘Gerçek hiçbir şeyin eşit olmadığı ve muvaffakiyetin en değerli şey neyse onu yapmakla elde edilebileceğidir.’
2-Bir ortamın, bir dersin, bir iş alanının, ‘başkalarına ait’ olduğunu düşünme.
Üniversite hayatım boyunca, kendimi daima dışarıdan biri, o ortama güya kazara dahil olmuş biri üzere hissettim.
Derslerde dikkat çekmeyecek bir tutum takınıyor, gerekmedikçe kelam almıyor, rahatsızlık vermemek için hocaları gidip ofislerinde ziyaret etmiyor, soru sormuyor, yardım istemiyordum.
Diğer öğrencilerin bunları nasıl canla başla yaptığını, notları için savaştığını, dersleri için harıl harıl hocalarla, asistanlarla görüştüğünü, sınıfta nasıl dersi yönlendirdiğini, sorular sorduğunu görüyor, nedense daima bunun onların hakkı olduğunu düşünüyordum.
Ben öne çıkarsam, konuşursam, kesinlikle bir kusur yapacağımı ve bir biçimde uygunsuz duruma düşeceğimi düşünüyordum. Bu yüzden stratejimi dikkat çekmeden, gereğince sıradan biri olarak mezun olmak üzerine kurmuştum.
Tiyatroya, müziğe çok meraklı bir öğrenci olarak, bu kısımların üniversite kulüplerinde hiç yer almadım. Bir kere dans kulübüne girmeye niyet edip, birinci provada, kesin oradaki herkesin benden daha düzgün olacağını düşünerek, vazgeçtim.
Çoğu kişi benim o vakit yaptığım üzere, birçok alanın hatta hayatın ta kendisinin oburlarının ana konusu, oburlarının sahnesi, oburlarının armağanı olduğunu düşünerek yaşar ve kendini şuurlu olarak geri planda fiyat.
Oysa her ortam, her ders, her mevzu, hayatın her alanı, onunla ilgilenen herkese açıktır. Herkesin iştirak hakkı, kendini tabir etme hakkı eşittir.
Geride durmayı seçersen, bunun tüm hayatına yayılabilecek çok üzücü bir seçime dönüşebileceğini unutma. Olduğun halinle, yapabileceğin tüm kusurlarla, var olmak istediğin her yerde var ol. Diğerlerine layık gördüğün o sahiplenme hissini kendine de ikram et.
3-Saklanma, ortaya çık.
Az evvelki unsurla kontaklı, lakin onun biraz daha zorlayıcı olanı bu. Kendini görünür kılmazsan, kimse gelip seni keşfetmeyecek.
Kendini görünür kılmayı mümkün olan en kısa vakitte öğren.
Kendini görünür kılmak böbürlenmek, her şeye yorum yapmak, her an konuşmak, diğerlerini ezip öne çıkmak demek değil. Sana mahsus olan ne varsa onu dünyayla paylaşmaya bilhassa uğraş sarf etmek demek.
Kim olduğunu, ne yaptığını, nasıl bir yarar sağlamak istediğini, ne hayal ettiğini anlatmazsan, kimse bilmeyecek. Don Miguel Riz’in Dört Mutabakat kitabının dört unsurundan birinde öğütlediği üzere: Varsayma. Nasılsa öğretmen / müdür / ailem / arkadaşlarım benim ne hissettiğimi, düşündüğümü, istediğimi varsayım eder diye düşünme.
Ortaya çık, kendini söz et, görünür ol. Kendini hürmetle, özgünlükle, samimiyetle, diğerlerine da ilham verecek biçimde tabir etmeyi en kısa müddette öğrenmek amacın olsun. Fakat ortaya çıkarsan fırsatlar sana gerçek gelmeye, yanlışsız beşerler seni bulmaya, hayat senin hayal ettiğin üzere akmaya başlayacak.
Woody Allen’ın o kült kelamında, “Başarının %80’i ortalıkta görünmektir.” der.
Ben bunu genişletiyorum, “Başarının, doyumlu bağlantıların, fırsatlarla dolu bir hayatın, şanslı olmanın, dolu dolu yaşamanın %80’i ortalıkta görünmektir.” diyorum. Ortaya çıkmayı alışkanlık haline getir.
4-Ben daha küçüğüm, diye düşünme.
Şimdi, olduğun halinle her vakit bir tesir yaratmakta olduğunun farkına var.
Yeni mezunken “Ben daha ne biliyorum ki…” diye düşünerek kendini yaptığın stajda gereğinden fazla dizginlersen; hayat uzunluğu sürecek arkadaşlıklarına birinci adımı atarken “Ben onlara uyayım, kendimi fazla aşikâr etmeyeyim.” dersen, vakitle bir bakmışsın kim olduğunu unutmaya yüz tutmuş, geri planda durmayı da alışkanlık haline getirmişsin.
Şimdi, olduğun haliyle, bildiğin kadarıyla, kendin üzere olmaya ve bulunduğun yerde tüm varlığınla bulunmaya alış.
Hiçbir vakit, hiçbir şart için tam olarak hazır hissetmeyeceksin, ne kadar çok tecrübenin olsa bile. O yüzden tam ve bütün olarak yaşamak için en gerçek vakit artık. Dolu dolu yaşamak, kendini tabir etmek, kendini bir birey olarak ciddiye almak için evvel çokça tecrübe kazanmış olmayı bekleme.
5-Başarısızlığı oyuncağın yap
“Başarısız olmaktan korkma! Büyük isimler de başarısız oldu!”
Bu kelamların benzerilerini çok okudum lakin maalesef bana başarısızlığa karşı geliştirdiğim tutum konusunda hiç yardımcı olamadılar.
Başarısızlığın doğal hatta yararlı, geliştirici olduğunu kulak dolgunluğuyla biliyordum lakin bu kendi başarısızlıklarıma karşı toleransımı artırmıyor, beni daha güçlü kılmıyordu.
“Başarısızlıktan korkmuyorum.” dediğimde, başarısızlığı hâlâ bir dış tehlike olarak tanımlıyordum. Korkmuyorum, korkmuyorum derken içten içe dişlerim titriyordu.
Güç başarısızlıktaydı ve ben ona en cılız sesimle “Senden korkmuyorum ki…” diye bağırmaya çalışırken o bana kesici dişlerinin gerisinden “Bırak bunları, güç bende!” diye hırıldıyor ve beni etkisiz hale getiriyordu.
Sonra başarısızlığa bakışımı değiştirebilecek yeni bir açı bulmaya karar verdim.
Yeni mottom, denetimi başarısızlığın elinden almalı, onu bana hükmetmekten alıkoymalı, ve onu gözümde küçültmeliydi.
Böylece kendime başarısızlıkla ilgili şu cümleyi düstur edindim:
Başarısızlık benim oyuncağımdır!
Artık yeni yollara, bilinmeyen maceralara bu bakış açısıyla çıkıyor, başarısız olduğumda “Eyvah artık ne yapacağım?” demek yerine “Bu oyundan ne öğrendim?” ve “Yaşasın, bir oyun daha oynamış oldum.” diye bakabiliyordum.
Dahası, “Hadi artık gidip bir de şunu deneyeyim, burada başarısız olursam diğerine geçerim.” diyebilecek kadar bu mevzuyu oyunlaştırmıştım.
Başarısızlık benim için içselleştirilecek bir kusur olmaktan çıkıp bir deneme-yanılma oyununa, benim ruh halimi etkilemesine müsaade vermediğim bir rutine dönüştüğünde hayatımı değiştirdi.
Yıllarca yalnızca başarısız olmamak uğruna kaçırdığım fırsatlara, çekildiğim oyunlara üzüldüm.
Hayatının denetimini eline almaya dair sonsöz
Çoğumuz, yetişkinlik yıllarına yeni adım atarken, birçok alanda yeni olduğumuz için, hayatımızın denetimini elimizden kaydırmaya; bir şeyin doğrusunu öğrenmek için yanıtları sürekli dışarıda aramaya meyilli oluyoruz. Ben tam olarak bu türlü bir gençtim.
Mesela psikoloji okurken en sevdiğim şeyin, öğrendiğim bilgileri kolay, anlaşılır, samimi haliyle günlük lisanda makalelere dönüştürmek olduğunu biliyordum. Psikoloji ve yazma konusunun kesişim kümesi benim hayatımın tutkusuydu.
Ama bu tutkumu hiçbir vakit bir hocamla paylaşmadım. Paylaşsaydım eminim, bana nasıl perspektifler sunar, yolumu nasıl kat be kat aydınlatırlardı. Bunun yerine, sessizce, kendimi hiç söz etmeden üniversite sıralarından geçip gitmeyi tercih ettim.
Üniversitenin birinci sınıfında okuduğum sırada babam iflas ettiğini açıklamadan çabucak evvel, okulun bir periyodunu yurtdışında okuma hayalleri kuruyordum.
İflas haberi beni, bir daha hiçbir şeyin eskisi üzere olmayacağına, birinci rafa kaldırmam gerekenin de Erasmus hayalim olduğuna ikna etti. Kimselere ses etmeden hayallerimi rafa kaldırdım ve derslerle de bağım birebir devirlerde koptu. Halbuki benden daha tecrübeli bir yetişkinden yardım istemek, fikir almak hayatımı, okul başarımı, iflasa bakışımı sonsuza dek değiştirebilirdi.
Üniversite yıllarına geçerken ben “Bakalım başıma neler gelecek? Üniversite nasıl bir yermiş, iş hayatı nasıl bir yermiş? Gözlemleyeyim.” bakış açısındaydım. Uzun yıllar da daima gözlemci olarak kaldım.
Bir şeyler yolunda gitmediğinde çoklukla girdiğim yollara küsmeyi, içime kapanmayı, hayatın güç olduğunu düşünmeyi seçtim. Halbuki denetimi elimizde tutarak, “Bir yolunu bulurum.” diyerek yaklaştığımızda hayat değişik hale geliyor.
Tatil sinemasında, sinema imalcisi Arthur Abbott karakterinin dediği üzere:
“Filmlerde bir ana karakter, bir de ana karakterin en yeterli arkadaşı olur. Sen o ana karaktersin, lakin nedense ana karakterin arkadaşı üzere yaşıyorsun.”
Şimdi, tam da imtihan geriliminden kurtulmuş, orijinal bir hayata adım atarken en kıymetli başlangıç noktası bu. Sen hayatının başrolündesin, ve buna uygun olarak, vaktini, duruşunu, bakış açını yönetmeyi kendine düstur edinmelisin.
Unutma, hayatını sen yönetmediğin her an, denetimi kesinlikle öteki birilerine vermişsin demektir.
Hayatının tahminen de en gerilimli imtihanından çıktığın için seni tebrik ederim. Bilmeni isterim ki yanlışsız bakış açısıyla girdiğin her imtihanı, sonucu ne olursa olsun kesinlikle kazanacaksın.
Substack
‘Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar büsbütün müelliflerinin özgün niyetleridir ve Onedio’nun editöryal siyasetini yansıtmayabilir. ©Onedio’
