CHP Grup Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel ve Engin Özkoç tarafından hazırlanan ve TBMM Başkanlığı’na verilen ‘Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi’ ile Merkez Bankası’nın Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın “ilgili kuruluşu” olmaktan çıkarılması öngörülüyor.
Gazete Duvar’ın haberine göre; teklifin gerekçesinde; 2017 yılından sonra yapılan değişikliklerle Merkez Bankası’nın bağımsızlığının yok edildiği belirtilirken, izlenen yanlış politikalar nedeniyle faiz ve enflasyonun yükseldiği, rezervlerden yapılan 128 milyar dolarlık satışa rağmen, döviz ve faiz artışının engellenemediği ifade edildi. Gerekçede şu değerlendirmelere yer verildi:
“128 milyar dolarlık satış, döviz ve faiz artışı durdurulamamıştır”
“Merkez Bankası başkanları, yasal herhangi bir gerekçe gösterilmeden, ancak sözlü olarak ifade edilen ‘sözümüzü dinlemiyor’ gerekçesiyle sık sık görevden alınır olmuştur. 2018 yılından bu yana üç Merkez Bankası Başkanı görevden alınmış, bu sürede dört farklı başkan görev yapmıştır. Merkez Bankası başkanlarının bu dönemdeki ortalama görev süresi bir yıla inmiştir. Siyasi iktidarın etkisi altına alınan Merkez Bankası, ‘fiyat istikrarını sağlamak’ temel amacını gerçekleştirmekten uzaklaşmış, hiçbir bilimsel temeli olmayan ‘faiz sebeptir enflasyon sonuç’ önermesinin para politikasına egemen olmasını adeta seyretmek zorunda bırakılmıştır. Merkez Bankası’nın rezervleri ve kamu bankalarının kaynakları, ‘faiz sebeptir enflasyon sonuç’ önermesini ispatlamak için kamuoyuna açıklanamayan yöntemlerle satılarak, dövizi ve faizi düşük tutmaya harcanmıştır. Merkez Bankası net rezervlerini tüketmiş ve döviz pozisyonu büyük açıklar vermiştir. Yaklaşık 128 milyar dolarlık satış, döviz ve faiz artışını da durduramamıştır.
“Kayınpeder-damat ekonomisi”
Bütün bu yanlışlıklar sonucunda faiz yükselmiş, Türk lirası büyük değer kayıplarıyla karşı karşıya kalmış, enflasyon kontrolden çıkmış ve dolayısıyla satınalma gücü eriyen, enflasyon karşısında korumasız dar ve sabit gelirli vatandaşların yoksulluğu artmıştır. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” denilen, kuvvetler ayrılığı ilkesini ve denetimi yok eden yeni sistemde, “Kayınpeder-damat ekonomisi” milletin önüne yeniden “acı reçete” koymuştur.
“Bir paranın gücü merkez bankasına duyulan güvenle yakından ilgilidir”
Türkiye’yi, hem ekonomik hem de politik olarak büyük risklerle karşıya bırakan bu çıkmazdan, ancak başta Merkez Bankası olmak üzere ekonomik ve politik kurumlarına olan güveni yeniden tesis ederek çıkılabilecektir. Merkez Bankası’nın yeniden siyasi etki ve yönlendirmelerden uzak bir şekilde temel amacı olan fiyat istikrarına, diğer bir ifadeyle Türk Lirası’nın istikrarına odaklanması gerekmektedir. Bir paranın istikrarı onun gücünün korunmasıdır. Bir paranın gücü de ülke ekonomisinin gücüyle ve merkez bankasına duyulan güvenle yakından ilgilidir. Dünyadaki bütün uygulamalar merkez bankası politikalarının bağımsızlığına olan güven arttıkça, o ülkelerin parasının değerinin de istikrarlı bir seyir izlediğini göstermektedir. Paranın değerinin istikrarlı seyretmesi de düşük enflasyon, düşük faiz sonucunu doğuracaktır. Bu kanun teklifi ile; Merkez Bankası’nın, 2001 krizinden çıkılmasında önemli bir işlev görmesini sağlayan hukuki statüye yeniden kazanması, para politikasını; temeli olmayan önermeler yerine, ülke ve dünya ekonomisinin gerçeklerine göre bağımsız şekilde oluşturan, uygulayan ve hesabını veren bir yapıya kavuşturulması amaçlanmıştır.”
İşte teklif edilen 10 madde
Teklifle yapılmak istenen bazı düzenlemeler şöyle:
-Merkez Bankasının, hükümetle ilişkilerinin doğrudan Cumhurbaşkanı aracılığıyla sağlanması, dolayısıyla Hazine ve Maliye Bakanlığının ‘ilgili kuruluşu’ olmaktan çıkarılacak,
-Merkez Bankası Başkanı, başkan yardımcıları ve Banka Meclisi üyelerinin Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle de belirlenecek alanlarda resmi veya özel görev alabilmelerinin önüne geçilecek,
-Merkez Bankası Başkan ve başkan yardımcılarının atanmasına ve görevden alınmasına ilişkin usul ve esasların 3 sayıl Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usullerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi dışına çıkarılarak Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanununa göre gerçekleştirilecek,
-3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile dört yıla indirilen Merkez Bankası Başkanının görev süresi 5 yıla çıkarılacak ve görevden affının Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nda var olan ve halen yürürlükte bulunan 27’nci ve 28’inci maddelere uygun olarak yapılabilecek,
-Merkez Bankası başkanı kendi yardımcılarını önerebilecek, 10 yıllık tecrübe koşulu getirilerek, yeterli tecrübesi, uzmanlığı ve liyakati olmayan isimlerin atanması önlenecek,
-Merkez Bankasının, reeskonta kabul edeceği senetlerle ilgili olarak 2001 yılında yapılan düzenlemeyle getirilen ‘üç imza ve vadesine en fazla 120 gün kalmış olma’ koşulu yeniden getirilecek,
-Merkez Bankası’nın yedek akçelerinin Hazine’ye aktarılmasının yarattığı parasal genişlemenin ekonomi üzerindeki olumsuz etkileri dikkate alınarak, yeniden yıllık safi kârdan yüzde 20 oranında ihtiyat akçesi ayrılabilmesine olanak sağlanacak ve birikmiş ihtiyat akçesinin Hazine’ye aktarılma zorunluluğu kaldırılacak.
