Denizden uzakta olmasına karşın Ege’nin en renkli yüzlerinden birini vaat eden Bergama’nın tek cazibesi, Pergamon Krallığı’ndan kalan güçlü antik miras değil. Fellini sinemalarını çağrıştıran masalsı bir Ege kasabası tadındaki ilçeyi keşfettikçe, sokak ortalarındaki detaylara daldıkça ve bugünlerde sıkça gündeme gelen fıstıkçamı ormanlarını tanıdıkça Bergama’nın yalnızca tarihten ibaret olmadığını, yöreye has tabiatı, sofraları, insanı ve günlük hayat ritüelleriyle çok farklı bir coğrafyaya adım attığınızı hissedeceksiniz.
‘Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı’ unvanıyla UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesi’ne dahil edilen Bergama, Helenistik devirden Roma’ya, Selçuklu’dan Osmanlı’ya uzanan esaslı bir geçmişe sahip. Bölgede, ‘Akropol’, ‘Asklepion’, ‘Kızıl Avlu’, ‘Kale Tepesi’, su kemerleri, tümülüsler, köprüler, Osmanlı arastası, Ulu Cami ve Kapukaya Kybele Kutsal Alanı’nın da ortalarında bulunduğu çok sayıda eser keşfedilmeyi bekliyor.
ÇAĞDAŞ TIP BURADA DOĞDU
İzmir Adnan Menderes Havalimanı’na 130 kilometre uzaklıktaki Bergama, antik kaynaklarda Pergamon ya da Pergamonos üzere isimlerle anılmış. Denizden uzakta olmasına karşın Ege’nin önde gelen turizm merkezleri ortasındaki ilçe, çağdaş tıbbı insanlığa armağan eden yerin ta kendisi. Tarihteki birincileriyle dikkati çeken Bergama, tıp bilimi ve eczacılığın yılanlı asa simgelerinin birinci görüldüğü kent.
Sıhhat yurdu Akslepion’u, müzik, tiyatro, spor, güneş ve çamurla yapılan tedavi sistemleri, bitkisel kökenli farmakoloji, narkoz unsurlu ilaçlar ve hijyenik sıhhat altyapısı bu birincilerden yalnızca kimileri. Sıhhat dışında da birçok unsur imza atmış Bergama. Örneğin kent imarıyla ilgili birinci yasalar burada yapılıp uygulanmış. U biçiminde boruların kullanıldığı en eski mühendislik uygulamaları da Bergama’da gerçekleştirilmiş. İlkokul, ortaokul ve liseden oluşan üç dereceli eğitim sistemi tekrar burada hayata geçirilmiş. Meslek sendikaları ve konfederasyonları da burada kurulmuş.
Bütün bu göz kamaştırıcı yeniliklerden yaklaşık 2 bin yıl sonra bile, Bergama öncü misyonuna devam etmiş. 1530’da yazılan birinci Türkçe gramer kitabı ‘Müyessiretü’l-Ulum’ Bergamalı Kadri Efendi tarafından kaleme alınmış. 15 Haziran 1919’da Anadolu’daki düşman işgalini kıran birinci yer yeniden Bergama olmuş.
Çandarlı Körfezi’ne dökülen Bakırçay’ın hayat verdiği Bergama’da, geçmişte her biri başkasının kalıntıları üzerinde yükselen beş farklı kent kurulmuş. Buluntular kentin birinci yerleşim tarihinin MÖ 8’inci yüzyıla dek uzandığını gösteriyor. Akropol kalıntılarıyla kaplı 330 metrelik bir doruğa kurulan kent, evvel Perslerin, sonra da Büyük İskender’in egemenliğine girmiş.
Tarih boyunca pek çok sefer el değiştiren kent, MÖ 283-133 tarihleri ortasında güçlü bir krallığa dönüşmüş. Bergama, altın çağını yaşadığı bu devirde, adeta bir kültür ve sanat uygarlığı olarak nam salmış. Bergama’nın öteki bir değerli buluşu, ‘parşömen’ denilen keçi derisinden yapılmış bir cins kâğıt. Kolay üzere görünen bu buluş, tarihte bugünkü manada birinci ciltli kitabın ortaya çıkmasını sağlamış. Bu sayede İskenderiye’yi geride bırakan dev bir kütüphane kurulmuş.
Asya’nın halka açık birinci büyük kütüphanesi olarak anılan bu kütüphanede 200 binden fazla eser varmış. Roma hâkimiyetinde yaşanan nüfus artışıyla birlikte ovaya yayılan Bergama, Bizans idaresinin akabinde Türk egemenliğine girmiş.
Günümüzde huzurlu bir Ege kasabası görünümündeki Bergama’da, seyahate başlamak için en düzgün yer, Akropol. Zeus Sunağı kalıntıları, Athena Tapınağı, antik tiyatro, Bergama Kütüphanesi ve Dionysos Tapınağı’nın bulunduğu Akropol’e ulaşmak için kent içinden taksiye binmek pratik bir seçenek. Antik Bergama’dan koparılmış eşsiz modüllerden biri olan Zeus Sunağı’nı görebilmek içinse Berlin’deki meşhur Pergamon Müzesi’ne gitmeniz gerekiyor.
Bergama Antik Tiyatrosu
BERGAMA OVASI’NI İZLEYİN
Dünyanın en dik antik amfi tiyatrosu Üst Agora’da. Tiyatronun taş basamaklarından Bergama Ovası’nı izlemek hakikaten çok hoş. Dünyanın birinci ahşap sahneli tiyatrosu da burada kurulmuş. Traian Tapınağı’nın sütunlarıyla kütüphanenin kalıntılarıysa antik hayatı hayal etmek için ülkü birer anıt üzere.
Akropolis’ten kente inen Kral Yolu, Aşağı Agora’ya kadar uzanıyor. Kalıntıların müsaadeden kente içine hakikat girince, Bazilika da denilen Kızıl Avlu ile karşılaşılıyor. Anadolu’daki birinci yedi kiliseden biri olarak anılan Bazilika, tasarımı ve dev boyutlarıyla ilgi cazibeli. Kentin batısındaki Asklepion ise Bergama’nın bir başka yıldızı. Burada antik tiyatronun yanı sıra havuz ve klinikler dışında üç de tapınak var.
OKSİJEN YÜKLÜ YAYLALAR
Emin olun Kozak Yaylaları’nı görmeden Bergama cinsiniz eksik kalmış olur. İlçe merkezinden Kozak yoluna hakikat saptıktan sonra, karşınıza çıkacak fıstıkçamı ormanlarının ortasına dağılmış yayla köylerinin her biri yağlıboya tabloları andırıyor. Ayvalık’a kadar uzanan hoş görüntülü Kozak Yolu, off-road ve yürüyüşseverlerin gözdesi.
Bergama çıkışı evvel tarihi bir su kemerinin görüntüsüyle karşılaşacağınız yol boyunca, karaçamlar ve piknik alanları eşliğinde irtifa yavaş yavaş artıyor. Yaklaşık 900 metre yüksekliğe ulaştıktan sonra da Kozak Yaylaları, önünüze bir deniz üzere seriliyor. Kozak mevkisindeki köylerden Demircidere, yayla turizmine yatkınlığı, Aşağıcuma ve Yukarıbey ise doğal zenginlikleriyle dikkat çekiyor. Fıstıkçamı, yöre beşerinin geçim kaynaklarından. Civardaki granit ocakları ve hayvancılık da o denli… Buradan çıkarılan granit bloklar halinde Avrupa’ya ihraç ediliyor.
Ziyaretçilerine tabiat yürüyüşleri, fotoğrafçılık, bitki ve kuş müşahedesi üzere imkanlar sunan Kozak Yaylaları’ndan sonraki durağım, tesadüfen rastladığım bir köy düğünü oluyor. Bergama’da, yaz aylarında çabucak her köyde sıkça karşılaşacağınız düğünlerden birine konuk olursanız yöreyi daha da seveceğinize inanıyorum. Elbette pandemi şartları köy düğünlerine müsaade verirse…