Latin Amerika ülkeleri Covid-19 vakalarında ve virüse bağlı can kayıplarında oldukça ciddi yaralar almış durumda. Bu ülkelerin başında da Brezilya geliyor. Salgın nedeniyle Brezilya’da bir günde hayatını kaybedenlerin sayısı 1000-1500 arasında değişiyor. Brezilya Sağlık Bakanlığı’nın verilerine göre, son 24 saatte yine binden fazla kişi hayatını kaybetti. Ülkede salgından ölenlerin sayısı 285 bin 765’e, toplam vaka sayısı da 11 milyon 70 bin 676’ya yükselmiş durumda.
ABD ve Hindistan’ın ardından dünyada en çok vakanın görüldüğü ülke olan Brezilya’nın 15 eyaletinde yoğun bakım ünitesindeki doluluk oranının yüzde 90’ı aştığı, Rio de Grande do Sul eyaletinde ise söz konusu oranın yüzde 100’e ulaştığı kaydedildi.
Peki vakalar neden artmaya başladı, ülkede yaşanan son durumlar nedir? Hem detaylıca araştırdık hem de ülkede yaşayan Türklerden görüşler aldık.
BREZİLYA’DAKİ TÜRKLER ANLATIYOR
Cengiz Adabag dokuz yıl önce Caruaru şehrine gelmiş. Mesleği takı tasarım ustalığı. Salgın öncesi Amerika ve Kanada ortaklı bir şirkette çalışıyordu. Salgın baş gösterip işler tersine dönünce, şimdilerde bir taksi uygulamasında sürücü olarak çalışıyor. Kendisine sorduğum ilk soru salgın yayıldıktan sonra konsolosluktan Türk vatandaşları için belli yardımlar olup olmadığıydı… Adabag, salgın yayılmaya başladıktan sonra Türkiye’ye gitmek isteyen vatandaşlar için kurtarma uçağı organize edildiğini ve birçok Türk’ün ülkeye döndüğünü söylüyor. Hatta salgın konusunda düzenli olarak bildirim yapıp, Türkiye ve Brezilya arasında giriş-çıkış ya da test konusunda gelişmeler varsa mutlaka bildirdiklerini de ekliyor.
Artık mutasyonlarla birlikte salgın ülkede bir bilinmezliğe doğru gidiyor. İşte Cengiz Adabag’ın Hürriyet.com.tr’ye anlattığı gözlemleri:
- “Ülkede vakaların artış sebebi yeni yıl tatilinin uzaması. Bir de bu yıl karnaval olmadı ama onun için de tatil fırsatı doğdu. İnsanlar tatilini ve kutlamalarını kendi aileleri ve arkadaşları arasında geçirdiler. Çoğu insan barlar, diskolar ve plaj partilerinden asla vazgeçmiyor. Güvenlik güçleri her ne kadar engellemeye çalışsa da pek başarılı olamadı. Şimdi bu tatillerin negatif etkilerini yaşıyoruz”
- “Yaşadığım Caruaru şehrinde son 24 saatte 7 kişi hayatını kaybetti. Toplam hayatını kaybedenlerin sayısı bugüne kadar 99. Pernamuco Eyaleti’nde ise son 24 saatte ölüm sayısı 60. Toplam ölüm de 11 bin 471.”
- “Amazon Bölgesi’nde bazı yerlerde hastanelerde oksijen tüpü sıkıntısı yaşanıyor. Ortaya çıkan görüntüler çok acı. Mutasyondan dolayı bu hafta daha da sıkı önlemler alınıyor. Marketler, eczacılar ve benzinlikler harici her iş yeri kapanacak. Önümüzdeki günlerde araçların da trafiğe çıkışında plaka uygulamasına geçilecek.”
Cengiz Adabag
- “Her şehirde Covid-19 testleri ücretsiz bir şekilde sürekli yapılıyor. Ülkeye aşı geleceği haberleri yayılmaya başladıktan sonra şehirlerin belediye başkanları bin bir zorlukla aşıyı şehirlere getirmeyi başardılar”
- “Sağlık sistemi adeta can çekişiyor. Yoğun bakım ünitelerinin doluluk oranları yüzde 90 ila 98 oranlarına geldi. Bazı hastaneler, sanki nükleer patlama olmuş gibi koruma altına alınmış durumda. İşimden dolayı zaman zaman Covid-19 vakalarını kabul eden hastanelere giriş yapıyorum. Vakaları kabul eden ayrı bölümler oluşturuldu.”
Brezilya’nın ticaret merkezi Sao Paulo eyaleti, 1 milyon 960 bin 564 vaka ve 57 bin 499 ölümle ülkenin salgından en çok etkilenen bölgesi olarak öne çıkıyor.
Şehre 2014 yılında taşınan ve restoran işleten Eda Öztovi de salgınla ilgili gözlemlerini Hürriyet.com.tr’ye anlattı…
- “Hem hasta hem de korona nedeniyle vefat sayısı arttığı için hükümet Sao Paulo eyaletinde mor alarm (acil durum) ilan etti. Bu kapsamda normalde 24 saat açık bile market bulabiliyorken, yeni kurallarla saat 20.00’de her yer kapanmak zorunda. Sadece evlere servise izin veriliyor. Bizim de açık büfe şeklinde hizmet veren 50 kişilik bir restoranımız vardı. Koronanın beşinci ayından itibaren daha küçük bir yere taşıyıp, müşteri kabul etmeyip sadece gel-al ve evlere servis hizmeti vermeye başladık. Yalnız restoranlara gitmek hatta gel al hizmeti şu an yasaklanmış durumda”
- “İşsizlik iyice arttı, dükkânlar kapandı. Şehir iyice hayalet şehir görünümünde… Halk en çok toplu taşımanın hâlâ çok yoğun olmasına tepkili. Bu kadar alınan önlemlerin hiçbir işe yaramadığını söylüyorlar. Halk Devlet Başkanı Jair Bolsonaro konusunda da ikiye bölünmüş durumda. Ya körkütük bir şekilde onu destekliyorlar ya da tamamen karşılar.”
Eda Öztovi ve eşi İzzet Öztovi
- “Ofislerin kapanmasıyla home ofis çalışması zorunlu kılınmış durumda. Okullarda ne online ne de yüz yüze eğitim yapılamıyor. Acil durum ilanının bitiş tarihi 5 Nisan olarak açıklandı. Ancak hastanelerdeki doluluğun azalmaması durumunda daha da uzatılabileceği söyleniyor.”
SONU BİR TÜRLÜ GELMEYEN MUTASYONLAR
Brezilya’yı bu duruma getiren en önemli etkenlerin başında mutasyonlar geliyor. Özellikle P.1 varyantı Brezilya’yı adeta kabusu yaşatıyor… Latin Amerika’nın en büyük tıbbi araştırma merkezi olarak bilinen ve Brezilya hükümetine bağlı olan Oswaldo Cruz Vakfı’nda varyant ile ilgili araştırma yapan yetkili Felipe Naveca, virüsün kaynağı için “Amazon eyaletinde olduğu kesin” diye konuştu.
BBC Güney Amerika muhabiri Katy Watson’a açıklamalarda bulunan Naveca, yeni varyantın İngiltere ve Güney Afrika’da rastlanan varyantlardan ayrı geliştiğini, ancak mutasyonlarda bazı benzerlikler olduğunu söylüyor. Amazon valiliği hem mutasyonun görülmesi hem de vaka sayılarında ve can kaybında artış nedeniyle sokağa çıkma yasağı ilan etmiş durumda…
Tabii bu görülen tek mutasyon vakası değil. Rio Grande do Sul eyaletinde, iki farklı koronavirüs mutasyonuyla aynı anda enfekte olan iki kişi de tespit edildi. Her ikisi de 30 yaşında olan hastalarda, Güney Afrika’da görülen ‘E484K’ mutasyonunun iki farklı türü olan ‘B.1.1.248’ ve ‘B.1.91′in aynı anda görüldüğü bildirildi. Ülkede bu durum “Birlikte enfeksiyon” olarak adlandırılıyor. Yalnız Brezilya basınında yer alan habere göre iki kişinin belirtilerinin de hafif ve orta şiddette olduğu aktarıldı.
Asıl korkutucu olansa Rio Grande do Sul’da yapılan araştırmalarda, beş farklı varyant daha tanımlanması… Bu varyantlar yeni bir tehlikeye işaret ediyor mu henüz bir açıklama yok ama çalışmalar devam ediyor. Mutasyonların artmasıyla Brezilya’da gün geçtikçe kriz iyice derinleşiyor. Tüm bunların dışında yetkililerden ilginç öneriler de geliyor.
‘HAVADAN JEL SIKALIM’
Rio Grande do Sul eyaletinin tanınmış belediye meclisi üyelerinden Alberi Dias’ın ‘havadan dezenfektan sıkma’ önerisi ülkede şaşkınlık yarattı. Günlük sorunların tartışıldığı toplantıda söz alan Dias, “Burada helikopter ve uçak sahibi olan çok fazla iş insanımız var… Alkollü jelin sıvı bir versiyonu olup olmadığını bilmiyorum ama bunu spreyle sıkmanın iyi bir fikir olduğunu düşünüyorum çünkü virüs havada” açıklamalarıyla adeta dalga konusu oldu. Ayrıca “Tarlaları sulamak için uçak kullanıyorlar. Belki de bu iyi bir fikirdir” diye de sözlerini sürdürdü.
Metrópoles haber sitesinin aktardığına göre, Dias’ın bu sözleri toplantıda alay konusu oldu. Birçok belediye meclisi üyesinin bu öneriye güldüğü belirtilirken, sosyal medyada kentte birisi sigara yaksa ne olacağına dair paylaşımlar yapıldı. İşin daha vahim tarafı ise Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro’nun tutumu…
DEVLET BAŞKANI SALGINI CİDDİYE ALMIYOR
Tüm bunlar yaşanırken Bolsonaro’nun koronavirüsü ciddiye almayan tavır ve açıklamaları dünyayı şaşırtmaya devam ediyor. Üstelik kendisi de koronavirüse yakalanmış olmasına rağmen… Bolsonaro en son katıldığı bir organizasyonda Brezilya halkına hitaben yine ilginç bir açıklama yaparak salgınla ilgili vatandaşların ‘sızlanmayı’ bırakması gerektiğini söyledi ve ekledi:
“Salgın konusunda daha ne kadar sızlanacak ve yaygara koparacaksınız? Daha ne kadar evde kalacak ve her şeyi kapatacaksınız? Buna artık kimse dayanamıyor. Kayıplara üzülüyoruz ama bir çözüm bulmak ve yüzleşmek zorundayız. Sızlanmayı bırakın.”
Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro
Açıklamasında tepki çeken sözler sadece bunlar değildi. Ayrıca Brasilia, Sao Paulo ve Rio de Janeiro gibi büyük şehirlerde uygulanan kısıtlamaları “vahşi” ve “kötü” diye nitelendirdi. Haliyle Bolsonaro’nun açıklamalarına tepki de gecikmedi. Sao Paulo Valisi Joao Doria, Bolsonaro’nun aşı satın almak ve bu salgını bitirmek için uğraşan vali ve belediye başkanlarına saldıran “çılgın bir insan” olduğunu söyledi.
Doria, “Problemlerle nasıl yüzleşeceğiz, her gün insanları ölürken izleyerek mi? Brezilya’da sağlık sistemi çökmek üzere” diyerek, Bolsonaro’yu sert bir dille eleştirdi.
Vaka sayıları arttıkça ülkedeki hastaneler de bu duruma cevap vermekte güçlük çekiyor. Belediye Başkanı Bruno Covas, 12 milyondan fazla kişinin yaşadığı kentin sağlık sisteminin artık çöküşte olduğunu söyledi. Devlet hastanelerinin doluluk oranıyla ilgili konuşan Covas, böyle devam ederse iki hafta içinde hastanelerde hiç yer kalmayacağını da aktardı. Ülkedeki diğer şehirlerde de durum pek farksız değil. Öte yandan sağlık bakanı koltuğunda da hızlı bir sirkülasyon mevcut.
Luiz Henrique Mandetta, salgın öncesi ve salgının başlarında Sağlık Bakanlığı görevini yürütüyordu. İlginç bir şekilde görevinden alındı. Mandetta’nın mesleği doktor ve salgından dolayı alınması gereken tedbirleri sıklıkla sıralıyordu. Başkan Bolsonaro, Bakan’ın sert tedbirler talep etmesi ve tartışmalı Chloroquin ilacını istememesinden dolayı geçtiğimiz nisan ayında Mandetta’yı görevinden aldı. Daha sonra 17 Nisan’da yerine onkolog Nelson Teich’i getirdi. Bir süre sonra Teich de Mandetta ile aynı görüşleri savunmaya başladı. Zaten görevde bir ay kaldıktan sonra istifa etti.
Bolsonaro doktor bakanlardan sonra asker bir ismi, Eduardo Pazuello’yu sağlık bakanlığı koltuğuna getirdi. Pazuello, 2016’da Rio’da düzenlenen Olimpiyatlar ve Paralimpik Oyunlarında ordu lojistiğini koordine eden general olarak ülkede popülerdi. Bolsonaro, Pazuello’nun uzun süre görevde kalacağına inandığını konuyla ilgili yöneltilen her soruda söyledi.
Ancak lojistik alanında uzman olduğu söylenen emekli generalin bakanlığı döneminde aşıların üretim ve dağıtımında sürekli sorunlar yaşanması valiler ve belediye başkanlarıyla bakan arasında gerilime yol açtı. Amazonlar bölgesindeki hastanelerde solunum cihazlarında yaşanan sorunlar nedeniyle bakan hakkında soruşturmalar başlatıldı. Şunun da altını çizmek gerekir ki Pazuello’nun medyayla da yıldızı bir türlü barışmadı.
Haliyle Pazuello’nun da Bolsonaro’ya göre suyu ısınmıştı ve görevinden alındı. Şimdi de kardiyoloji uzmanı Marcelo Queiroga yeni sağlık bakanı oldu. Böylece bir yıl içinde tam dört kez bakan değiştirildi. Yalnız Queiroga, Pazuello’nun takvimini takip edeceğini belirtti. Açıklamasında dikkat çeken cümlesi ise, “Bakanlığın toplu aşılama kampanyasındaki çabalarını artıracağız” sözleriydi. Şimdilerde ülkede Queiroga’nın da ne kadar süre koltukta kalacağı merak ediliyor.