Türkiye’de temel gıda fiyatlarındaki artışlar salgın döneminde vatandaşları zorluyor. Zabıtalar marketlerde fiyat denetimi yapıyor, artış yapanlara cezalar kesiliyor. Peki bu fiyat artışlarının nedeni ne? Hükümet neler yapıyor? Uzmanlar atılan adımlar için ne diyor?
Türkiye’de son günlerin en önemli gündem maddesi gıda fiyatlarındaki anormal artış.
Meyveden sebzeye, bakliyattan ete kadar hızla yükselen ürünlerin fiyatları el yakıyor.
Türkiye yüzde 20.6’ya ulaşan gıda enflasyonuyla OECD şampiyonu durumunda.
Zam haberleri ile ucuz ürün kuyruğu haberlerine her gün bir yenisi daha ekleniyor.
Ekonomi yönetimi ise ilk iş olarak fahiş fiyat artışı uyguladığı gerekçesiyle 375 firmaya yaklaşık 12 milyon lira ceza kesti.
Peki fiyatlar neden yükseliyor?
Konuyla ilgili gıda üreticileri ve sanayicilerle görüşen Hürriyet’ten Burak Coşan‘ın edindiği izlenimlere göre pahalılığın arkasındaki ana etken, hammadde fiyatlarındaki artış ve yükselen maliyetler.
Sektör temsilcileri ile konuştuklarını belirten Coşan’a göre fiyatların artmasında etkili olan 5 madde şöyle:
-
Pandemi nedeniyle ülkeler ürettiğini stoklama yoluna gitti.
-
Pandemi etkilerini azaltmak için uygulanan ‘bol para’ politikası nedeniyle hammadde fiyatlarında yükseliş yaşandı.
-
Döviz kurlarındaki artış fiyat yükselişinde etkili oldu.
-
Üreticinin artan girdi maliyetleri, son ürünlere zam olarak yansıdı.
-
Spekülatif hareketler ve stokçuluk.
Erdoğan’dan esnafa: Vatandaşa zulmetmeyin
Geçtiğimiz cuma günü fiyat artışlarıyla ilgili konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan esnafa seslenerek, bu sürecin böyle devam ettirilmesi halinde “ağır cezalar” uygulanabileceğini söyledi.
Gıda Komitesi’nden ‘Erken Uyarı Sistemi’ kararı
Erdoğan’ın açıklamaları öncesinde, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi toplantısında, fahiş fiyatlara karşı “Erken Uyarı Sistemi” kurulması kararı alındığını açıkladı.
“Komitenin, gıda ve alkolsüz içecekler grubunda ileriye dönük üretim ve fiyat gelişmelerini öngörebilmesini kolaylaştıracak veri tabanlı çalışmaları sürdürmesi kararlaştırılmıştır” denilen açıklamada “Bu kapsamda, tarımsal ürünler ve gıda piyasalarındaki gelişmeler konusunda zamanlı kararlar almaya fayda sağlayacak bir Erken Uyarı Sistemi’nin oluşturulmasına ilişkin teknik altyapı çalışmaları Komiteye sunulmuş ve kurumlar arası işbirliğinin çerçevesi belirlenmiştir” denildi.
Fiyatlar düşer mi? Uzmanlar ne diyor?
Ekonomist Barış Soydan’ın T24‘te yer alan değerlendirmesine göre fiyat artışlarının kısa vadede durması mümkün görünmüyor.
Soydan “Fiyatlar düşecek mi? Tabii ki hayır çünkü sorunlar birkaç soruşturmayla çözülemeyecek kadar derinde. Klasik tabiriyle “yapısal” ifadelerini kullandı.
Geçmiş yıllarda bu alanda yapılan çalışmaların hiçbirinin sonuca ulaşamadığına dikkat çeken Soydan şunları yazdı:
“Gıda enflasyonuyla mücadelede yaşanan başarısızlık aslında “Erdoğanomics”in temel özelliklerini yansıtıyor:
-
Esas sorunlar ve kök nedenler tespit edilemiyor.
-
Tespit edilenlerde çözümler üretilemiyor.
-
Üretilen çözümler siyasi kaygılar veya iş bilmezlik gibi nedenlerle hayata geçirilemiyor.
-
Kalıcı ve yapısal çözüm oluşturulamayınca “iç düşmanlar” üretiliyor ve baskıcı (konjonktürel) tedbirlerle çözüm üretilmeye çalışılıyor.
Gıda enflasyonuyla mücadelenin başarısızlığı, yapısal reformların bu ülkede neden yapılamadığının ve bu iktidarın neden yapısal reform yapamayacağının çok net bir göstergesi ve örneği. Domatesi üretip vatandaşının evine sağlıklı ve uygun fiyata ulaştıramayan bir hükümet eğitim reformunu başarabilir mi?”
“Gıda enflasyonunun nedeni plansızlık ve politikasızlık”
Tarım editörü İrfan Donat ise Bloomberg’deki yazısında üretimde plansızlık devam ettiği sürece sorunun çözülmeyeceği görüşünde.
Tarım sektörü adına alınan bir kararın hayata geçmesi ve uygulamanın sonuçlarını görebilmek için en az 2-3 yıllık bir süreye ihtiyaç olduğunu vurgulayan Donat, Gıda Komitesi’nin fiyatları düşürecek karar ve hamlelerinin geçici çözümler sağlayacağının altını çizdi.
Donat’ın yazısından ‘Gıda Enflasyonu’ ile ilgili olan bölüm şöyle:
“Önce bir tespitte bulunalım.
En basit haliyle söylememiz gerekirse…
Tarımsal üretim ve pazarlama tarafındaki orta ve uzun vadeli plansızlık ve politikasızlık “neden”, gıda enflasyonu ise “sonuç”tur.
Bizler genelde hep “sonuç” üzerine odaklanıp “neden” kısmını pas geçiyoruz.
Sonucu değiştirmenin yolunun nedenleri çözümlemekten geçtiğini ısrarla ya anlamak ya da görmek istemiyoruz.
O yüzden dönemsel bazda farklı tarım ve gıda ürünleri için arz-talep-fiyat dengesizliğini yıllardır kronik şekilde konuşup duruyoruz.
Dolayısıyla üretimdeki plansızlık, desteklemelerdeki işlevselsizlik, maliyetlerdeki yönetilemezlik ve satış ve pazarlama kanallarındaki aksaklık gibi sorunlar devam ettiği sürece ‘sonuç’ pek değişmeyecektir: Gıda Enflasyonu
Hele bir de buna “pandemi” ve “olumsuz iklim koşulları” gibi ‘bonus niteliğindeki meseleleri‘ eklediğinizde iş daha da dallanıp budaklanacaktır.
Piyasayı kontrol etmeniz bir yana, takip etmeniz bile zorlaşacaktır.
Bugün, içinde bulunduğumuz durumun özeti budur.”