Bu, Ortaçağ periyodundaki birinci gökbilimcilerin yıldız ve gezegenlerin yüksekliğini ölçmekte kullandığı usturlap aletiydi.
14. yüzyıl sonlarında İspanya’da yapıldığı ve birçok defa el değiştirdiği varsayım ediliyordu.
Fransa’nın kuzeyindeki Normandiya bölgesinden tıpkı periyotlara denk düşen bir el yazmasında misal işaretleri gören İngiliz tarihçi David A. King de alete ilgi gösterenler ortasındaydı.
Bu işaretler, Ortaçağ Araştırmaları ve Matematik Tarihi uzmanlarının bile bilgi sahibi olmadığı sayılardan oluşuyordu.
13. yüzyılda Katoliklerin bir kolu olan Sisteryen manastır rahiplerinin geliştirdiği bu işaretler, Avrupa’da en az 200 yıl manastırlarda kullanılan sayılardı.
O periyotlarda Roma sayıları yerine Arapça sayılar öne çıkmaya başlamıştı. Yeni sistemin yaygın kabul görmesi ise yüz yıllar alacaktı.
Manastır rahipleri ise bu tartışmaya katılmamış, İngiltere’den İtalya’ya, İspanya’dan İsveç’e kadar birçok ülkede rahipler ortasında kullanılan kendi alternatiflerini geliştirmiş görünüyorlardı.
Roma sayılarının bilakis, tek bir işarette bir sayının söz edilmesi nedeniyle ilgi de görmüştü.
Lakin, Roma sayıları üzere, Sisteryen sayılarla da çarpma ve bölme yapması kolay değildi.
Bilginin aktarılması süreci artık el yazmalarından çok matbaada basılmış kitaplara dayandığında, bugün kullandığımız haliyle 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 sayıları artık dünyada yaygınlık kazanmıştı.
Roma sayıları I, V, X, L, C, D ve M ise gelecek jenerasyonlara aktarılacaktı.
Lakin Sisteryen sayılar öylesine unutulmuştu ki, 100 yıl sonra kimsenin bilmediği gizemli işaretler haline gelmişlerdi.
Tarihçi King’e nazaran bunun tek istisnası, şarap fıçılarındaki ölçüsü göstermek için ve ölçüm çubuklarında bu işaretleri 18. yüzyıla dek kullanan Hollanda’ydı.
Sisteryen sayılar tarihte birkaç kere daha kullanıma girmişti. 1780’de Paris’te masonlar, 20. yüzyılda ise milliyetçi Alman folklor muharrirleri bunları kullanmıştı.
Pekala, Rönesans periyodu Alman matematikçi Nettesheim’lı Agrippa tarafından “çok şık işaretler” olarak nitelenen bu sayı sistemi nasıl işliyordu?
Tarihçi King’e nazaran, manastır rahiplerinin kullandığı bu sistem, 1’den 99’a kadar sayılara dayanıyordu. 13. yüzyılda Basingstoke bölgesinden John isimli bir rahip bu sistemi Atina’dan İngiltere’ye taşımıştı.
Daha sonra sistem 1’den 9999’a kadar olan sayıların bir tek sayıda söz edilmesini sağlayacak formda geliştirilmişti.
Ünlü Chrinica Majora isimli yapıtında, Aziz Benedict tarikatına mensup rahip ve tarihçi Parisli Mateo, bunların yazımını öğretiyordu.
Aşağıdaki formda görüleceği üzere, her bir köşe yahut kare, binleri (1), yüzleri (2), onları (3) ve birleri (4) söz ediyor.
Sisteryen sayılar manastırlar ortasında yayılırken, bu sistem rahiplerin konuştuğu lisanlara bağlı olarak birtakım değişimlere uğramıştı.
Bir orta, ana çizgi yatay iken, 14. yüzyıla gelindiğinde Fransız rahipleri özgün dikey çizgiye geri dönmüşlerdi.
Parisli Mateo, “Roma ve Arap sayılarında göremediğimiz ve en hayranlık uyandıran yanı, her sayının bir tek sembolle temsil edilebilmesiydi” diye anlatıyordu.
Bu sistemi çözmek için işaretlerin nasıl okunup yazıldığını bilmek gerekiyor elbette. Ancak birtakım temel kuralları izleyerek bunu başarmak birinci bakışta sanıldığı kadar sıkıntı olmasa gerek.
