Güney Sudan, Çad, Gambiya, Nijer, Burkina Faso, Burundi, Zimbabve, Sudan, Gabon ve Etiyopya’da yaşanan askeri hareketlilik, hem ülkelerin hem de bölgelerinin kaderini değiştirdiği gibi bazı ülkelerde onlarca yıl süren iktidarlara da son verdi.
Afrika Birliği ve Birleşmiş Milletler gibi örgütler darbecilere karşı sert yaptırım uygulamadığı gibi gücü eline geçirenleri de bir süre sonra tanımak zorunda kaldı.
Güney Sudan’daki darbe girişimi iç savaşa yol açarken, Sudan’daki darbe bölgede yeni bir dönemin kapılarını araladı.
SUDAN’DA DARBEYLE GELEN BEŞİR DARBEYLE GİTTİ
Sudan’da 1989’da darbeyle devletin başına geçen Ömer el-Beşir, Nisan 2019’da askeri müdahaleyle devrildi.
Sudan halkının, ülkede büyüyen ekonomik kriz nedeniyle başlattığı gösteriler, Beşir’in yönetimine son verilmesine giden süreçte önemli rol oynadı.
Protestocular iktidara el koyan askerin gücü paylaşması ve sivillere devretmesi için gösterilerini sürdürdü.
Askeri Geçiş Konseyi ile sivil muhalif koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri arasında ülkedeki siyasi krizi sonlandıracak ve ortak geçiş yönetimini başlatacak Anayasal Bildiri 17 Ağustos’da imzalandı.
Anayasal Bildiri anlaşmasına göre Sudan’da, Egemenlik Konseyi, kabine ve parlamento olmak üzere 3 yönetim mekanizması oldu.
Anayasal Bildiri anlaşması sonrası Askeri Geçiş Konseyi feshedilirken, Orgeneral Abdulfettah el-Burhan liderliğindeki en üst otorite olan 6’sı sivil 5’i asker 11 üyeli Egemenlik Konseyi, ilk icraat olarak 21 Ağustos’ta ekonomist Abdullah Hamduk’u başbakan olarak atadı.
ETİYOPYA’DA GENELKURMAY BAŞKANI ÖLDÜRÜLDÜ
Etiyopya’nın Amhara eyaletinde Haziran 2019’da yerel hükümeti hedef alan darbe girişiminin hemen ardından Genelkurmay Başkanı Seare Mekonnen’e suikast düzenlendi.
Darbe girişimine kalkışan eyaletteki güvenlik şefi Asaminew Tsige, kaçmaya çalışırken öldürüldü.
Ülkede Oromo ve Amhara eyaletlerinde 2015 yılında başlayan hükümet karşı gösterilerin ardından 2018’de iş başına gelen Abiy Ahmed, Amhara milliyetçisi Tsige gibi çok sayıda siyasi mahkumu afla serbest bırakmıştı.
Yeni hükümet, devlet içindeki elit grupları tasfiye etmekle birlikte etnik milliyetçiliğin de yeniden tırmanışa geçmesine yol açtı.
CUMHURBAŞKANI YURT DIŞINDAYKEN DARBEYE KALKIŞTILAR
Afrika’nın istikrarlı ülkelerinden biri olarak görülen Gabon’da, Cumhurbaşkanı Ali Bongo’nun yurt dışında olduğu bir sırada Teğmen Kelly Ondo Obiang liderliğindeki bazı askerler, 7 Ocak 2019’da ulusal radyoyu ele geçirerek bildiri okudu.
“Savunma ve Güvenlik Güçleri Yurtsever Cephesi” olarak tanımlayan harekete ait bildiride, Fas’ta bulunan Cumhurbaşkanı Ali Bongo’nun yılbaşı mesajının hayal kırıklığı oluşturduğu, cumhurbaşkanının sorumluluklarını yerine getiremeyeceğini gösterdiği belirtildi.
“Ulusal Restorasyon Konseyi” kuracaklarını duyuran darbeci askerler, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı’nın eski komutanı General Ntumpa Lebani ve Senato Başkanı’nın, sendikaların, sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin, muhalefetteki gençlik hareketlerinin liderlerinin ve bazı diğer kişilerin ulusal meclise gitmesini istedi.
Gabon Hükümet Sözcüsü ve İletişim Bakanı Guy-Bertran Mapangou, Ulusal Radyo’yu işgal ederek bildiri okuyan isyancı askerlerin Gabon Ulusal Jandarma Müdahale Birimi (GIGN) tarafından yakalandığını belirtti.
ZİMBABVE’DE 37 YILLIK İKTİDAR DEĞİŞTİ
Zimbabve Devlet Başkanı Robert Mugabe, Kasım 2017’de askerler tarafından istifaya zorlandı ve 37 yıllık iktidarını kaybetti.
Zimbabve ordusu, Mugabe ve eşiyle birlikte çok sayıda ismi gözaltında aldı.
Darbe yapmadığını ileri süren Zimbabve ordusu, iki hafta öncesinde Mugabe’nin görevden aldığı eski Devlet Başkan Yardımcısı Emmerson Mnangagwa’yı Geçici Devlet Başkanı olarak atadı.
Ülkede darbeye giden süreç Mnangagwa ve çevresindeki isimlerin tasfiyesi ve ordunun bu ekibe destek vermesiyle yaşandı.
Mnangagwa, 2018’de yapılan seçimler sonrasında da koltuğunu korumayı başardı.
BURUNDİLİ GENERALLER “DİRENİŞLE” KARŞILAŞTI
Burundi’de Mayıs 2015’te Devlet Başkanı Pierre Nkurunziza’ya darbe girişiminde bulunan General Cyrille Ndayirukiye başarısız oldu.
İktidarı destekleyen askerlerin büyük direnişiyle karşılaştıklarını açıklayan Ndayirukiye ve beraberindeki 3 general ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
Darbe girişimi Burundi Devlet Başkanı Nkurunziza’nın Doğu Afrika Topluluğu (EAC) Zirvesi için Tanzanya’ya gittiği sırada gerçekleşmişti.
2015 BURKİNA FASO DARBESİ
Burkina Faso’da 2015’te Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı, başkent Vagadugu’da düzenlenen kabine toplantısını basarak geçici Devlet Başkanı Michel Kafando, Başbakan Yakub İshak Zida ve bakanları rehin almasınının ardından hükümet feshedildi ve yönetime el koyuldu.
Darbeciler, ülke yönetimine el koyduklarını açıklamalarının ardından sokağa çıkma yasağı ilan etti ve ülkeye giriş çıkışları kapattı.
Darbenin Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı içinde yer alan, devrik lider Blaise Compaore yanlıları tarafından yapıldığı iddia edildi.
Burkina Faso’da Ekim 2014’te, 1987’de iktidara gelen Compaore’nin, tekrar aday olmasına imkan tanıyan anayasa değişikliği tasarısı krize neden olmuş, tasarıya karşı çıkanlar sokakları savaş alanına çevirmişti.
Compaore, protestolar üzerine 1 Kasım 2014’te istifa etmek zorunda kalmış ve Fildişi Sahili’ne sığınmıştı. Kriz, 16 Kasım’da Michel Kafando’nun bir yıl olarak öngörülen geçiş döneminin devlet başkanı olarak seçilmesiyle sona ermişti.
NİJER’DE DARBEYİ DEVLET BAŞKANI DUYURDU
Nijer’de 18 Aralık 2015’te Devlet Başkanı Mahamadou Issoufou, ülkesinin darbe girişimine maruz kaldığını ve çok sayıda üst rütbeli subayın tutuklandığını açıkladı.
1960 yılından bu yana çok sayıda darbeye maruz kalan ülkedeki girişimin başkanlık seçimlerinden önce gerçekleşmesi dikkati çekmişti.
Güney Sudan’da darbe girişimi iç savaşa yol açtı
Sudan’dan ayrılarak 9 Temmuz 2011’de bağımsızlığını ilan eden Güney Sudan’da Aralık 2013’te yaşanan darbe girişimi iç savaşa yol açtı.
Güney Sudan Devlet Başkanı Salva Kiir’in, yardımcısı Riek Machar’ı Temmuz 2013’te görevden almasıyla birlikte Macher ve ona bağlı kuvvetler darbe girişiminde bulundu.
Darbe girişimi, ülkedeki iç dinamiklerin de etkisiyle birlikte iki büyük kabile olan Dinka ve Nuerler arasında etnik temelli bir iç savaşa dönüştü.
Kiir ve iktidarı elinde bulunduranların Dinkalara, Machar ve çevresindekilerin ise Nuerlere mensup olması çatışma ve kavgaların topyekun bir savaşa dönüştürülmesine kapı araladı.
2018 yılında son bulan iç savaşta binlerce insan hayatını kaybetti, yüz binlerce kişi yerinden oldu.
DARBEYİ ATLATAN JAMMEH ASKERİ MÜDAHALEYLE ÜLKEYİ TERK ETTİ
2014’te Gambiya’nın başkenti Banjul’da başkanlık sarayı eski komutanlarından Lamin Sanney liderliğinde Devlet Başkanı Yahya Jammeh’e Paris’te yılbaşı tatilinde olduğu sırada darbe girişiminde bulunuldu.
Sanney liderliğindeki 7-8 kişilik bir grup sabaha karşı başkent Banjul’daki başkanlık sarayını işgale teşebbüs etti. Olayda grupla başkanlık sarayı muhafızları arasında çıkan çatışmada darbe girişiminde bulunan Sanney dahil tüm grup üyeleri etkisiz hale getirildi. Saldırıda başkanlık sarayını koruyan 5 askerin de çatışmada öldüğü ifade edildi.
Öte yandan, ülkede Aralık 2016’da düzenlenen devlet başkanlığı seçimini kaybeden Jammeh, koltuğu bırakmak istememesi nedeniyle ülkede siyasi krize yol açtı.
Batı Afrika Devletleri Ekonomik Topluluğundan (ECOWAS) oluşan bir heyet, Gambiya’da yapılan askeri müdahaleyle, Jammeh’e geri adım atması için süre tanındı. Jammeh daha sonra ailesiyle ülkeden ayrılarak Gine’ye sürgüne gitti.
ÇAD’DA İSYANCILAR BAŞARISIZ OLDU
Çad’da 1990 yılında darbe ile iktidara gelen Devlet Başkan İdris Debi’ye 2013’te isyancı bir grup ona karşı düzenlediği darbe girişiminde asker tarafından engelledi.
Darbe girişim sırasında asker ile isyancılar arasında çıkan çatışmalarda 4 asker ve en az 10 sivil hayatını kaybetti.
Girişim sonrasında iki general ve bazı muhalif isimler darbenin arkasında olduğu gerekçesiyle tutuklandı.
