Zihnimizi Karıştırmasından Haz Alacağımız 25 Politik Sinema

Sinema gerçek bir kıssadan alıntılanmıştır. 1970’lerde Franco’un diktatörlüğünün son dönemlerimde Txema tutuklanır.Henüz bir cinayete teşebbüs etmiş olan teröristlerle irtibatı olduğu ortaya çıkmıştır. Kapalı servis, onu, ETA terörist örgütüne sızıp casusluk yapmak için en uygun aday olarak görür. Kendisine bir teklifle gelirler. Başlangıçta Txema sıcak bakmaz fakat maddi düşünceleri bu işi üstlenmeye zorlar onu. Kurt lakabını alarak faal misyona katılır. Lakin yaşadığı süreçlerde aslında örgütün de kendi içinde bölündüğünü keşfeder.

Güney Afrika’nın efsaneleşen özgürlük savunucusu Nelson Mandela’nın hayatını kronolojik biçimde takip eden sinema, Mandela’nın bir taşra kasabasındaki çocukluğundan başlayarak, Güney Afrika’nın demokratik seçimlerle iş başına gelen birinci lideri olmasına kadar geçen sürecini beyazperdeye taşıyor. Mandela, şimdi genç bir hukuk öğrencisiyken, siyasete duyduğu büyük ilginin sonucunda Güney Afrika’da demokrasinin en önde gelen savaşçılarından biri olur. 1964 yılında çarptırıldığı mahpus cezasıyla birlikte denetim altına alınsa da 27 yılın akabinde özgürlüğüne kavuştuğunda çabasına devam eder. 1993 yılında Nobel Barış Ödülü’ne layık görülen Mandela, bir yıl sonra ülkenin birinci siyahi lideri olarak vazifeye gelir.

Nisan İhtilali, 25 Nisan 1974’te ordu güçleri tarafından Portekiz’deki faşist diktatörlüğün sonlandırıldığı ‘Karanfil İhtilali’nin öncesini mevzu alır. Uzun bir müddettir ülkeyi son derece katı bir halde yöneten başbakan António de Oliveira Salazar, faşist idaresiyle halka terör anları yaşatmaktadır. Onlarca saf insan hiç uğruna canlarını kaybederken, ölümcül azaplar ve her manada yapılan tutucu baskılar ülkeyi yaşanılmaz hale getirmiştir. Kapalı servisin yürüttüğü bu operasyonları durdurmaya karar veren devrimci bir küme, tanklarıyla başşehir Lizbon’a gerçek yola çıkar. Bu kanlı demokrasi savaşı insanlık tarihinin en kanayan yaralarından biridir.

Personel sınıfının medarı iftiharı direktör Ken Loach’un 2000 imali bir denemesi Ekmek ve Güller… Bu sinemada, bir küme göçmen emekçinin işverenlerine karşı başlatmış oldukları milyon dolarlık mücadenin enteresan serüveni beyazperdeye aktarılıyor. Bu kıssada, evvel ülkeye yasadışı yollarla yeni giriş yapmış olan Maya’yı izleyeceğiz. Pilar Padilla’nın canlandırdığı Maya, Los Angeles’daki ofis binasında hizmetli olarak kendisine bir iş bulur. Lakin çalışma koşullarının zorluğundan dehşete düşen Maya, Sam (Adrien Brody) ile birlikte iş birliği yaparak, ismi bir kapitalist olan zalim işverenine karşı girişilen çabaya katılır. Örgütlü halkı hiç bir kuvvet yenemez prensibinin uygulandığı “Ekmek ve Güller”, dünyada az sayıda kalmış “Marksist filmler”den birisi olarak dikkat çekiyor.

İspanya’da çok fazla kan akıtacak olan iç savaş patlak vermiştir. Faşizmin gölgesi tüm ülkenin üzerine bir karanlık üzere çökmektedir. Rahibe Maria, içerisinde hayatını devam ettirdiği manastırdan kaçmak durumundadır. Bir geneleve sığındır. Bu gelenevden onu kurtaracak olan ise sosyalist görüşe sahip bir bayan birliğidir. Sosyalizmin bu ülkede iki büyük düşmanı vardır: Militarizm ve milliyetçilik. Rahibe Maria, kendisini büyük bir savaşın ortasında bulacaktır.

Bir Güney kasabasında yaşayan halk, cuntanın bir silindir üzere insanların üstünden geçmesine alışmaya çalışmaktadır. Askeri idareye ayak uydurmaya çalışan kasaba halkı ve bir müzik kümesi üzerinden periyodun trajikomik olaylarına uzanıyoruz. Müzisyen baba Abuzer ve üniversiteye hazırlanan kızı Gülendam hikayesi bize ülkenin yakın devrinde yaşananları mizahi bir lisanla hatırlatıyor.

Alman terörist kümesi RAF’ı (Kızıl Ordu Fraksiyonu) inceleyen Der Baader-Meinhof Komplex, 60’ların sonu ve 70’lerin başlarında karar süren, bombalama, adam kaçırma ve hırsızlık üzere birçok olayın içine karışan Alman terörist kümesine sert bir bakış atıyor.

İdealist bir genç olan Maria, otorite ile sıkıntıları bulunan, anti-militarist bir devrimci bayandır. Diktatörlük aksisi olan Maria annesiyle birlikte bir hayat sürmektedir. Yasa dışı bir devrimci örgütün üyesi olarak bilinmeyen yürüttüğü faaliyetlerinin yanı sıra, fakir çocuklara da istekli eğitim vererek insanlığını kanıtlamaktadır. Faşist askeri diktatörlüğe karşı hareketler planlayan Maria, Felix isimli geçmişine dair hiçkimsenin hiçbirşey bilmediği bir adam ile tesadüfen karşılaşır. Maria’nın meskeninde kiracı olarak kalan bu genç, bu gizemli bayana karşı büyük bir aşk hissetmeye başlar.

İki Lisan Bir Bavul üniversiteden yeni mezun olmuş ve uzak bir Kürt köyüne atanmış Türk öğretmenin bir yılını, onun okula yeni başlayan ve Türkçe bilmeyen çocuklarla yaşadıklarını anlatır. Bir yıl boyunca öğretmenin farklı bir topluluk ve kültür içindeki yalnızlığına, çocuklar ve köylülerle yaşadığı irtibat sorununa, çocuklardaki değişime şahit oluruz. Bu süreç boyunca öğretmen ve çocuklar birbirlerini yavaş yavaş tanımaya ve anlamaya başlarlar.

IRA ile ilgili olarak çekilmiş sinemada, Bobby Sands’in insanlık dışı muamelelere maruz kalışındaki sertliği adeta yaşıyorsunuz. Diyalogsuz sahnelerin vuruculuğu ile başlayan sinema, tüm sinemaya yayılan dehşetli gerçeklik duygusu ile izleyeni kavrıyor.

Mahkumların battaniye ve yıkanmama aksiyonlarıyla ilerleyen direnişleri, altı hafta süren açlık grevi ile doruğa çıkıyor. Hayatı çaba ile geçmiş Sands’ın kendi bedenini hayatının son savaş alanı olarak addedmesiyle yaşanan dramatik süreç muazzam bir etkileyicilikle gözler önüne seriliyor.

‘Land and Fredoom’ bizleri İspanya Sivil Savaşı’na götürüp hoş bir aşk kıssasına şahit ediyor. 
Genç ve işsiz bir komünist parti üyesi olan David nişanlısını da terk edip savaş mağduru İspanya’ya istekli olarak gitmeye karar verir. Ordunun beğenilen elemanlarından biri olur ve Blanca isimli bir anarşiste aşık olur. Birlikte eşitlik ve özgürlük için savaşırlar. Ta ki bir gün asıl düşmanın karşı tarafta değil, yakınlarında bir yerde olduğunu anlayana dek…
İngiliz ve İspanyol ortak üretimi olan sinemanın direktör koltuğunda Ken Loach bulunuyor.

1989 yılında, Doğu Almanya’da yaşayan Alex’in annesi ansızın komaya girer. Komada kaldığı sekiz ay boyunca dünya politik nizamında hiç beklenmedik gelişmeler olur. Komunist Parti’nin en sıkı savunucularından ve faal destekçilerinden biri olan Christiane, sekiz ay sonra uyandığında artık yaşadığı dünya sandığından çok farklıdır.

Berlin Duvarı yıkılmış; kapitalizm, Doğu Almanya’da kendisini göstermeye başlamıştır. Alex, annesinin zati hassas olan sıhhatini düşünerek bu gerçekleri ondan saklamaya karar verir! Ancak bu hiç de kolay olmayacaktır. Değişimin rüzgarları, yalnızca sokaklarda değil, konutların içinde de esmeye başlamışken annesini tüm bu gerçeklerden koruyabilmek için içlerinde yalnızca kendilerinin olduğu, gerçek üstü masalsı bir dünya kurar.

Tarih 30 Ocak… 1972 yılı… İngiliz askerleri, Kuzey İrlanda’nın Derry isimli kentinde, insan hakları yürüyüşüne katılmış olan vatandaşlar ortasından 13 pakı katleder. Bu gün tarihe ‘kanlı pazar’ olarak geçmiş ve Britanya toplumunun geçmişinde kara bir leke bırakmıştır. Artık gençliğini yeni yaşamaya başlayan bir sürü İrlandalı çocuk, yalnızca özgürlük için IRA ordusuna katılacak ve günümüze kadar kanlı bir biçimde cereyan edecek olan ağır savaşın başrollerini üstleneceklerdir.

Sinema Şili’de geçiyor. Peder McEnroe özel bir okulda müdürdür. Hayata bakış açısı, eşitlik ve adalet üzerine konseyidir. İnsanların bu türlü bir nizamda yaşamalarına takviye olabilmek için elinden geleni yapan bir eğitimcidir. Kimi öğrencilerin velilerinden dayanak alarak, maddi durumu parlak olmayan çocukları da okuluna almaya çalışır. Pedro Machuca da bu açıdan şanslılardandır. Son derece yoksul bir çocuk olan Pedro bir gün maddi durumu çok düzgün olan ancak biraz utangaç yapıya sahip Gonzola Infante ile tanışır. Bu iki farklı dünyanın çocukları ortasında kurulan bağ aracılığı ile dünyanın adalet hasretine odaklanacağız. Machuca, 41. Antalya Sinema Festivali’nin açılış sinemasıdır.

1970’lı yılların Arjantini’ndeyiz. Dikta rejiminin en ağır olduğu bu devirlerde ülke pek çok insanın idamıyla ve yapılan azaplarla sarsılmaktadır. Alicia, bir işadamıyla ilgi yaşamakta olan sıradan bir bayandır. Sesiz sakin sürmekte olan hayatı, kardeşiyle ilgili bir gerçeği öğrenmesiyle altüst olur. Alicia’nın kızkardeşi evlatlıktır. Lakin burada sorun onun evlat edinilmiş olmsı değildir. Alicia bu olayın ardında karanlık bir sırrın saklı olduğunu düşünmektedir. 
Rejim vaktinde da çocuklar öldürülüyor, şayet öldürülmedilerse de ölmüş üzere gösterilerek kaçırılmaktaydılar. Alicia bunu göz önünde bulundurarak kaçırılan çocuklardan birinin kızkardeşi olduğuna inanmaktadır. Alicia kızkardeşine ailesini mahvetmek uğruna doğruyu söylemekle bunu saklamak ortasında kalır.

İkinci Dünya Savaşı’nın sonlarında Amerikan askerlerinin Japon’ların elindeki Iwo Jima Adası’na yaptıkları kanlı çıkarma üzerine odaklanan sinema, yaşananlara kaybeden tarafından bakıyor. 

Yıllar sonra adanın ıssız topraklarında bulunan mektuplarla ortaya çıkan gerçekler, yenilginin kaçınılmaz olduğu bir ortamda Japon askerlerinin nasıl kırk günlük bir direniş gösterebildiklerini ortaya koyar.

Sonbahar, Türkiye’nin karanlık vakitlerinden biri olan “Hayata Dönüş Operasyonları” sonrasında cezaevinden salınan Yusuf isimli melankolik gencin yaşama dair uğraşından bir kesitin öyküsü. Devrimci bir genç olan Yusuf, 12 yıl kaldığı cezaevinden birkaç ay ömrü kaldığı için salınır. Çamlıhemşin-Fırtına Vadisi’ndeki köyüne, yaşlı annesinin yanına döner. Köyün bozulan iktisadı yüzünden yalnızca yaşlıların kaldığı köyde, vaktini arkadaşı Mikhail ile yaşayamadıkları gençliklerini düşünerek ve akoru bozulan tulumunu onararak geçirir. Birçok vakit hapishanedeki hayatının alışkanlığıyla kendini konuta kapatır ve iç hesaplaşmasını yaşar. Bir gün, ilçedeki bir meyhaneye Mikhail’in zoruyla sarfiyat ve Gürcü konsomatris kız Elka’ya aşık olur. Yakın olan vefatını içinde saklarken, aşkından ayrılacağının acısı da acısına katılır. Dünyada ve Türkiye’de şenliklere katılan, değerli ödüllere uzanan üretim, melankolik atmosferi, etkileyici imajları ve karakterlerine yaklaşımı ile kendisini hissettiren politik şuuru ile dikkat çekiyor. Sinemanın bir başka artısı da Türkiye coğrafyalarının bir zenginliği olan ve malesef artık kaybolmaya yüz tutmuş Hemşince, Lazca üzere lisanlarının de kullanılmasıdır.

Yıl 1970 İran. Marjane Statrapi, gencecik gözlerle izlemektedir İran rejiminde olan bitenleri. Bugüne kadar yazılıp çizilen onca şeyin akabinde bir kere de küçük bir kızın penceresinden bakmanın farklı tadı yansıyor perdeye. Marjane’in ailesi Şah iktidarının düşüşü karşısında çok memnundurlar. Ekonomik ve toplumsal ömür standartları açısından artık yeni umutlar filizlenmiştir. Onca güç vakitlerden sonra artık demokratik bir idare anlayışına kavuşacaklarını düşünen İranlılar hayalkırıklığı yaşayacaklardır. Artık de mollaların vaktidir. Bu karanlık devirleri Marjane’in penceresinden anlatan Persepolis çizgi roman başyapıtı olarak nitelendiriliyor.

Amerikan lideri Kennedy’nin tartışmalı suiskasti arkasında onlarca sanık ve komplo teorisi bırakır. Onlarca öykü yaratılır ve gerçek bir türlü açığa çıkamaz. Süiskastın akabinde ortaya çıkan Lee Harvey Oswald, cinayeti tek başına kendisinin işlediği üzerine ısrar etse de art planda farklı gerçek ve olasılıklar kelam mevzusudur. Medya ve adalet bu olasılıklarla boğuşurken beşerler da olayın bir türlü katılaşmaması nedeniyle hayal kırıklığına uğramaktadır. Mahkemenin vardığı sonuca ikna olmayan bölge savcısı Jim Garrison, olayın arkasında yatan gerçekleri ortaya çıkarmaya kararlıdır.

1993 yılında, Bosno savaşının en kanlı günleri cereyan etmektedirler. Sırp askerler ile Bosnalılar ortasındaki, tampon bölgede yollarını kaybeden bir küme Bosnalı asker, kendilerine yanlışsız açılan ateşten kaçmak üzere buldukları boş bir siperi sığınak olarak kullanmaya başlarlar. Geriye yalnızca Chiki kalmıştır. Yaralı olan bir öbür Sırp asker de kısa bir mühlet sonra tıpkı sipere sığınmak zorunda kalacaktır. Bu bölgeden kurtulmak için bu iki düşman asker, birbirlerinden faydalanmak durumunda kalacaklardır.

Kolay korkuları olan saf İrlandalı genç Gerry Conlon, 70’li yıllarda Londra’ya gelir. Kendini hayatın akışına kaptıran delikanlı burada bir işgal konutunda hür bir hayat yaşayan gençlerle birlikte vakit geçirmeye başlar. Bir polis baskınında hiç ilgisi olmadığı 1974 Gyildford bombalamasından sorumlu tutularak tutuklanır.

O periyodun İngiltere’sinde şimdikinden çok farklı olarak, terörle gayret ismine insan haklarının hiçe sayıldığı uygulamalar olmaktadır. Ağır fizikî ve manevi azapların baskısı altındaki Gerry’nin ömrünün sonbaharındaki pak babası da, hata ortağı olarak mahpusa atılır. Bayan bir avukatın yıllar süren gayretlerinin da yardımıyla, Gerry maruz kaldığı adaletsizliğe direnmeye başlar.

Kaosun Rwanda’nın günlük ömrünün başrollerinden birini oynadığı günlerde, Paul Rusesabagine, Kigali’de epey değerli bir otel yönetmektedir. Onun için ırk kategorize edilmesi gereken bir insan özelliği değildir. Bir Tutsi olan Tatiana ile keyifli bir evlilikleri vardır. Tutsi isyankarlarının öldürülmesiyle biten barış süreci sonucunda katliama başlayan Hutu milisleri, kenti bir kan gölüne dönüştürmektedirler. Paul, hem kendi ailesini hem de saf insanları korumak üzere bir şeyler yapmak zorundadır.

Konusunu gerçek yaşanmışlıklardan alan Duvar, 1970’li yılların sonunda AnkaraKapalı Cezaevi’nde başlayan bir isyanı bahis alır. Hapishanenin tüm ağır ve kirli işlerini yapan, en berbat hücrelerinde kalan çocuklar koğuşundan çıkar isyan. Dördüncü koğuşun çocukları terk edilmiştirler, hırsızdırlar, katildirler. Lakin asıl en başta kadersizdirler. Bu bahtsızlar hücresinde, diriliğini yitirmeyen tek şey umut kırıntılarıdır. Bir gün daha uygun bir hapishanenin parmaklıkları arkasına kaçabilmektir.

Yves Montard, liberal ve haliyle çokça düşmana sahip bir siyasetçidir. Bir gün devletin sağ cenahı tarafından düzenlenen bir suikastin sonucunda öldürülür. Devletin artık yeni vazifesi, bu vahim cinayeti saklayıp vakti gelince tümden örtbas etmektir. Formalite gereği açılan davaya atanan savcı, olayı inceledikçe bunun sıradan bir dava olmadığını fark eder. Kısa bir müddet sonra bu davanın peşine uygunca kapılır ve devletin derinliklerinde ve bağırsaklarında amansız bir seyahate çıkar.

Annesinin mahpus cezası yüzünden hapishanede büyümek zorunda kalan Barış, bütün mahkumların sevinç kaynağıdır. Siyasi mahkumlardan biri olan İnci ile ortasındaki yakınlık başka bütün mahkumlarla olandan çok daha farklıdır.
Küçük Barış ile İnci ortasında gelişen bu sevgi dolu dostluk, hapishane duvarlarını bile delen koskoca bir dünya yaratmalarını sağlayacaktır.

1929 yılında tüm dünyada baş gösteren küresel ekonomik krizi devrinin atmosferini tüm çıplaklığıyla yansıtan Charlie Chaplin sineması, devrinin toplumsal ve ekonomik pozisyonu üzerine gerçekçi yorumlar getirir. Bir fabrikada sıkı bir mesaiyle çalışan Şarlo’nun, bu tempoya ayak uyduramaması, beraberinde türlü yanlış anlaşılmalarla akıl sağlının yerinde olmadığına karar verilip hastaneye yatırılması üzere trajideleri mevzu alır. Hastaneden çıkan Şarlo, bu kere hedefsizce elinde salladığı kırmızı bayrak yüzünden komünist zannedilerek mahpusa atılır. Her haliyle kara güldürü ve temelli bir tenkit niteliği taşıyan sinemada Şarlo’nun hayatını değiştiren şey ise kimsesiz bir kızla yollarının kesişmesi olur.