Tıp dünyasında bu tip belirsiz durumlar daha önce de görülmüştü.
Son beş yılda Ebola salgını, Zika salgını ve yine bir koronavirüs olan MERS (Orta Doğu Solunum Yetmezliği) salgını yaşandı. Yeni virüs de şimdilik sadece “2019-nCoV” olarak biliniyor.
Ama tedavi amaçlı aşı gelişiminin yıllar sürdüğü diğer salgınların aksine, bu yeni virüsün yayılmasını önlemeye karşı aşı geliştirme süreci, tespit edilmesinden saatler sonra başladı.
Çinli yetkililer yeni virüsün genetik kodunu hızla açığa çıkardı. Bu bilgi, virüsün nereden geldiğini, yayıldıkça ne gibi değişimlere uğradığını ve insanların korunması için ne gibi adımlar atması gerektiğini anlamaya yardımcı oldu.
Teknolojik ilerlemeler ve dünya genelinde hükümetlerin salgına karşı araştırma fonlarını artırma kararlarıyla, bilim insanları hızla harekete geçebildi.
San Diego’daki Inovio adlı laboratuvarda çalışan bilim insanları yeni virüse karşı aşı geliştirebilmek için yeni tür bir DNA teknolojisi kullanıyor. Şimdilik adı “INO-4800”. İnsanlar üzerinde deneme planlarına yaz başında başlayacaklar.
‘Üç saat içinde bir aşı tasarlandı’
Inovio’da araştırma ve geliştirme departmanı başkan yardımcısı Kate Broderick çalışmalarını anlatıyor:
“Çin’in virüsün DNA dizilimini vermesiyle laboratuvarın bilgisayar teknolojisi aracılığıyla sisteme yerleştirip üç saat içinde bir aşı tasarlayabildik.
“DNA tıbbı aşılarımızda, vücudun en güçlü tepkiyi vereceğine inandığımız patojenin özel kısımlarını hedef alma amacıyla, DNA dizilimini kullanmak yeni bir yöntem.
“Daha sonra, aşının fabrikası olarak hastanın kendi hücrelerini kullanıyoruz, vücudun kendi doğal tepki mekanizmasını güçlendiriyoruz.”
Inovio, insanlar üzerinde yapılacak denemelerin başarılı olması durumunda daha geniş çaplı denemeler yapılabileceğini, “yılsonuna kadar Çin’deki salgında kullanılabileceğini” söylüyor.
O zamana kadar salgının sona erip ermeyeceğini tahmin etmek imkânsız. Ama Inovio’nun zamanlaması planlar doğrultusunda ilerlerse şirket, yeni aşının bir salgın durumunda en hızlı geliştirilmiş aşı olacağını söylüyor.
Benzer bir virüs olan SARS’ın çıktığı 2002 yılında Çin olup bitenlerle ilgili dünyayı bilgilendirmekte hızlı davranmamıştı. Dolayısıyla aşı geliştirme çalışmaları, salgın neredeyse sona erdiğinde başlamıştı.
Bu laboratuvarlardaki çalışmalar Cepi (Salgın Hazırlık Innovations Koalisyonu) tarafından finanse ediliyor. Cepi, tüm dünya genelinde hükümetler ve yardım kuruluşlarından oluşuyor.
Cepi, Batı Afrika’daki Ebola salgını sonrası yeni virüslere karşı aşı gelişimini hızlandırma amacıyla kurulmuştu.
Cepi’de aşı araştırma ve geliştirme müdürü Dr. Melanie Saville, “Görevimiz salgınların insanlığa tehdit oluşturmasını engellemek ve yeni ortaya çıkan bulaşıcı hastalıklara karşı aşılar geliştirmek” dedi.
‘Moleküler kelepçe’
Cepi, yeni ortaya çıkan koronavirüse karşı aşı gelişimi için de iki program finanse ediyor.
Queensland Üniversitesi, “moleküler kelepçe” aşısı üzerinde çalışıyor. Araştırmacılar “yeni aşının çoklu viral patojenlere karşı hedefe odaklı ve hızlı yanıt verebileceğini” söylüyor.
Massachusetts’teki Moderna INC adlı araştırma şirketi de ABD Ulusal Alerji ve Bulaşıcı Hastalıklar Enstitüsü’yle güçlerini birleştirip araştırmalarını hızlandırdı.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), yeni aşı için küresel yürütülen araştırmaları koordine ediyor. WHO, aralarında Cepi’nin desteklediği üç merkezin de bulunduğu bazı araştırma merkezlerindeki gelişimleri de yakından takip ediyor.
Her ne kadar yeni koronavirüse karşı aşı geliştirme çabaları artsa da, araştırmalar hala erken aşamada. Klinik deneyler zaman alır ve en etkili olduğu dönemler de salgının yaşandığı dönemlerdir.
Yeni geliştirilen aşıların Çin’deki salgında kullanılabilecek kadar güvenli ve etkili olacağının da garantisi yok.
WHO’nun Sağlık Acil Durum programında görevli Ana Maria Henao-Restrepo gelişmeleri anlatıyor:
“Hangi aşı adayının önce test edilmesine ilişkin alınacak kararlarla ilgili bir çerçeve geliştirdik.
“Uzmanlar, kabul edilir bir güvenlik profili, uygun bağışıklık yanıtı, aşı dozlarının yeterliliği dâhil bir dizi kriteri değerlendirecek.
“Hastalığı, haznesini, nasıl geçtiğini ve klinik şiddetini anlamak, etkin karşı yöntemler geliştirmek salgının kontrol altına alınması için önemli.”
WHO, gelecek günlerde hangi aşının insanlar üzerinde test edilebileceğine karar verecek.
