Salgının en büyük kurbanları 60 yaş üstü vatandaşlar. Hastalık en çok onları tehdit etti ve ediyor. Karantina çocuklarla birlikte en fazla onların özgürlüğünü kısıtladı. Önlemler; temiz hava, güneş ışığı ve dost kahkahası arasındaki bağlarını kopardı. Aşı olup son 1 yılı unutmak ve normale dönmek istiyorlar. Ancak orada da sorun var. İnternet temelli sistem üzerinden aşı randevusu almak da yeni bir meydan okuma.
Sonuçlar ise çok ciddi: Aşı oranlarının düşük kalması.
Bu sorun bize özgü değil. ABD de aşı randevu sistemleri içinde kaybolan 60 yaş üstü vatandaşları için çözümler bulmaya çabalıyor. Türkiye’de sistem ABD kadar karmaşık olmasa da dijital merkezli randevu sistemi, dijital bir dünyaya doğmamış nesil için zorlayıcı olmaya devam ediyor. Bu nedenle aşı randevularını genelde torun veya çocuklar halletmekte. Ancak yalnız yaşayanlar da var.
Bu nedenle aşı randevu sistemini biraz daha açmak ve anlatmak istedik. Haberimizi devamında ABD’nin söz konusu krizle nasıl baş etmeye çalıştığını da okuyabilirsiniz.
Aslına bakılırsa ülkemizde sistem ABD’yle kıyaslandığında çok çok daha kolay. Çünkü merkezi bir sağlık sistemimiz var.
Ancak Hürriyet yazarı Fulya Soybaş’a konuşan İstanbul Aile Hekimliği Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Kutbettin Demir, İstanbul’da 65+ yaş grubunda aşılamanın %50 ve biraz üzeri civarda kaldığını belirtti. Bunda aşı kararsızlığı ve ihmal kadar, randevu alma problemlerinin etkisi olduğunu söyledi.
Özetle konu çok kritik. Peki randevu nasıl alınır? Detaylı anlatıyoruz…
TELEFON İLE RANDEVU OLUŞTURMA
Önce 60 yaş üstü vatandaşların daha çok tercih ettiği telefondan başlayalım:
- Aşı randevusu için Sağlık Bakanlığının Alo 182 hattının aranması gerekiyor.
- Bu numara arandığında eğer aşı önceliği olan kişinin T.C. Kimlik Numarası ve diğer bilgileri verilirse, istenen tarih ve hastane belirlenerek randevu oluşturulabiliyor. Dikkat! Büyükleri için arayan kişi, kendi T.C. Kimlik Numarası ve bilgilerini verirse görüşme sona eriyor.
- Bazı durumlarda telefon ile randevu, online randevu kadar hızlı ilerlemeyebiliyor. Bazen sistem yoğunluğundan dolayı hat düşmeyebilir. Bunun için de birkaç defa arama yapmak gerekebilir. Yoğunluğun az olduğu zaman aralıklarında kolayca randevu oluşturulabiliyor.
Buradan sonra 4 adımda ilerleyebilirsiniz;
- Herhangi bir sabit hattan ya da cep telefonundan 182 numaralı hattı arayın.
- 11 haneli T.C. Kimlik numaranızı tuşlayın.
- Sesli menüde bir sonraki adımda 1’e basın.
- Eğer aşılama önceliğiniz varsa sesli menü sizi operatöre yönlendirecek. Burada yetkili kişiyle görüşerek aşı randevunuzu oluşturabilirsiniz.
KISA MESAJ YOLUYLA RANDEVU ALINIYOR MU: HAYIR
Covid-19 aşı randevusu süreçlerinden biri de 2023’e kısa mesaj atmak. Yalnız burada dikkat edilmesi gereken nokta, SMS ile aşı uygunluğu durumu öğrenilebiliyor, doğrudan randevu alınamıyor. Gerekli bilgiler 2023’e kısa mesaj olarak gönderildikten sonra birey aşı için öncelikli grupta yer alıyorsa, sistem MHRS’ye (Merkezi Hekim Randevu Sistemi) yönlendirerek aşı randevusunun oluşturulmasını sağlıyor. Peki SMS yoluyla aşı durumu nasıl sorgulanır?
- İlk olarak aşı durumunu SMS yoluyla sorgulamak için aralarda boşluk bırakarak AŞI, T.C. Kimlik Numarası ve T.C. Kimlik Seri Numarası’nın son 4 hanesini yazarak 2023’e mesaj atın.
- Eğer öncelik grupta yer alıyorsanız, MHRS sitesi ya da uygulaması üzerinden randevu alma işlemini tamamlayabilirsiniz.
MHRS SİTESİ ÜZERİNDEN AŞI RANDEVUSU NASIL OLUŞTURULUR?
Aşı randevusunu doğrudan www.mhrs.gov.tr adresinden de kolayca oluşturabilirsiniz. Fakat, sistem yoğunluğundan dolayı MHRS üzerinden randevu almada sorunlarla karşılaşılabilir. Bunun için daha sonra sisteme tekrar giriş yapmak gerekecektir. Ayrıca MHRS’nin yoğun olduğu zamanlarda aşı randevusu Alo 182 üzerinden veya uygulamalar yoluyla da oluşturulabilir.
MHRS üzerinden randevu oluşturmak için;
- MHRS üzerinden randevu oluşturmak için www.mhrs.gov.tr adresine girin.
- Sayfaya girdikten sonra sağ üst köşede yer alan “Randevu Al” seçeneğine tıklayın.
- Daha sonra açılan sayfadan üyeyseniz T.C. Kimlik Numaranızı ve şifrenizi girerek sisteme giriş yapın. Eğer üye değilseniz “Üye Ol” seçeneğini tıklayın, gerekli bilgileri doldurarak üyelik oluşturun. Ya da e-Devlet bilgileriniz ile “e-Devlet Üzerinden Giriş Sağlayın” diyerek de sisteme giriş yapabilirsiniz.
- “Aile Hekimi Randevusu Al”, “Hastane Randevusu Al” ve “Aşı Randevusu Al” olmak üzere üç seçenek çıkıyor. Aşı randevusu için “Aşı Randevusu Al” seçeneğine tıklayın.
- “Aile Hekiminden”, “Hastaneden” ve “Evde Aşı Uygulaması” olmak üzere tekrar üç seçenek çıkacak.
- Randevunuzu aile hekiminden almak için “Aile Hekimi”nden seçeneğine gidin. Ardından “Kendi Aile Hekiminden” ve “Başka Aile Hekiminden” seçeneğinden istediğinizi tercih ederek aşı randevunuzu oluşturabilirsiniz.
E-NABIZ SİTESİ ÜZERİNDEN AŞI RANDEVUSU NASIL ALINIR?
e-Nabız sayfasından doğrudan randevu oluşturacağınız gibi e-Devlet sitesinden de aşı randevusu alınmak istenildiğinde bu sayfaya yönlendirileceksiniz. Buradan işlemlere devam ederek aşı randevunuzu oluşturabilirsiniz.
- e-Nabız üzerinden randevu oluşturmak için enabiz.gov.tr adresine girin.
- Sisteme üyelik bilgilerinizi girerek ya da e-Devlet bilgileriniz ile giriş yapabilirsiniz. e-Devlet üzerinden giriş yapmak için açılan sayfada “e-Devlet Üzerinden Giriş” seçeneğine tıklayın.
- Ardından açılan sayfada T.C. Kimlik Numarası ve şifrenizi girin.
- Giriş yaptıktan sonra ekranın sol üst kısmında bulunan “COVID-19’ Aşı Durumunu Sorgulama” seçeneğine tıklayın.
- Eğer öncelikli grupta yer alıyorsanız, sayfa üzerinden randevunuzu oluşturabilirsiniz.
UYGULAMALAR İLE AŞI RANDEVUSU OLUŞTURMA
Sağlık Bakanlığının MHRS ve e-Nabız mobil uygulamalarıyla da kolayca Covid-19 aşı randevunuzu oluşturabilirsiniz. Dijital olarak randevu oluşturma diğer yöntemlere göre daha hızlı ilerleyebilir. Ayrıca kısa mesajla randevu oluşturulurken de sistem MHRS uygulamasına yönlendiriyor. Mesaj atmadan doğrudan bu uygulamaya girerek de randevunuzu kolayca oluşturabilirsiniz. Uygulamalarda da dönem dönem yoğunluk oluştuğunda sistem yanıt vermeyebilir. Bunun için daha sonra tekrar denemek gerekecektir.
MHRS uygulamasıyla aşı randevusu oluşturmak için;
- MHRS uygulamasına gidin. Eğer üyeliğiniz varsa T.C. Kimlik Numaranızı ve şifrenizi girin. Üyeliğiniz yoksa ‘Üye Ol’ seçeneğini tıklayıp gerekli bilgileri girerek üyelik oluşturun.
- Koronavirüs aşı randevusu almak için sisteme giriş yaptıktan sonra “Aile Hekimi Randevusu Al”, “Hastane Randevusu Al” ve “Aşı Randevusu Al” olmak üzere üç seçenek çıkacak.
- “Aşı Randevusu Al” seçeneğine gittikten sonra da “Hastaneden Randevu Al” ve “Aile Hekiminden Randevu Al” olmak üzere iki seçenek gelecek.
- Buradan istediğinizi tıklayıp tarih ve saat bilgilerini seçtikten sonra randevunuzu oluşturabilirsiniz.
e-Nabız uygulaması üzerinden aşı randevusu almak için;
- – e-Nabız uygulamasına gidin. Eğer üyeliğiniz varsa T.C. Kimlik Numaranızı ve e-Nabız şifrenizi girerek uygulamaya giriş yapın. Eğer yoksa ‘e-Devlet ile Giriş’i tercih ederek girebilirsiniz.
- e-Devlet ile giriş yapmak için T.C. kimlik numaranızı ve e-Devlet şifrenizi girin.
- ,Ana sayfada yer alan “COVID-19 Aşı Durumu” menüsüne tıklayın.
- Buradan aşı durumunu görebilirsiniz. Eğer öncelikli gruptaysanız, telefonun alt kısmında yer alan “Randevularım” seçeneğine tıklayın. Daha sonra gelen penceren “Randevu Al” seçeneğine gidin. Sistem sizi MHRS Randevu Sistemi’ne yönlendirecek ve buradan koronavirüs için aşı randevunuzu oluşturabilirsiniz.
PEKİ ABD BU DURUMLA NASIL BAŞ ETMEYE ÇALIŞIYOR?
“Üç ayrı sekmede devlete ait üç büyük aşı portalının sayfalarını açıp, bir randevu alana kadar sabahtan akşama sayfayı yenilemeniz gerekiyordu.” Bu sözler, ABD’de 53 şehirdeki aşılama merkezlerinin randevu takvimlerini otomatik olarak tarayarak, bulduğu boşlukları Twitter ve internet sitesi üzerinden insanlara duyuran TurboVax’in yazılımcısı Huge Ma’ya ait.
Annesi için aşı randevusu almaya çalışırken günlerce boş bir aralık bulmak için uğraşan Ma, “Neden insanların boş randevuları bulmalarını kolaylaştıracak bir bot (bilgisayar robotu) yazmıyorum?” diye düşünmeye başladı ve sadece 50 dolar ve 2 hafta harcayarak TurboVax’in kodunu yazmayı başardı.
TurboVax’in sitesi günlük 1 milyon sayfa görüntülemeye sahip, Twitter’da ise 80.000 takipçisi bulunuyor. Üstelik tek de değil. Boş randevu saatlerini tweet’leyen @COVaxAlerts, @MDVaxAlerts gibi çok sayıda bot var.
Guardian’a verdiği röportajda, kurduğu site sayesinde on binlerce kişinin aşı randevusu aldığını belirten Ma, “İnsanlar çok minnettar oldu. TurboVax üzerinden randevu alan yüzlerce, binlerce kişiden e-postalar geldi” derken, yaptığı işin insanların hayatları üzerinde bu kadar büyük bir etki yaratacağını hiç düşünmediğini de ifade etti.
328 MİLYON KİŞİ, HERKES İÇİN FARKLI KOŞULLAR
Peki TurboVax ve benzerleri neden bu kadar büyük bir etki yarattı? Çünkü 328 milyondan fazla kişinin yaşadığı ABD’de aşılama süreçleri hem çok karışık hem de çok hantal.
Merkezi bir randevu sistemi yok. Her şeye o eyaletin ya da şehrin yetkilileri tarafından karar veriliyor. Bu nedenle A kişisi için geçerli şartlar B kişisi için tamamen farklı olabiliyor. Birden fazla kurum üzerinden aşı randevusu alınabiliyor. Bunların bazıları daha genele bazıları ise sadece o bölgede yaşayanlara hizmet verebiliyor. En kötüsü de aşı yapılan yerlerin birçoğunda telefonla randevu almak söz konusu bile değil, randevular sadece internetten alınabiliyor.
Aşı önceliğinin teknolojiyle çok fazla haşır neşir olmayan, bilgisayar hatta akıllı telefon bile kullanmayan 65 yaş üzeri nesilde olması ise işleri daha da zorlaştırıyor.
SAVAŞ SADECE KORONAYLA DEĞİL
Wall Street Journal’ın teknoloji yazarı Joanna Stern, aile üyelerine ve arkadaşlarına randevular almak için çıktığı yolda başına gelenleri anlattığı yazısında randevu sürecini “insanın makineye karşı savaşı” olarak nitelendirdi. Stern’in şu satırları durumun vahametini anlatmaya yeterli:
“Bu sistemler yaşınız ve teknik beceri seviyeniz ne olursa olsun, insanı delirtecek kadar bozuklar. Ulusal eczane zincirlerinden hastanelere ve yerel süpermarketlere, girdiğim her randevu sitesi, bana kendimi bilgisayarlar konusunda başarısız hissettirdi. Ve biliyorsunuz neredeyse 20 yıldır bilgisayarlar üzerine yorumlar yazan bir insanım.”
Teknolojiye bu kadar hakim bir kişi bile kendini böyle hissediyorsa hakim olmayanların halini düşünmek bile zor. New York Times’a konuşan 84 yaşındaki Annette Carlin bunlardan biri. Kaliforniya’da yaşayan Carlin, sahilde torunlarıyla uzun yürüyüşler yapmayı ve yaşlılar lokalinde dans etmeyi seven bir kadın ama Mart 2020’den beri evinden çıkamıyor. Bu nedenle hemen aşı olup normal hayatına en kısa sürede dönmek istiyor.
Ama bunu yapamıyor çünkü randevu süreci onun için tam bir kabusa dönüşmüş durumda. Bir bilgisayar alabilecek ekonomik gücü yok, bilgisayar alsa bile internette randevu aramanın yolunu bilmiyor. Ailenin daha gençleri yardım teklif etmiş ancak virüsün bulaşmasından korktuğundan onlarla da görüşmüyor. Carlin yaşadıklarını, “Çok sinir bozucu. Herkes aşı olmuş da ben olmamışım gibi hissediyorum” sözleriyle özetledi.
22 MİLYON KİŞİNİN EVİNDE İNTERNET YOK
ABD’de Carlin gibi milyonlarca kişi var. New York Times’ın aktardığına göre, ülkede evinde geniş bant internet bağlantısı olmayan 22 milyon kişi bulunuyor. Bunların önemli bir kısmı da 65 yaş üstü nüfusun bir parçası.
Kendisi randevu alamayacak durumda olanların birçoğu çocuklarından, torunlardan ve diğer akrabalarından destek alıyor. Terez Mays-Jones’un 73 yaşındaki annesi Jacqueline Sims de bunlardan biri.
Cincinnati’de annesine uygun bir boşluk bulmak için haftalarca uğraşan Mays-Jones, yaşadıklarını New York Times’a “İkinci işim haline gelmişti. Gece gündüz sürekli bu sitelerde arama yapıyordum” sözleriyle anlattı. Annesi Sims ise Facebook, Instagram gibi sosyal medya kanallarını kullanmakta zorlanmasa da ara sıra kızının desteğine ihtiyaç duyduğunu söyledi. İleri yaştaki yetişkinlerin teknolojiden “gözünün korktuğunu” ifade eden Sims, “Bizim yaşımızda çok fazla hata yapmaya alışkın değiliz ya da hatalarımızı kabul etmek istemiyoruz” dedi.
Yukarıda bahsettiğimiz gibi Wall Street Journal teknoloji yazarı Stern de sevdikleri için randevu avına çıkanlardan. Stern’in yolu bu süreçte 34 yaşındaki bir IT uzmanı olan Kris Slevens ile kesişti. New Jersey’de 350’den fazla yaşlı kişi için randevular ayarlayan Slevens’ın verdiği ipuçları sayesinde Stern, 5 farklı eyalette 11 ayrı randevu almayı başardı ve kendisi gibiler için bir tavsiyeler rehberi hazırladı.
Bu tavsiyeler arasında sosyal medyayı tarayıp en yakın aşı destek gruplarını bulmaya çalışmak, randevu sitelerini öğrenmek, cihazda otomatik doldurma ayarı yapmak, tarayıcıya çeşitli eklentiler eklemek gibi zamandan ve emekten tasarruf etmeyi sağlayan ipuçları bulunuyor.